به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نمایشگاه کتاب فرانکفورت برای جامعه نشر ایران از اهمیت به‌سزایی برخوردار است؛ نمایشگاهی که تبادل حق‌رایت یکی از کارکردهای اساسی آن برشمرده می‌شود. ناشران ایرانی درحالی در این نمایشگاه شرکت می‌کنند که هنوز ایران به کنوانسیون برن نپیوسته و برخی ناشرها حق کپی‌رایت را خودخواسته و نه از سر اجبار، رعایت می‌کنند. طبیعی است که در این شرایط تعداد مدیران نشری که دغدغه خریدوفروش حق‌رایت کتاب‌ها را در سر دارند، در اقلیت باشند. از طرفی؛ شرایط اقتصادی کشور، نوسانات ارزی و تحریم‌ها، برخی از ناشران بزرگ را از شرکت در هفتاد‌ویکمین نمایشگاه فرانکفورت منصرف کرد که نظر آن‌ها را می‌توانید اینجا بخوانید.
 
در این گزارش اما با چند تن از ناشران که با وجود مصائب حضور در نمایشگاه فرانکفورت و پذیرش سختی‌ها، درصدد پی‌گیری اهداف بین‌المللی خود در این آوردگاه جهانی هستند، گفت‌وگو کرده‌ایم؛ با پریا آقایی، مدیر انتشارات به‌نگار؛ حسین عابدینی، مدیر انتشارات سفیر اردهال؛ صفا امیری، مدیر انتشارات براق و مهدی فاطمی، مدیر انتشارات صریر که از 24 تا 28 مهرماه سال98 (16 تا 20 اکتبر 2019) در نمایشگاه فرانکفورت شرکت می‌کنند.  
فقط مساله مالی مطرح نیست
انتشارات سفیر اردهال از جمله ناشرانی است که در این دوره نمایشگاه فرانکفورت شرکت خواهد کرد. سیدحسین عابدینی، مدیر این انتشارات درباره شرکت در نمایشگاه فرانکفورت در شرایط اقتصادی این روزها به ایبنا گفت: تنها مساله شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی، مساله مالی نیست؛ مگر چقدر هزینه دارد؟ با 10 یا 20 میلیون می‌توان به فرانکفورت رفت و بازگشت اما مهم این است که رفتن یک هدف و نتیجه داشته باشد. خیلی از ناشرها ممکن است از نظر مالی بی‌نیاز باشند و بتوانند در نمایشگاه شرکت کنند اما این کار را انجام نمی‌دهند. نمایشگاه کتاب فرانکفورت نمایشگاه تخصصی برای مبادلات رایت است. فرض کنید ناشری در ایران فعالیت گسترده‌ای داشته باشد اما سوال این است که در نمایشگاه فرانکفورت چه چیزی عرضه خواهد کرد.
 
او ادامه داد: اغلب ناشرهای عمومی ما کتاب‌های زرد منتشر می‌کنند و هر کتابی ظرفیت ارائه در بازارهای جهانی را ندارد. خود من حدود 900 کتاب دارم و توانستم فقط 40 عنوان را از میان آن‌ها برای نمایشگاه فرانکفورت انتخاب کنم. همچنین حدود 800 عنوان را نتوانستم در کاتالوگ بگذارم زیرا این کتاب‌ها برای مخاطب خارجی جالب، کاربردی و حتی مورد تایید نیست.
 
عابدینی با اشاره به اینکه حدود 10 سال است که در نمایشگاه کتاب فرانکفورت شرکت می‌کند، توضیح داد: تازه بعد از این همه سال‌ متوجه شدم که در نمایشگاه چه کارهایی می‌توان انجام داد. 
 
برای جلب اعتماد ناشرهای خارجی هزینه می‌دهیم
او ضمن تشریح برخی از برنامه‌هایش در نمایشگاه فرانکفورت، گفت: امسال حق انتشار چند جلد کتاب کودک را از ناشر آلمانی خریدیم و در بازار ایران منتشر کردیم. در فرانکفورت سعی داریم حق‌رایت تعداد دیگری از کتاب‌ها را از ناشرش بگیریم. حق‌رایت چند کتاب را هم از ناشرهای اندونزیایی گرفتیم و با آن‌ها جلساتی داریم. همچنین با ناشران چینی در تعاملیم و سعی می‌کنیم همکاری خود را در فرانکفورت ادامه دهیم.
 
