مرضیه حسن‌پور؛ دکترای تخصصی پرستاری، دانشیار و عضو هیأت علمی گروه کودکان و مراقبت‌های ویژه نوزادان دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، ضمن تشریح فعالیت‌های انجام شده و در دست انجام در زمینه آموزش و حمایت از جامعه در شرایط بحرانی، براساس تجربه ارزشمند سال‌ها فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی، توصیه‌های مفید و کاربردی به مخاطب ارائه می‌دهد.
دکتر مرضیه حسن‌پور
خطر انتشار شایعات و نقل‌قول‌های نادرست درباره کرونا
این مربی بین‌المللی NIDCAP، گفت: این بیماری ابتدا به‌صورت اپیدمی ظاهر شد و سپس به یک پاندمی و بحران جهانی تبدیل شد. از اواخر سال 2019 این بیماری در ووهان چین متولد و ما نیز از اواخر بهمن‌ماه 98 درگیر این بیماری شدیم. ازجمله معضلاتی که از ابتدا با آن مواجه شدیم، کمبود تجهیزات پزشکی و بهداشتی همچون ماسک و دستکش، مشکلات پوستی و شکایات ناشی از شستشوی مکرر دست‌ها بود و سوالاتی از این قبیل مطرح می‌شد که نحوه شستشوی صحیح دست‌ها چگونه است، کدام محلول‌ها برای ضدعفونی کردن دست‌ها و سطوح مناسب‌تر است، مواد غذایی را چگونه ضدعفونی کنیم و ... از دیگر مشکلاتی که نمود بسیاری داشت، بحث انتشار شایعات و نقل‌قول‌های نادرست درباره این بیماری و نحوه مواجهه با آن بود. حتی بسیاری از این شایعات به نقل از رئیس سازمان بهداشت جهانی و بسیاری از اساتید و متخصصان منتشر می‌شد.
وی با بیان اینکه پرستاری یک نگاه کل‌نگر به انسان دارد و سلامت را جسمی، روانی، اجتماعی، فرهنگی و معنوی می‌بیند و دردآشنای همه جنبه‌های زندگی انسان‌هاست، افزود: سعی کردیم ضمن تبادل تجارب و اطلاعات با پرستاران و متخصصان دیگر کشورها، مصاحبه‌های زنده و اصلاحات شایعات و اطلاعیه‌های سازمان بهداشت جهانی را از طریق فضای مجازی به گوش همکاران در بالین و مردم برسانیم. در این مدت با سازمان بهداشت جهانی، مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا و یونیسف در ارتباط بودیم و اطلاعات و اخبار صحیح و آموزش‌های مراقبتی و بهداشتی را دریافت و منعکس کردیم. حتی درباره برخی از شایعات و پیام‌های جعلی از پزشکان متخصص در داخل و خارج از کشور درخواست می‌کردیم در قالب یک پیام صوتی یا تصویری توضیحات صحیح و علمی را ارائه و در اختیار همکاران و مردم در فضای مجازی قرار دهند. WHO (سازمان بهداشت جهانی) نیز مرتبا پیام‌های جعلی و شایعات را رصد و اصلاحیه‌ها را منتشر میکند. البته در هر بحرانی این موج شایعه، ترس، استرس و حتی انبار کردن یک سری لوازم و تجهیزات به‌عنوان یک واکنش طبیعی به بحران وجود دارد.
مستندسازی و جمع‌آوری داده‌های مرتبط با بحران کرونا
مولف کتاب «مراقبت تسکینی در بخش مراقبت ویژه نوزادان» و عضو گروه سلامت معنوی دانشگاه با اشاره به اقدامات انجام شده با محوریت مدیریت بحران کرونا و ارائه آموزش در این دانشکده، بیان کرد: به دنبال پاندمی کرونا و تعطیلی دانشگاه‌ها از اوایل اسفندماه 98، گروه «مدیریت کرونا» در اواسط اسفند 98 توسط رئیس و معاون آموزشی در دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران تشکیل شد، تا با گردهم‌آیی کلیه اساتید دانشکده و دانشجویان در فضای مجازی نه تنها به امر حمایت، همدلی، مراقبت از هم بپردازند، بلکه با احساس مسئولیت پاسخگویی اجتماعی بتوانند از این طریق ضمن انتشار جدیدترین و درست‌ترین اطلاعات در ارتباط با این بیماری، خدمات مختلفی نیز به جامعه ارائه دهند. در این راستا 5 کارگروه تخصصی آموزشی، مشاوره‌ای، خدماتی، ارتباطات بین‌سازمانی، مستندسازی و پژوهشی مجازی تشکیل شد که برای هریک اولویت‌ها و شرح وظایفی تعریف شده است. یکی از این کارگروه‌ها «مستندسازی، جمع‌آوری داده‌ها و تحقیق» است که سرپرستی آن به من سپرده شد. سعی کردیم اولویت‌ها را مشخص و ضمن فعالیت در این دوره بحران، پس از پایان کرونا نیز این داده‌ها به‌صورت مستند در قالب‌های مختلف همچون کتاب منتشر و باقی بمانند که می‌تواند در آیندگان مفید واقع شود. علاوه بر این حدود 17 طرح پژوهشی توسط اساتید پرستاری و مامایی دانشکده درخصوص سلامت افراد جامعه و سلامت کادر مراقبت و درمان مرتبط با کووید-19 تصویب و درحال اجرا و یا در دست تصویب می‌باشند.
