به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، مراسم رونمایی از کتاب «گرجیان در قبرستان مسیحی دولاب تهران» شنبه 20 مهرماه در سالن همایش‌های پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد.

کتاب «گرجیان در قبرستان مسیحی دولاب تهران» نوشته نیکولوز ناخوتسریشویلی و جورج سانیکیدزه به زبان گرجی نوشته شده و از سوی انتشارات دانشگاه ایلیا گرجستان در 600 نسخه به چاپ رسیده است و به سازمان‌ها و نهادهایی که کار پژوهشی و تحقیقی انجام می‌دهند ارسال خواهد شد. قرار است این کتاب با همکاری پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به زبان فارسی منتشر شود. 

این کتاب بیشتر به ذکر پیشینه خانوادگی قبرهای گرجیانی پرداخته که در جنگ جهانی اول به ایران آمده‌اند و در این کشور زندگی کرده و در ایران به خاک سپرده شده‌اند. نیکولوز ناخوتسریشویلی در یکی از مقاله‌های کتاب به این نکته پرداخته که قبرهای گرجیان مسیحی در ایران را کجا باید جستجو کرد؟ همچنین مطالعات آسیب‌شناسی و حفاظت بر روی آرامگاه مینادورا خوشتاریا دیگر مقاله این کتاب را دربرمی‌گیرد.

تاریخ روابط فرهنگی ایران و گرجستان، حضور گرجیان در گورستان دولاب، طرح مطالعاتی و پژوهشی حفاظت و مرمت بر روی آرامگاه مینادورا خوشتار معروف به شاهزاده گرجی از موارد مورد بحث در این مراسم بود. قبرستان دولاب در یکی از محلات قدیمی تهران قرار دارد. این قبرستان مدفن خارجی‌های نامدار و مشهوری است که روزگاری در ایران زندگی می‌کردند. 



در ابتدا بهروز عمرانی، رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: دیرینگی ارتباط ما با گرجستان بسیار کهن است و ما با گرجی‌ها در دوره‌های تاریخی میراث مشترک بسیار جدی داشته‌ایم. ایران و گرجستان اطلاعات بسیار ارزشمندی در دوره پارینه سنگی داشته است. این تداوم تاریخی همچنان ادامه پیدا کرده است و ابزارهای نمایشی بسیاری را می‌بینیم که بین دو کشور مشترک بوده است.



وی افزود: دوره اوج ارتباط ایران با گرجی‌های منطقه شمال غرب ارتباطات در عصر آهن تا شروع امپراتوری هخامنشی است. در مجموعه پلکان آپادانا و ساتراپ‌ها یافته‌های معماری را می‌توان مشاهده کرد. همچنین کعبه زرتشت و زندان سلیمان دو بنایی هستند که نشان‌دهنده این ارتباط و میراث فرهنگی در منطقه قفقاز بوده است. مشابه ستون‌های هخامنشی در منطقه گرجستان است و ما با این نمونه‌ها آشنا هستیم که نشان‌دهنده ارتباط فرهنگی ایران با گرجی‌ها است.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ادامه داد: تعداد متنابهی مجموعه نقاشی شده در موزه‌های گرجستان وجود دارد که می‌تواند آغاز ارتباطات مشترک ایران با گرجستان در زمینه مرمت آثار لاکی باشد. مجموعه گورستان دولاب نمونه مشترک بین این دو کشور است که اقدامات مرمتی ارزشمندی را در دست کار داریم. همچنین در زمینه زبان‌شناسی و فعالیت‌های مشترک باستان‌شناسی در حوزه‌هایی داریم که با معاونت میراث فرهنگی در ارتباط هستند.

سپس  یوسب چاخواشویلی، سفیر گرجستان در ایران سخنانش را با قرارداد همکاری تفاهم‌نامه‌های علمی، آموزشی و پژوهشی میان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و دانشگاه دولتی ایلیا گرجستان آغاز کرد و گفت: بعد از فروپاشی روسیه کشور گرجستان مستقل شد و گرجی‌ها در سال 1918 در مدت زمان جنگ جهانی اول کشوری متقل شدند  و ایران کشوری بود که در آن زمان استقلال گرجستان را به رسمیت شناخت.

وی افزود: اما کمونیست‌ها و ارتش سرخ به کشور ما تجاوز کردند و کاری کردند که بیشتر مردم مجبور شوند کشور را ترک کنند. مردم گرجستان از این تجاوز به بعد مجبور شدند ملت خود را ترک کنند و عده‌ای به استانبول رفته و برخی به فرانسه مهاجرت کردند. همچنین نظامیان و افسران، توانایی ژنرال‌های گرجی را شناختند و به دعوت رئیس‌جمهور لهستان زندگی خود را از دست دادند و به سمت لهستان حرکت کردند.

