خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر - الهام بهروزی: کتاب یکی از کارآمدترین قالب‌ها برای حفظ میراث فرهنگی است و با استفاده از آن می‌توان بسیاری از ارزش‌های فرهنگی و هویتی خود را به نسل امروز انتقال داد. بدیهی است یکی از مظاهر فرهنگی هر جامعه‌ای فرهنگ پوششی آن است که ایران در این زمینه از بسامد بالایی برخوردار است؛ چراکه در خود، قومیت‌ها و اقلیت‌های متنوعی را جای داده که هر کدام از فرهنگ و پوشش زیبا و منحصربه‌فردی برخوردارند و این مهم به غنای فرهنگی ایران افزوده است.

استان بوشهر یکی از مناطق مهاجرپذیر ایران است که از دیرباز پذیرای اقوام متنوعی بوده که هر کدام آداب و رسوم و پوشش خاص خود را دارند و این مسئله بر تنوع فرهنگی این منطقه افزوده است. در سال‌های اخیر برخی از پژوهشگران حوزه مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی با پژوهش‌های میدانی، تحقیقاتی و کتابخانه‌ای که معمولا زمان‌بر و پرهزینه بوده‌اند، درصدد برآمده‌اند تا اجزای تشکیل‌دهنده فرهنگ استان بوشهر را در قالب کتاب برای نسل امروز معرفی کرده و به یادگار بگذارند.

الهه غریب‌زاده یکی از این پژوهشگران جوان بوشهری است که قریب به 10 سال است که به پژوهش در حوزه میراث معنوی بوشهر مشغول است و یافته‌‌های خود را در مجموعه‌کتاب‌هایی منتشر می‌کند که در نوع خود از نظر محتوایی و تاریخی بسیار حائز اهمیت هستند. غریب‌زاده مدرس دانشگاه، مترجم زبان انگلیسی و پژوهشگر حوزه میراث ناملموس است. وی به‎‌منظور انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و ایجاد بستر مناسب برای مطالعات تخصصی یک موسسه علمی‌پژوهشی راه‌اندازی کرده که در آن با توجه به نیاز مخاطب امروز بسیاری از طرح‌های علمی، فرهنگی و اجتمای را به‌دور از هر نگاه تجاری مورد بررسی و واکاوی قرار ‌می‌دهد.

او از بدو راه‌اندازی این موسسه علمی‌، پژوهشی بررسی و بازشناسی فرهنگ بومی بوشهر را آغاز کرده و در این زمینه مقالات و آثار متعددی را به چاپ رسانده است که تازه‌ترین اثر این مجموعه کتاب «لباس سنتی بوشهر، گنجینه‌ای در دست فراموشی» با مقدمه سیدجعفر حمیدی است. این اثر در 350 صفحه نوشته شده و به‌زودی ازسوی انتشارات «ستاره جنوب» به مدیریت حسین رنجبر در چاپ دیجیتال بشیری وارد بازار خواهد شد.

مولف کتاب «لباس سنتی بوشهر، گنجینه‌ای در دست فراموشی» در خصوص انگیزه خود از گردآوری این اثر به خبرنگار ایبنا گفت: در طول همه این سال‌ها و با توجه به تجربیات ملی و بین‌المللی فرهنگی همواره با نبود منبع مشخصی درباره وضعیت لباس بوشهری مواجه بوده‌ام. متاسفانه در آرشیو کتب منتشرشده بوشهر، ما حتی یک کتاب در حوزه لباس نداشتیم یا دست‌کم من با چنین اثری برخورد نکردم. با نگاهی به شیوه‌های قومی و عادات سنتی افراد و با نیل به فرهنگ کهن دیارمان، متوجه شدم وجود عوامل بیرونی ناشی از مدرنیته موجب کمرنگی و در اغلب موارد منسوخ شدن برخی آداب و رسوم شده که خوشبختانه همچنان شاهد ریشه‌های آن در کالبد جامعه چه از لحاظ تبلیغات فرهنگی و چه از لحاظ ثبت و ضبط این مهم هستیم.
 
الهه غریب‌زاده ادامه داد: بدون‌شک مطالعات میدانی رکن تاثیرگذار پژوهش‌های اجتماعی و مردم‌شناسی است. با توجه به از دست رفتن پیران طلایی و منسوخ شدن این میراث ارزشمند و جایگزین شدن آن با لباس‌های امروزی و دیگر اقوام مهاجر ساکن در این خطه و آشناسازی نسل جوان با لباس اصیل بوشهری، به مطالعات تحقیقی و میدانی روی آوردیم تا در زمینه پاسداشت و معرفی این مهم گامی برداشته باشیم.

