با این اشاره کوتاه، سراغ آمارهای به‌دست آمده از عملکرد صنعت نشر در 40سال اخیر رفته‌ایم و برگی از این اطلاعات که درباره روند انتشار آثار چاپ اولی و تجدید چاپی بعد از انقلاب تا سال 96 است را با جمعی از اهالی نشر درمیان گذاشته‌ایم.
.jpg)
مطابق با جدول فوق، از سال 90 فاصله کتاب‌های چاپ اولی از کتاب‌های تجدید چاپی، افزایش قابل توجهی پیدا کرده است و در سال‌های بعدی -تا سال 96- کتاب‌های چاپ اولی با رشد فزاینده‌ای؛ به‌شکل پیوسته فاصله خود را از تجدید چاپی‌ها زیاد کرده‌اند. شکی نیست افزایش چاپ اولی‌ها -در شمارگان پایین- و جاماندن کتاب‌های تجدیدچاپی که تعبیر آن، تعمیق جامعه در تولیدات علمی و فرهنگی است، یک آسیب شناخته می‌شود که باید عوامل به‌وجود آمدن آن را شناسایی کرد.
از کتابسازی تا چاپ دیجیتال
سید رفیع احمد جواهری؛ مدیر انتشارات ابوعطا و فعال صنفی حوزه نشر، پیشی گرفتن تالیف بر ترجمه را برآمده از آسیب‌های موجود در صنعت نشر می‌داند و افزایش چشم‌گیر کتاب‌های چاپ اولی در مقابل کتاب‌های تجدید چاپی را، یک آسیب می‌داند.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا عنوان کرد: به نظر من مهمترین عامل در ایجاد این وضعیت، شیوع دستگاه‌های ریسوگراف و چاپ دیجیتال است که انتشار کتاب با شمارگان پایین را مقرون‌به‌صرفه کرده است. در گذشته اینطور نبود و تنها کتاب‌هایی توجیه اقتصادی داشت که در شمارگان بالای هزار نسخه به انتشار می‌رسید؛ بنابراین هر کتابی منتشر نمی‌شد.
وی همچنین با اشاره به برخی آسیب‌های دیگر در حوزه نشر و تناسب‌شان با مورد اخیر، ادامه داد: البته این مساله، خود آسیب‌های دیگری را در خود داشته است؛ مثلا اینکه کتاب‌ها بعضا با عناوین و تغییرات جزئی، به عنوان کتاب‌های تازه منتشر می‌شوند که در واقع تضییع حقوق دیگر فعالان حوزه نشر و حقوق مولفان و مترجمان و ناشران را به همراه دارد.
چاپ اولی‌هایی که چاپ اولی نیستند!
مدیر انتشارات ابوعطا اضافه کرد: از این دست اتفاقات در حوزه ترجمه، بسیار رخ می‌دهد و در سال‌های اخیر نیز با موارد متعددی مواجه بوده‌ایم که فرد، ترجمه مترجمان دیگر را با کمترین تغییرات، به نام خود منتشر کرده است. بنابراین شکی نیست که بخشی از این آمارهای چاپ اولی، کتاب‌های جدیدی نیستند و پیشتر با عناوینی دیگر به انتشار رسیده‌اند.
وی گفت: در مجموع مواردی که به آن‌ها اشاره کردم، زیرمجموعه آسیب «کتابسازی» دسته‌بندی می‌شوند؛ یعنی بخشی از کتاب‌هایی که سالانه به عنوان کتاب چاپ اولی منتشر می‌شوند، کتابسازی‌اند و نمی‌توان آن‌ها را در آمار واقعی نشر ایران جای داد.
میل مردم به کتاب و کتابخوانی
جواهری که معتقد است نمی‌توان درباره نقش میزان مطالعه در ایجاد وضعیت موجود نشر، به روشنی سخن گفت، اظهار کرد: متاسفانه هیچ اطلاعات و معیار درستی برای سنجش وضعیت مطالعه در جامعه وجود ندارد بنابراین نمی‌توان گفت کاهش میل به مطالعه در سال‌های اخیر منجر به کاهش شمارگان و تجدید چاپ کتاب‌ها شده است.
وی افزود: در نظر داشته باشید که در همین وضعیت، چند ده کامیون و وانت بار کتاب قاچاق کشف شده است و تنها یکی از قاچاقچیان دستگیر شده، روزانه دوهزار نسخه کتاب قاچاق در بازار کتاب می‌فروخته. بنابراین نمی‌توان به سادگی درباره میل مطالعه و کاهش آن در جامعه نظر داد.
این فعال در صنف نشر ادامه داد: از طرف دیگر نمی‌توان گفت چه بخشی از کتاب‌هایی که سالانه منتشر می‌شوند، به دست مخاطبان می‌رسند و خوانده می‌شوند. این یعنی رابطه مشخصی بین آمارهای نشر و میزان سرانه مطالعه در جامعه وجود ندارد.
از ناشران غیرحرفه‌ای چه انتظاری می‌شود داشت؟
مدیر انتشارات ابوعطا، در ادامه به آسیبی دیگر در این زمینه اشاره کرد و گفت: بخش دیگری از آمارهای افزایش کتاب‌های چاپ اولی، احتمالا به دلیل رشد غیرحرفه‌ای تعداد ناشران در سال‌های اخیر برمی‌گردد.
وی توضیح داد: خود من سال‌هاست که در اتحادیه مسئولیت برگزاری آزمون متقاضیان نشر را بر عهده دارم و به‌عینه شاهدم که بخش قابل توجهی از آنان با رویکرد حرفه‌ای سراغ حوزه نشر نمی‌آیند. آنقدر که بعضی‌ها برای پرستیژ این حوزه و برخی برای بهره‌مندی از معافیت‌های مالیاتی اقدام به اخذ مجوز می‌کنند.
جواهری با اشاره به آمار 16هزار پروانه نشر گفت: طبیعی است که ناشران غیرحرفه‌ای که تعدادشان کم هم نیست، سالانه تنها برای تمدید شدن پروانه خود دست به انتشار کتاب می‌زنند و کتاب‌هاشان هم معمولا کتابسازی‌اند و باز هم زیرِ عنوان این آسیب بزرگ، دسته‌بندی می‌شوند.
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه با وجود تلاش‌هایی که اتحادیه در زمینه صدور مجوز نشر داشته، همچنان نقش کم‌رنگی در این زمینه دارد و دلیلش هم وجود سیاست‌های تصدی‌گرایانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است؛ آنچنانکه علاوه بر آزمون اتحادیه، وزارتخانه نیز به شکل جداگانه اقدام به برگزاری آزمون‌هایی کرده است.
نظر شما