خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، امیر بیک‌محمدی، مدیر آژانس ادبی تماس با ارسال یادداشتی درباره وضعیت نشر ایران در بحران کرونا، عرصه بین‌الملل و دلایل حضور نامناسب در نمایشگاه‌های کتاب خارجی سخن گفت.
 
متن این یادداشت به‌شرح زیر است:
 
«انتقال فرهنگ در مسیر ترجمه متون و ادبیات ملت‌ها، تحولات مختلفی را پشت سر گذاشته است. تاریخ، بیانگر تلاش نخبگان برای تسهیل مراودات فرهنگی و انتقال اندیشه‌های بشری است و دانشمندان بسیاری مضاف بر تولید معارف و علوم مختلف، اقدام به ترجمه آثار متفکران دیگر مناطق کرده‌اند.
 
اين مسير در سال‌های اخیر به صورت یک طرفه و پیکانش به سمت ایران بوده‌است و نبود قانون کپی رایت و حمایت از ادبیات معاصر موجب شده تا هزینه‌های تن‌ سپردن نشر ایران به سری عاریه‌ای کاسته شود.
 
به‌صورت جدی از فقر معرفی مناسب آثار ادبی معاصر در خارج از کشور و یافتن سیاست‌های تاثیرگذار برای ترجمه و انتشار ادبیات فارسی رنج می بریم «دست‌ها خالی، خرما بر نخیل». متأسفانه مشکلات بسیاری در این حوزه وجود دارد که متولیان این بخش در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان سیاستگذار، همت، دانش، تجربه یا اعتبار و بودجه کافی برای رفع آن را ندارند.
 
تن رنجور این حوزه اخیرا مبتلا به اپیدمی جهانی به‌نام ويروس كرونا شده‌است که رصد اطلاعات بدست آمده، آینده‌ای تار و مبهم را برای حضور در عرصه بین‌الملل پیش‌بینی می‌کند. نمونه اخیر فلوشیپ استانبول است که تقریبا با یک سوم دعوت‌کنندگان خود برگزار شد و کشورهای شرکت‌کننده هم با ترس از بیماری در این رویداد حضور داشتند.
 
به نظر می‌رسد دلایل تازه‌ای برای حضور نه چندان مناسب ایران در عرصه نمایشگاه‌های کتاب خارجی وجود خواهد داشت:
 
1/ افت شدید تقاضا و رکود اقتصادی، ناشران در سراسر جهان را با مشکلات متعددی روبرو و فروش آثار آن‌ها را با اختلال همراه کرده‌است و برنامه‌های آتی آن‌ها را در انتشار کتاب به شکل حیرت انگیزی دچار تغییر نموده‌است. کتاب‌فروشی‌ها همچون گذشته به فعالیت خود ادامه نمی‌دهند و کتاب‌ها در قفسه‌ها در انتظار خریداران خود هستند.
 
این وضعیت صرفا در کشور آلمان ضرری معادل با 5/4 میلیارد یورو در بازار کتاب به‌همراه داشته‌است. با این وصف، نمایشگاه‌های آینده کتاب کم رونق و با نگرانی برگزار خواهد شد. بنابراین حضور ایران در جهت معرفی آثار خود چندان چنگی به دل نخواهد زد و تقریبا کم حاصل و شاید بدون نتیجه خواهد بود.
 
2/ با ادامه‌داشتن شرایط ویروس کرونا در سراسر جهان، تا زمان نامعلومی، شاهد تعطیلی بسیاری همايش‌ها و فعاليت‌های جمعي از جمله نمایشگاه‌های کتاب خواهیم بود یا حداقل شرکت‌کنندگان در این نمایشگاه‌ها با محدودیت و تغييرات فراوانی روبرو خواهند شد؛ به نظر می‌رسد تا یافتن علاج مناسب برای این شرایط، وضعیت ادامه پیدا خواهد کرد و به‌منظور حفظ سلامتی، برنامه حضور ایران در نمایشگاه‌های کتاب خارج از کشور نیز دچار ریزش می‌شود و از اهداف خود عقب خواهد ماند.
 
3/ عدم انتشار کتاب جدید در این شرایط، امری طبیعی است. بسیاری از نمایشگاه‌های کتاب هر سال میزبان کتاب جدید و تازه منتشر شده هستند و برنامه‌های مختلفی برای معرفی آن‌ها گرفته می‌شود. به دلیل توقف فروش و رکود در بازار کتاب، ناشران تمایل چندانی به چاپ عناوین جدید ندارند و این موضوع موجب شده تا کتاب‌های جدید در نمایشگاه‌ها قابل رونمایی نباشد، در صف انتشار بماند و خوانندگان از آشنایی با آن‌ها محروم بماند.

انجمن ناشران ایتالیایی تخمین می‌زند که تقریباً 40 میلیون کتاب معادل 19 هزار عنوان در نتیجه بحران کرونا در ایتالیاچاپ نخواهد شد. همچنین ناشرانی که قصد خرید یا فروش امتیاز اثر کتب جدید به‌ویژه حوزه كودک را پیگیری می‌کنند، از این موقعیت بی‌بهره خواهند بود.
 
4/ کاهش ارزش ریال، یکی از موانع بسیار مهم عدم حضور فعالان این عرصه به‌ویژه بخش خصوصی خواهد بود که چون از سوی نهاد خاصی حمایت نمی‌شوند، چندان رغبتی برای هزینه و شرکت در نمایشگاه کتاب خارج از کشور نخواهند داشت؛ به‌طور مثال، حضور یک هفته‌ای ناشر ایرانی در نمایشگاه فرانکفورت 2020 به میزبانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بدون اجاره غرفه و با قیمت فعلی ارز حداقل 18میلیون تومان خواهد شد.
‌
5/ مشکلات اقتصاد نشر ایران و عدم برگزاری به‌موقع یا حذف نمایشگاه کتاب تهران در سال جاری که محل اصلی درآمد ناشران است، موجب تضعیف قدرت تصمیم‌گیری آن‌ها برای انتخاب حضور در نمایشگاه‌های کتاب خارجی خواهد شد. به نظر می‌رسد ناشران ایرانی در تلاش هستند تا مشکلات داخلی خود را برطرف کنند تا در نمایشگاه‌های کتاب خارجی حضور پیدا کنند.
 
6/ تغییر ساختار و ادغام موسسه نمایشگاه‌ها در طرح جدید، احتمالا توان ایران را در هماهنگی و برنامه‌ریزی برای حضور در نمایشگاه‌های خارج از کشور تحت تاثیر قرار خواهد داد. یکپارچه‌سازی و روان شدن برنامه‌ها در ساختار جدید قطعا زمان‌بر بوده و از این‌رو حضور ایران در نمایشگاه‌های خارج از کشور با نواقصی همراه خواهد شد.
 
7/ بحران ناشناخته پس از فراگیری گسترده تقریبا پیش‌بینی‌ها را با ابهام جدی روبرو می‌کند. وضعیت ایرلاین‌ها و خطوط هوایی، حمل و نقل کتاب در سراسر جهان، روند صدور ویزا و وضع پروتکل‌های بهداشتی جدید و موارد مختلف دیگر، همگی نکاتی است که نمایشگاه‌های کتاب بین‌المللی را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
 
امید است تا با شرایط مذکور مسئولان وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی و متولیان فرهنگی از جمله سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، طرحی را برای برون‌رفت از این بحران آماده کنند تا ضربات فرهنگی و اقتصادی حاصل از آن کاسته شود و اندک جان دمیده شده در یکی دو سال اخیر از دست نرود.»