وی افزود: این اثر با ادای احترام و نهایت تواضع به اقوام مختلف ساکن در جای، جای استان و حفظ شأن و منزلت آنها، با به تصویر کشیدن علمی و میدانی لباس‌های اصیل مردم بوشهر گامی در زمینه بازشناسی و فرهنگ‌سازی این میراث ارزشمند برداشته و همچنین این ادعا را به منصه ظهور رسانده که بوشهر از دیرباز دارای لباس‌هایی مطابق با اندیشه، اعتقاد و برمبنای سلیقه خاص زنان و مردان منطقه و مهم‌تر از همه آب و هوای گرم و مرطوبِ این خطه بوده است.

این استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه فرهنگ شفاهی بوشهر تاکید کرد: در حوزه پوشاک بوشهر ما با نبود منابع مکفی مواجه بودیم. کتاب‌های تاریخی خیلی جسته و گریخته به این مهم پرداخته بودند. عکس‌های موجود در آرشیوهای شخصی تاحدی راهگشا بود. با این حال، بر آن شدیم که از طریق نوشتن تاریخ شفاهی و تنظیم مصاحبه‌هایی با افراد متبحر، اساتید دانشگاه، پژوهشگران و صنف خیاطان و پیران محلات مرکزی و دیگر مناطق حوزه مطالعاتی با طبقه‌بندی موضوعی و شناخت مکفی و با ساماندهی دست‌نویس‌ها و خاطرات آنها بتوانیم به نتایج مطلوبی برسیم.

وی ادامه داد: متاسفانه امروزه ما شاهد ظهور لباس‌هایی هستیم که با سنت اصیل بوشهری منافات دارد و جایگزین نامناسبی برای ارزش‌های پوشاک بنیادی‌مان شده‌اند که به‌علت رنگ و لعاب لباس‌های امروزی و ناآگاهی نسل نو مورد پذیرش اجتماعی قرار گرفته و به‌عنوان ارزش و الگو در سایر شهرها و کشور‌ها قلمداد می‎شوند! بدون‌شک، لباس‌های محلی اهالی استان بوشهر یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی این منطقه به‌شمار می‌رود. امیدوارم که این کتاب با بخش‌های متنوع بتواند قالبی مناسب برای صیانت از میراث فرهنگی و معنوی دیارمان باشد.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ شفاهی افزود: پوشاک اقوام ایرانی نماد و پرچم یک قوم به شمار می‌رود. با یک بررسی ساده در می‌یابیم که اکثریت شهرهای کشور و قومیت‌های ایرانی، با لباس سنتی منحصر‌به‌فردشان در انظار ظاهر می‌شوند. کمتر کسی از قوم کرد، لر، ترک، بلوچ و عرب را می‌توان یافت که با لباس قومیی بیگانه به صحنه آید؛ ولی متاسفانه ما در بوشهر با وجود تمدنی کهن و دارا بودن فرهنگ لباس ویژه، با چالش‌هایی مواجه می‌شویم که به‌دلیل مهاجرپذیری منطقه مذکور، در اکثر جشنواره‌های ملی و بین‌المللی با لباس برگرفته از دیگر قومیت‌های ساکن در منطقه ظاهر می‌شوند و به معرفی دیارمان می‌پردازند!

غریب‌زاده در ادامه به منابع استفاده شده در تنظیم کتاب «لباس سنتی بوشهر، گنجینه‌ای در دست فراموشی» اشاره و بیان کرد: سفرنامه‌های «یوشیدا ماساهارو»، «انگلبرت کمپفر»، «کارستون نیبور»، «پیترو دلاواله»، «ژان شاردن»، «برادلی برت» و نزدیک به 18 سفرنامه و کتاب‌های تاریخی موجود در آرشیو بنیاد ایرانشناسی بوشهر، اداره اسناد و کتابخانه ملی استان بوشهر، موزه تاریخ پزشکی بوشهر، موزه مردم‌شناسی بوشهر، موزه تجارت و دریانوردی، کلیه کتاب‌های عکس بوشهر و مجامع علمی معتبر و پایان‌نامه‌های موجود در آرشیو کتابخانه اسناد از جمله منابعی بود که برای نگارش این اثر از آن استفاده کردم. همچنین علاوه بر بحث و بررسی با اساتید این حوزه پای صحبت‌های پیران طلایی محلات بوشهر نشستیم. البته همکاری ویلم فلور، ایرانشناس فرهیخته به همت اکیپ علمی موزه تاریخ پزشکی بوشهر در نقاط پایانی مسیر، بسیار مثمر ثمر و موید مستندات شد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: عکس‌های موجود در آرشیوهای سازمانی و شخصی تا حدی راهگشا بود ولی به‌دلیل بررسی تاریخی با خوانش سفرنامه‌های فوق‌الذکر و تطبیق با مستندات به‌دست آمده، بسیاری از مدل‌های لباس را تصویرسازی کردیم که جا دارد از زحمات فاطمه ایرانزاد در این زمینه بسیار تشکر کنم.