«اَنگ اجتماعی» و «استرس و اضطراب»
حسن‌پور ادامه داد: ازجمله اولویت‌های پژوهشی ما در این کارگروه، مسأله «اَنگ اجتماعی» است. در این روزها بارها عبارت «بیمار کرونایی» را شنیده‌ایم که خوشایند بیماران و خانواده آنها نیست. بهتر است بجای به‌کار بردن این عبارت، گفته شود «بیمار مبتلا به کرونا». خیلی از افرادی که هم علائم بیماری را دارند و از ابتلای خود نیز آگاه هستند، بیماری خود را به‌خاطر ترس از همین اَنگ اجتماعی مخفی می‌کنند. این موضوع باید به‌طور جدی مورد توجه روانشناسان، جامعه‌شناسان و خانواده‌ها قرار گیرد و برای حل آن راهکاری اندیشید.
این عضو فدراسیون جهانی NIDCAP، همچنین گفت: از دیگر اولویت‌های پژوهشی ما در این کارگروه، موضوع «استرس و اضطراب» است که در شرایط بحران موجود، بروز پیدا کرده است. در حالت عادی افراد در مواجهه با بحران، یا می‌جنگند یا فرار می‌کنند تا به وضعیت تعادل برسند. ترس از مرگ خود، خانواده و اطرافیان، نگرانی‌های آینده و محدودیت‌های موجود ازجمله دلایلی ایجاد استرس در شرایط کنونی است که می‌توان از طریق مشاوره‌های تلفنی، پرداختن به اموری مانند کتاب خواندن و فیلم دیدن، داشتن خواب و تغذیه مناسب و محدودیت در رصد اخبار فضای مجازی و همچنین به اشتراک‌گذاری تجربیات این دوران تا حدی این استرس را کاهش داد. البته وجود مقداری کمی استرس برای ایجاد انگیزه بیشتر برای خودمراقبتی و هشیار بودن و رعایت دستوالعمل‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری کرونا و ایزوله شخصی، فاصله‌گذاری اجتماعی و فیزیکی در شرایط کنونی چیز خوبی است، ولی استرس بیش از اندازه به سلامت فرد آسیب می‌زند و نیاز به مدیریت دارد.
مواجهه با فقدان و سوگ در شرایط بحران
وی در ادامه بیان کرد: اما یکی از مهمترین اولویت‌ها، موضوع «فقدان و سوگ» است. در حالت عادی مردم در مواجهه با فقدان عزیزانشان، می‌توانند با اجرای مراسم سوگواری و ختم، دیدن اجساد عزیزان و شرکت در خاکسپاری و اجرای سایر آداب مبتنی بر فرهنگ و اعتقادت به سازگاری برسند، اما در شرایط بحرانی مانند وضعیت کنونی، تجربه غم و فقدان متفاوت بوده و سوگواری نیز با محدودیت‌هایی همراه است و شکل دیگری پیدا کرده است. در هر فرهنگی مردم در مرگ عزیز به شیوه خود سوگواری می‌کنند که این باعث می‌شود فرایند طبیعی سوگ که ابتدا به‌صورت شوک، انکار، دیسترس معنوی و در ادامه افسردگی و غم و در انتها با پذیرش همراه است، طی شود. مردم با در آغوش گرفتن و خداحافظی با عزیزانشان قبل از خاکسپاری و عزاداری بر سر مزارش تا حد زیادی در فرایند سوگ به تعادل می‌رسند و آرام می‌شوند. همراهی و همدردی دیگران نیز در تسهیل این فرایند بسیار تأثیرگذار است، اما در شرایط بحران کنونی، وضعیت تشییع و دفن متفاوت و دردناک است و دیگرانی هم نیستند که برای التیام و همدردی کنار بازماندگان باشند که مجموعه این عوامل منجر به سوگ‌های حل‌نشده می‌شود و می‌تواند در سلامت جسمی و روحی فرد نیز تأثیر منفی بگذارد. در این شرایط گروه‌های سوگ‌یاری می‌توانند به حل این معضل و طی کردن فرایند طبیعی فقدان و سوگ برای رسیدن به سازگاری، کمک کنند.