یوسب چاخواشویلی ادامه داد: از نظر جغرافیایی عده‌ای از گرجی‌ها به ایران آمدند. تقریبا 100 خانواده گرجی ترجیح دادند از گرجستان به ایران بیایند. قبرستان دولاب بسیار حائز اهمیت برای گرجی‌هاست. بسیاری از خانواده‌های گرجی که در ایران زندگی می‌کردند در همین کشور نیز فوت کردند و در قبرستان دولاب به خاک سپرده شدند و سرزمین ایران مملکت دوم برای گرجی‌ها شد. قبرستان دولاب تنها کلیسایی است که ما خارج از گرجستان داریم و از نظر معماری بسیار شبیه کلیساهایی است که در گرجستان وجود دارد.

وی افزود: گرجی‌ها اوایل قرن چهارم مسیحی شدند و دین مسیحیت از نظر معماری هم دیرینگی بسیاری داشته است. از اوایل پادشاهی هخامنشی روابط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی بسیاری را می‌توان بین این دو کشور پیدا کرد و در زمینه معماری نیز می‌توانیم بناهایی را پیدا کنیم که نمونه مشترکی بین این دو کشور هستند. از قرن نهم و دهم میلادی معماری کلیساهایی گرجستان از شکل گنبدی عوض می‌شود و در قرن یازدهم به شکل کلیسایی می‌شود که در قبرستان دولاب وجود دارد و تنها یک نمونه است که در ایران می‌شود مشاهده کرد.

سفیر گرجستان در ایران گفت: بهار سال آینده قرار است با همکاری دو کشور ایران و گرجستان کار مرمت این بنا آغاز شود تا این بنای تاریخی کهن بیش از این آسیب نبیند.


سپس پروفسور جورج سانیکیدزه، رئیس موسسه شرق‌شناسی گرجستان درباره «تاریخ روابط فرهنگی ایران و گرجستان به انگلیس سخن گفت. سانیکیدزه از سال ۱۹۸۵ در موسسه شرق‌شناسی دانشگاه ایلیای گرجستان مشغول به کار است و از سال ۲۰۰۳ مدیر این موسسه است. وی همچنین در دانشگاه‌های برکلی، کالیفرنیا، سوربن  پاریس، هوکایدوی ژاپن و اوزاکای ژاپن به عنوان محقق فعالیت داشته و بارها برنده بورسیه‌ها و جوایزی از موسسات و دانشگاه‌ها معتبر شده است.

وی همچنین عضو انجمن‌های تحقیقات خاورمیانه و آفریقا، انجمن بین‌المللی جوامع ایرانی، انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی و جامعه مطالعات مرکز اوراسیا است. سانیکیدزه در سال ۲۰۱۲ جایزه بین‌المللی فارابی را برای تحقیقاتش درباره ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی، به خود اختصاص داده است.


سپس نیکولوز ناخوتسریشویلی، عضو هیات علمی موسسه شرق‌شناسی گرجستان درباره «گرجیان در گورستان دولاب» سخن گفت و به نتایج همکاری‌های خوب موسسه شرق‌شناسی با پژوهشگاه میراث فرهنگی اشاره کرد و گفت: 25 سال است که به قبرستان دولاب سر می‌زنم و سعی کرده‌ایم که به این بنای تاریخی فرهنگی بیشتر توجه کنیم.

وی افزود: نمونه سنگ‌های قبری که در این آرامگاه وجود دارد باعث شده که ما این سنگ قبرها را شناسایی کنیم و اطلاعات موجود را از منابع آرشیوی تهیه کنیم. کلیسای ارتدکس روس در این قبرستان است که نمایندگی این کلیسا به سرپرستی آن‌ها اداره می‌شود و کمک‌های بسیار خوبی به ما کردند و هیچ ملاحظات سیاسی در این همکاری‌ها نبود. آن‌ها بسیاری از اطلاعاتی که تهیه کرده بودند در اختیار ما قرار دادند.

نیکولوز ناخوتسریشویلی ادامه داد: هر قبر تاریخ و سرنوشت خود را دارد و منعکس‌کننده زندگی شخصی است که وطن خود را ترک کرده و زندگی خود را در کشور ایران به پایان رسانده است. همچنین متوجه شدیم که از دیوار قبرستان دولاب باید خارج شد و به همسایه کناری آن هم سر زد که قبرستان لهستانی‌ها است و در مقبره یکی از سنگ‌ها نام گرجی آمده است. یکی از قبرها به قبر خاندان «کوچپانیونی» در قبرستان کاتولیک‌هاست که پژوهشگران گرجی برای یافتن ریشه‌های این خانواده که در قبرستان دولاب به خاک سپرده شده به ایران آمدند.

وی افزود: این پایان راه نیست و برای به دست آوردن اطلاعاتی دیگر از قبرستان گرجی‌ها دانشگاه ایلیا در گرجستان با میراث فرهنگی اصفهان ارتباط‌هایی ایجاد کرده‌ است. یکی از دستاوردهای طرح قبرستان دولاب و مقبره آن است که به سبک کلیسای گرجی ساخته شده است. باید تحقیقات ادامه پیدا کند و کار تنها به قبرستان دولاب منتهی نشود بلکه باید مرکز گیلان‌شناسی را نیز درنظر بگیریم.