وی در خصوص بخش‌های این اثر نیز توضیح داد: کتاب «لباس سنتی بوشهر، گنجینه‌ای در دست فراموشی» با مقدمه سیدجعفر حمیدی نوشته شده و به تائید صاحب‌نظران این حوزه رسیده است. این اثر در هشت فصل با محتوای تاریخی، فرهنگی، عکس، مصاحبه‌های میدانی، فرهنگ اصطلاحات و طرح اجرائی فرهنگی تنظیم شده است و در بخش‌هایی از آن به نحوه لباس پوشیدن زنان و مردان با اولویت محلات شهر بوشهر پرداخته و به‌صورت تطبیقی نحوه پوشش در شهرستان‌های وابسته منطقه به اختصار توضیح داده شده است.

مولف کتاب «لباس سنتی بوشهر، گنجینه‌ای در دست فراموشی» تاکید کرد: با توجه به جذابیت و بکر بودن موضوع این کتاب، دوازدهمین جلسه از سلسله نشست‌های «مکتب بوشهر» که به همت انجمن مدیریت فناوری و نوآوری بوشهر، پژوهشکده زیست محیطی و دانشگاه خلیج فارس برگزار شد به معرفی این اثر و تبادل نظر پیرامون آن قبل از چاپ اختصاص یافت که حرکتی جدید در حوزه کتاب بود، چون ما پیوسته پس از چاپ کتاب، با مراسم رونمایی و نقد و بررسی کتاب روبه‌رو هستیم ولی بررسی یک کتاب پیش از چاپ در یک نشست عمومی یک اتفاق تازه است که در بوشهر افتاد که این خود نشان از تفکری نو دارد. در این نشست مستندات کار با حضور استادان و فرهیختگان به نقد و بررسی موشکافانه گذاشته شد و خوشبختانه ما با بازتاب مثبت مطالعات روبه‌رو شدیم.

غریب‌زاده تصریح کرد: زیرا معتقدم هر اثری که مزین به نام بوشهر است، بایستی نظر صاحب‌نظران و کارشناسان بوشهری‌ در آن دخیل باشد، به همین دلیل بعد از اتمام پروژه، با اساتید و صاحب‌نظران حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی، هنری، طراحی حوزه لباس و تصویرسازی مدل‌ها در خصوص کیفیت‌بخشی اثر به گفت‌وگو نشستیم و حتی در این زمینه در گفتمان مجازی گروه مکتب بوشهر هم مجددا به تبادل نظر نشستیم. البته در این میان ما با حجم وسیعی از نظریات و فرضیات در حوزه لباس روبه‌رو شدیم که هر کدام مطالعات تطبیقی جداگانه‌ای را می‌طلبد.

مولف کتاب «لباس سنتی بوشهر، گنجینه‌ای در دست فراموشی» در پایان گفت: در پایان از دکتر سیدجعفر حمیدی، چهره ماندگار استان بوشهر و پرفسور ایرج نبی‌پور بی‌نهایت سپاسگزارم که در این سال‌ها در کنارم بودند و از همه استادان و همراهانم در چاپ و نشر کتاب «لباس سنتی بوشهر، گنجینه‌ای در دست فراموشی» تشکر می‌کنم؛ امیدوارم این مجموعه، برای تمامی کسانی که با فرهنگ و آداب و رسوم این مرزبوم سر و کار دارند و شمار آنها به‌شدت در چند سال اخیر افزایش یافته است، مفید واقع شود.

یادآوری می‌شود، کتاب «لباس سنتی بوشهر، گنجینه‌ای در دست فراموشی» نوشته الهه غریب‌زاده به‌زودی از سوی نشر «ستاره جنوب» راهی بازار نشر می‌شود.