کارگروه سوگ و صدای سوگیاران دانشکده با رویکرد بین‌حرفه‌ای
عضو هیأت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران، افزود: تاکنون متاسفانه بالای 4600 متوفی در اثر بیماری کرونا در کشور داشته‌ایم. با توجه به افزایش روزافزون شمار جانباختگان از پاندمی ویروس کرونا و نیاز خانواده‌ها و بازماندگان متوفیان برای کمک‌های مراقبتی، حمایتی و مشاوره‌ای برای سازگاری با سوگ عزیزان در هفته گذشته دانشکده اقدام به تشکیل کارگروه مجازی دیگری علاوه بر کارگروه‌های قبلی کرونا با رویکرد بین‌حرفه‌ای و بین‌سازمانی متشکل از پرستار، ماما، روانشناس، روانپزشک، انسان‌شناس و جامعه‌شناس آشنا به فرآیند مرگ و سوگ دواطلب برای کمک به بازماندگان نمود. در این زمینه در روزهای آینده یک خط تلفن ویژه با عنوان «صدای سوگیاران» راه‌اندازی می‌شود تا از این طریق ضمن پاسخ دادن به سوالات و درخواست همدلی مردم، حمایت‌های لازم نیز صورت گیرد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: همچنین گروهی نیز در فضای مجازی تشکیل می‌شود که متشکل از سوگیاران همتایی است که قبلا فرایند سوگ را طی کرده و با آن سازگار شده و می توانند با نظارت سوگیاران حرفه‌ای به همدلی و حمایت از بستگان درجه یک متوفیان از کرونا در فضای مجازی بپردازند. همچنین اجرای وبینارهای آموزشی برای سوگیاران و کادرمراقبت و درمان از قبیل اینکه پزشکان و پرستاران باید با بیمار در حال مرگ و خانواده آنان چگونه ارتباط برقرار کنند، خبر مرگ بیمار را چگونه به خانواده بدهند، چگونه می‌توان به کودکان و نوجوانان و بزرگسالان کمک کرد تا فرایند سوگ را طی کنند و با آن کنار بیایند، از دیگر برنامه‌های پیشرو است. «پروتکل ملی سوگ» نیز از سوی ستاد بحران کرونا در وزارت بهداشت، در حال نهایی شدن است که گام موثری در این زمینه خواهد بود.
راه‌اندازی «صدای پرستار» و «صدای ماما»
حسن‌پور گفت: از یک ماه پیش با همکاری مسئولان، اساتید و دانشجویان گروه‌های مختلف آموزشی دانشکده پرستاری و مامایی تهران در مدیریت کرونا فعالیت‌هایی در زمینه آموزشِ و مشاوره تلفنی و مجازیِ به مردم درخصوص سوالات مرتبط با کرونا و مراقبت‌های مرتبط با بیماری‌های کودکان، نوزادان، مادران باردار، بزرگسالان و سالمندان و سلامت روان، اضطراب و استرس در شرایط پاندمی را شروع کرده است. همچنین برگزاری وبینارهای آموزشی مرتبط با نیاز کادر مراقبت و درمان و تهیه کلیپ‌های آموزشی برای کودکان و ترجمه و تدوین محتوای آموزشی مرتبط با مدیریت و پیشگری از ابتلا به کرونا و استفاده از تجهیزات شخصی محافظتی مبتنی بر دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی به همت اساتید و دانشجویان دانشکده پرداختند. علاوه بر نیازهای آموزشی حمایتی خانواده‌های غیرمبتلا به کووید-19 و یا دارای فرد مبتلا به سایر بیماری‌ها در منزل، تاکنون متاسفانه بیش از 71 هزار نفر مبتلای قطعی به کرونا نیز در کشور داریم که خانواده‌های آنها نیاز به حمایت، همدلی و مشاوره دارند. راه‌اندازی خطوط تلفن «صدای پرستار» و «صدای ماما» از دیگر اقدامات انجام شده از سوی دانشکده است که گروه‌های تخصصی پرستاری و مامایی مشاوره‌های لازم را به مردم ارائه و و سوالات به‌صورت علمی از سوی اساتید و متخصصان پاسخ داده می‌شود.