غلامرضا رحمانی، رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی درباره «طرح مطالعاتی و پژوهشی حفاظت و مرمت بر روی آرامگاه مینادورا خوشتاریا» (معروف به شاهراده گرج) سخن گفت و به پیشینه اقدامات مرمتی نیز اشاره کرد: نشست پی ساختمان، جداشدن سنگ‌های تزیینی نما، تخریب اندود گچ، تزیینات زیربرج ناقوس، ایجاد کانال دفع رطوبت در اطراف بنا، جداکردن کامل قطعات سنگ‌نمای بیرونی و پاکسازی، نصب دوباره روی بدنه مقبره، ترمیم و بازسازی تزیینات گچ‌بری، سبک کردن طاق سرداب از جمله اقدامات مرمتی این بنا طی دو سال 81 تا 83 است.

وی افزود: عوامل آسیب‌رسان نیز شامل انجام فعل و انفعالات شیمیایی در اجزای متشکله سنگ، جابجایی سنگ‌های محلول و تبلور آنها از طریق تعدد جذب آب، وجود آلودگی‌های شناور در هوا که در قطرات‌ آب حل شده است و در مدت طولانی در تماس با مجاورت با مواد متشکله سنگ اثر مخرب آب را افزایش می‌دهد.

رحمانی ادامه داد: نوسانات رطوبت در فصل باران و فصل خشکی هوا باعث ایجاد ترک‌های طولی روی آثار چوبی و پوسته شدن لایه‌های رنگ روی آنها می‌شود. علاوه بر آن تغییرات رطوبت تا حدود زیادی باعث تغییر شکل آثار چوبی و تاب‌ برداشتن آنها می‌شود. ترک رطوبتی شامل بخار آب در قسمت‌های ضعیف و معیوب لعاب نفوذ می‌کند و جذب خلل و فرج بدنه می‌شود. نمک‌های اطراف کاشی که بر روی دیوار نصب شده باعث انبساط در بدنه سرامیکی می‌شود و سطح لعاب تمایل به تعقر دارد. سیمان با نیروی کششی که ایجاد می‌کند سرانجام نیروی کششی بر مقاومت لعاب قالب می‌شود و ترک‌هایی وسیع بر سطح شکل می‌گیرند. رطوبت باعث فساد و نابودی ملات گچ در پشت کاشی‌ها نیز می‌شود و طی یک واکنش جانشینی گچ باد می‌کند و باعث ریختن کاشی‌ها می‌شود.

رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی به طراحی برنامه‌ حفاظتی نیز اشاره کرد و گفت: تدوین برنامه حفاظتی و مرمتی بر روی آرامگاه، طراحی روش استحکام‌بخشی براساس نتایج آزمایش‌ها، تحلیل نتایج آزمایش‌های انجام شده، انجام مستندنگاری بر روی اثر، تعیین نتایج آنالیزها، تدوین روش حفاظت، پاکسازی‌های اولیه، جایگزینی سنگ‌ها، بازسازی اتصالات، تعمیر ترک‌ها، حفاظت‌های ثانویه، مرمت سنگ، تعیین کیفیت و کمیت مواد مورد استفاده در مرمتاز جمله مواردی است که برای برنامه حفاظتی در نظر گرفته شده است.

در پایان نیز علیرضا قلی‌نژاد معاون فناوری و کاربردی‌سازی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گزارشی از پژوهش قبرستان دولاب ارائه کرد و گفت: این مراسم آغازی بر استمرار فعالیت‌های مشترکی است که تا کنون توسط دو کشور صورت گرفته است. ما از کشورهایی سخن می‌گوییم که روابط‌شان بیشتر از حسن همجواری است و پیوند های غنی و فرهنگی بین ایران و گرجستان حکایت از تداوم و استمرار ارتباط در طول تاریخ دارد.

وی افزود: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تلاش می‌کند در مجموع کشورهایی که پیوندهای فرهنگی غنی وجود دارد فعالیت‌هایی را با توافق و تمایل طرفین انجام دهد. پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری آمادگی دارد فعالیت‌های پژوهشی را در این راستا انجام دهد و بخش‌هایی از کتاب «گرجیان در قبرستان مسیحی دولاب تهران»را که به زبان گرجی است، به فارسی ترجمه و مجددا به چاپ برساند.

سپس کتاب «گرجیان در قبرستان مسیحی دولاب تهران» با حضور یوسب چاخواشویلی، سفیر گرجستان در ایران، پروفسور جورج سانیکیدزه، نیکولوز ناخوتسریشویلی، غلامرضا رحمانی رییس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی پژوهشگاه، بهروز عمرانی رییس پژوهشگاه و علیرضا قلی‌نژاد معاون فناوری و کاربردی‌سازی پژوهشگاه رونمایی شد. همچنین تفاهم‌نامه همکاری‌های علمی، آموزشی و پژوهشی میان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و دانشگاه دولتی ایلیا گرجستان پیش از این به امضا رسیده است.