به گفته عابدینی، فعالیت چندساله‌اش در تبادل حق‌رایت، بیشتر تلاشی برای جلب اعتماد ناشرهای خارجی بوده است. او ادامه داد: برای جلب اعتماد هزینه می‌دهیم؛ حتی برای کتاب‌هایی که پیش از این منتشر کردیم هم حق‌رایت می‌خریم.

وی افزود:‌ نمی‌توان علم را محصور کرد؛ اگرچه کتاب مالکیت مادی دارد اما ناشر هم نمی‌تواند علم آن کتاب را حبس کند! ناشر می‌تواند با ما قرارداد ببندد و ما هم حق‌رایت آن کتاب را پرداخت می‌کنیم. در این میان و در غالب همکاری‌های دوطرفه، به ناشرهای خارجی نیز این اجازه را می‌دهیم که اگر رمان خوبی در ایران منتشر شد، بتوانند آن را چاپ و منتشر کنند.
 
تبادل رایت به‌صرفه‌تر از پرداخت حقِ تالیف است
به گفته مدیر انتشارات سفیر اردهال، تبادل رایت از لحاظ اقتصادی خیلی به صرفه‌تر از این است که با مولف و تصویرگر داخلی قرارداد بسته شود. او ادامه داد: ما برای انتشار چهار کتاب کودک قرار داد بستیم؛ درحالی‌که اگر برای انتشار این چهار کتاب کودک با مولف و تصویرگر ایرانی قرارداد می‌بستیم، باید هزینه بیشتری پرداخت می‌کردیم، اما با مبلغ اندک و کمتر از حق‌التالیف توانستم کتاب‌های خارجی را منتشر کنم. یعنی اگر کسی از سازوکار اینجا اطلاعات داشته باشد، خیلی سهل‌الوصول‌تر می‌تواند فعالیت کند.
 
مدیر انتشارات سفیر اردهال درحالی تبادل رایت را به‌صرفه‌تر از پرداخت حقِ تالیف عنوان می‌کند که بسیاری از مدیران نشر در نقل و انتقال‌های مالی با دیگر کشورهای، با مشکلات متعددی مواجه شده‌اند. با این وجود عابدینی استفاده از گرنت را در جلب ناشرهای خارجی موثر دانسته و بیان کرد: سال گذشته در قراردادی که با چینی‌ها بستیم، گرنت حمایت خوبی از ترجمه کتاب کرد؛ تا جایی که بخشی از هزینه چاپ را هم پوشش داد.
 
آژانس‌های ادبی به ما در دور زدن تحریم‌ها کمک کردند
عابدینی درباره بسته‌بودن مسیر ارتباط مالی ایران و دیگر کشورها، چند روش برای تبادل‌ها ارائه داد و گفت: گاهی از طریق کشورهای واسط و به‌شکل پرداخت‌های نقدی کار می‌کنیم؛ مثلا برای تبادل با چینی‌ها باید مبالغ را توسط چند شرکت جابجا کنیم. جالب است که تمامی آژانس‌های خارجی وقتی متوجه تلاش ما برای تبادل حق‌رایت شدند، اعلام کردند که با دورزدن تحریم‌ها حاضرند در این کار به ما کمک کنند.
 
او ادامه داد: می‌توان راه‌های مختلف دیگری را نیز برای همکاری به‌کار بست، برای مثال رایت داد و رایت گرفت. این کار از طریق آژانس‌ها این اتفاق بهتر می‌افتد زیرا آن‌ها تعداد زیادی از کتاب‌ها را می‌گیرند و برای ناشران مختلف می‌فرستند. همچنین آژانس‌های ادبی مبالغ گرنت را جابجا می‌کنند که می‌توان از آن در تبادل حق‌رایت نیز استفاده کرد.
 
به گفته مدیر انتشارات سفیر اردهال، اجازه غرفه در نمایشگاه فرانکفورت هزینه بالایی دارد؛ تاجایی که برای یک غرفه چهارمتری، 1500 یورو اجاره بها در نظر گرفته شده است. او بیان کرد: اگر بخواهیم غرفه‌ای از نمایشگاه فرانکفورت اجاره کنیم، 20 میلیون هزینه خواهد داشت؛ البته موضوع‌بندی نمایشگاه هم مساله دیگر است. این در‌حالی است که برای حضور در غرفه ایران از هر ناشر، سه میلیون تومان اجاره‌بها گرفته شده است و اعلام شده اگر ناشر بتواند سه رایت به ناشرهای خارجی بفروشند، اجاره‌بها عودت خواهد شد. این اتفاق خوبی است و جنبه تشویقی هم دارد اما فروش رایت اتفاقی است که به ندرت اتفاق می‌افتد.
 
کنوانسیون برن با شرع اسلام تناقض دارد
انتشارات براق نشر دیگری است که امسال در نمایشگاه فرانکفورت شرکت خواهد کرد. بیشتر فعالیت این انتشارات به زبان‌های مختلف از جمله عربی و انگلیسی و ... است. صفا امیری، مدیر انتشارات براق به ایبنا گفت: با توجه به اینکه انتشارات براق اگر حدود هزار عنوان دارد، 600 عنوانش به زبان‌های عربی، انگلیسی و ... است؛ بنابراین طبیعی است که بخشی از درآمدهای ما بر اساس ارز خارجی باشد. به این دلیل که با این حجم از کالا، نمی‌توانیم در داخل کشور بنشینیم و دست روی دست بگذاریم؛ زیرا این کتاب‌ها تولید شده است، پس باید آن‌ها را پخش کنیم.
 
او ادامه داد: ناشری که حوزه زبان‌های خارجی فعالیت می‌کند، نباید از سفرهای خارجی به دلیل هزینه‌های سنگینش شانه خالی کند؛ زیرا در این صورت باید کتاب‌هایش را در انبار نگهداری کند. حجم سرمایه‌گذاری، ما را مجبور به این رفتار می‌کند. امسال در هشت نمایشگاه خارجی شرکت خواهیم کرد و برای همه آن‌ها کتاب تولید کرده‌ایم.
 
پیوستن به کنوانسیون برن و راه تعامل قضایی
امیری درباره دشواری برقراری ارتباط ناشر ایرانی و خارجی با توجه به تحریم‌ها و بسته بودن راه‌های ارتباطی مالی و همچنین قانونی نشدن رعایت حق کپی‌رایت، گفت: در موضوع کنوانسیون برن مساله‌های حقوقی با قوانین و شرع اسلام تناقض دارد و برای پیوستن به این کنوانسیون باید راه تعامل قضایی را پیدا کنیم. 
 
مدیر انتشارات براق با اشاره به اینکه نپیوستن به معاهده برن، جلوی همکاری‌های بین‌المللی این نشر را نگرفته است، ادامه داد: مبادله رایت دچار مشکل و پیچیدگی شده اما اینطور نیست که راه بسته باشد. براق تا کنون بیش از 350 رایت فروخته و پنج رایت خریده است.

وی درباره موضوع شرع در قبال کپی‌رایت توضیح داد: در مفاهیم شرع، علم ذاتا انحصارپذیر نیست؛ البته نه از نظر ارائه کتاب؛ زیرا اگر من امروز ناشر موفقی هستم، نمی‌توانم برای دستاوردهای خودم انحصاری از نظر علمی ایجاد کنم. اینکه من به اینجا رسیدم به دلیل تصویرگران، نویسندگان و چاپخانه‌داران خوب ایران است.
 
او ادامه داد: هرکس باید توجه کند اگر به جایی رسید و چیزی در حوزه علم ارائه کرد، در نتیجه بهره‌گیری از توانایی‌های مختلف جامعه بوده است. همه آن‌هایی که اهل شرع هستند و قوانین الهی را می‌شناسند در این قضیه اختلاف نظر ندارند.
  
حمایت فرانکفورت از نشرهای کوچک
پریا آقایی، مدیر انتشارات به‌نگار با اشاره به اینکه شرکت این نشر در این دوره از نمایشگاه فرانکفورت به دعوت مسئولان این نمایشگاه، برای حمایت از نشرهای کوچکی است که در کشورهای درحال توسعه در حوزه نشر فعالیت می‌کنند، به ایبنا گفت: این برنامه به‌نوعی بورسیه‌ای برای نشرهای کوچک است. امسال 20 کشور و از هر کشور یک نشر را انتخاب و بورسیه کرده‌اند.
 
به گفته مدیر انتشارات به‌نگار، برنامه‌های این نشر در فرانکفورت، محدود به نمایشگاه نیست و قبل از نمایشگاه، در سمینار آموزشی پنج روزه‌ای که برای مدیران نشر دعوت شده، در نظر گرفته‌اند، شرکت می‌کند. او افزود: برای فعالیتی 10 یا 11 روزه برنامه‌ریزی شده است. پنج روز آن سمینار آموزشی درباره نشر کشورهای مختلف و آموزش چگونگی طراحی مناسب کتاب است و بعد از این پنج روز، به هر کدام از ناشرها غرفه‌های چهارمتری در نمایشگاه اختصاص داده می‌شود تا در نمایشگاه شرکت کنند.
 
این نخستین سالی است که انتشارات به‌نگار در نمایشگاه فرانکفورت شرکت می‌کند و هنوز حق‌رایت هیچ کتابی را تبادل نکرده است. مدیر این انتشارات درباره چگونگی دریافت حق شرکت در نمایشگاه فرانکفورت توضیح داد: پارسال سمیناری در اتحادیه ناشران تهران برگزار شد که افرادی از نمایشگاه فرانکفورت در آن حضور داشتند و ناشران شرکت‌کننده در آن را با این نمایشگاه آشنا کردند. 
 
آقایی با بیان اینکه در شرایط اقتصادی کنونی نمی‌توانست هزینه‌های شرکت در نمایشگاه فرانکفورت را تقبل کند، ادامه داد: مسئولان نمایشگاه فرانکفورت به‌امید فعالیت دوره‌های بعدی ناشران کوچک در این نمایشگاه چنین برنامه‌ریزی کرده‌اند تا برای ناشران کوچکی که علاقه‌مند به شرکت در نمایشگاه فرانکفورت هستند، این امکان مهیا شود.
 
او با اشاره به اینکه حق‌کپی‌رایت، مساله‌ای نیست که ناشر بتواند به تنهایی رعایت کند، گفت: رعایت قوانین کپی‌رایت امری حکومتی است؛ اما قطعا شرکت کردن در نمایشگاه فرانکفورت و رعایت کپی‌رایت توسط ناشرها می‌تواند به آینده نشر کمک کند. البته فروش سخت می‌شود و ناشر با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد بود اما من تا جایی که می‌توانم تلاش می‌کنم.

قطعی کانال‌های مالی مشکل بزرگ مدیران نشر
مهدی فاطمی، مدیر انتشارات صریر به‌تازگی این مسئولیت را بر عهده گرفته است. او با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته هم مشکلاتی برای حضور در نمایشگاه‌های خارجی وجود داشت، به ایبنا گفت: امسال نسبت به دوره گذشته مشکلاتمان دو چندان بود؛ مشکلات  مالی به کنار، برای فروش اثر باید کانال‌های مالی برقرار باشد اما قطع کانال‌های مالی باعث می‌شود که ما مشکلات اساسی داشته باشیم.
 
او که برای انجام نقل و انتقالات مالی مشغول رایزنی است، بیان کرد: به‌دنبال راهکارهایی هستیم تا طی مذاکرات با بانک‌های عامل بتوانیم این نقل و انتقالات را انجام دهیم.
 
به گفته مدیر انتشارات صریر برای بالا بردن فعالیت و فروش رایت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت، این مجموعه انتشاراتی با «نشر 27»، «نشر شهید کاظمی» و نشرهای دیگر همکاری خواهد کرد. او افزود: با مدیران نشرهای مختلف مشغول رایزنی هستیم تا بتوانیم با حضور سه نشر دیگر در قالب یک غرفه در فضای غرفه ایران، کتاب‌های بیشتری برای مبادله داشته باشیم.