انتشار «قهرمان من تویی» از سوی WHO
این نویسنده و پژوهشگر با تأکید بر اهمیت سلامت روان کودکان در دوران قرنطینه خانگی، تصریح کرد: یکی از اولویت‌ها در دوران قرنطینه خانگی، برنامه‌ریزی برای سلامت روان کودکان و پر کردن اوقات فراغت آنها در زمان دوری از همسالان و مدرسه و دچار شدن به استرس، بی‌حوصلگی و پرخاشگری است. ضمن اینکه در خلال این برنامه‌ها والدین با ایجاد فضایی مثبت باید به درک ترس و استرس کودکان بپردازند و زمینه رشد سالم آنها را در شرایط بحران فراهم نمایند و آموزش‌های بهداشتی و مراقبتی لازم را نیز به کودکان درخصوص کرونا بدهند. سازمان بهداشت جهانی نیز کتابی را با عنوان «قهرمان من تویی» برای کودکان جهان تدوین و منتشر کرده که تاکنون به چند زبان ترجمه شده و ترجمه فارسی آن نیز در حال انجام است. بچه‌ها با حضور والدین این کتاب را می‌خوانند و با استفاده از قدرت تخیل خود با ارتباطات بین‌فرهنگی با کودکان دیگر ملل دوست شده و در زمینه کرونا به هم آموزش می‌دهند.
وی افزود: باید سعی کرد اخبار مرگ‌ومیر زیاد در خانواده مخصوصا جلوی کودکان مطرح نشود، بلکه با ایجاد فضای مثبت و قهرمان‌پروری، به کودکان روحیه و حال خوب داد. ازجمله کارهایی که می‌توان برای روحیه‌بخشی و ایجاد ذهنیت مثبت در کودکان انجام داد این است که از آنها پرسید از کرونا چه می‌دانند و در ادامه اطلاعات درست را در قالب شعر، داستان و ... به آنها آموزش داد. برای آموزش مراقبت‌های جسمی و روحی در شرایط کرونا، تاکنون کلیپ‌هایی نیز ساخته شده است. در این زمینه از سایت سازمان بهداشت جهانی و یونیسف نیز راهنمایی و کمک می‌گیریم.
بالا بردن ظرفیت تاب‌آوری
حسن‌پور در ادامه با اشاره به اهمیت بالا بردن ظرفیت تاب‌آوری در شرایط کنونی، گفت: کمی استرس و ترس طبیعی است و اندازه مناسب آن باعث رعایت موارد بهداشتی و مراقبتی می‌شود، ولی استرس و ترس بیش از اندازه نیاز به مداخلات روانپزشکی دارد. استرس خوب انگیزاننده است و استرس بد، مشکل‌ساز. باید ضمن رعایت فاصله اجتماعی و رعایت بهداشت فردی، داشتن خواب و تغذیه خوب و کافی، فعالیت‌های فیزیکی و برنامه‌های مختلف مانند کتاب خواندن، فیلم دیدن و ارتباط با خانواده و دوستان از طریق فضای مجازی را در برنامه روزانه قرار دهیم. سعی کنیم به‌جای فکر کردن به ترس‌های آینده و نگرانی برای از دست دادن‌ها، به زمان حال فکر کنیم، لحظه‌ها را غنیمت بشماریم و از آنها لذت ببریم. در زمان انجام هر فعالیت مثل غذا خوردن، دوش گرفتن، ورزش و سایر موارد، صرفا باید بر همان فعالیت و لذت بردن از آن تمرکز کرد.
عضو هیأت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران، ادامه داد: قبول مسئولیت‌های متعدد هم در این شرایط استرس را زیاد میکند. باید با رعایت اولویت، کارهایی را که می‌توانیم و به ما حس خوب و مفید بودن می‌دهد، انجام دهیم. اگر به کارهای زیادی که باید انجام دهیم، فکر کنیم استرس تشدید می‌شود. یک نکته مهم اینکه ضمن رعایت فاصله اجتماعی، نباید روابط اجتماعی و خانوادگی قطع شود، از آنجایی‌که دورکاری منجر به یکی شدن فضای کار و زندگی در محیط خانه شده، باید بین زندگی واقعی و فعالیت مجازی تعادل برقرار کنیم و بین این دو فضا تمایز قائل شویم. در خانه ساعت‌هایی را هم باید به تفکر و بازاندیشی و تأمل Reflection اختصاص دهیم و خاطره‌نویسی کنیم و برای انجام کارهای خوب خود جایزه به خودمان بدهیم و این تمرین تفکر و دادن جایزه به کارهای خوب را با کودکان نیز در پایان هر روز انجام بدهیم. گذرندان وقت دو نفره با فرزندان از راهکارهای دیگری است که به مدیریت استرس کودکان در منزل کمک میکند.
تمرینات آرام‌سازی برای والدین
وی اظهار کرد: والدین باید برنامه منظم ولی در عین‌حال منعطف با مشارکت خود کودکان در طول روز درنظر بگیرند که در آن تنوعی از فعالیت‌های آموزشی، بازی، کارهای خانه و نقاشی، شعر و قصه‌گویی، داستان و کتابخوانی، ورزش، آشپزی.... باشد و ارتباط با دوستان از آن‌جمله است. خواب و استراحت کافی، تغذیه مناسب برای کودکان از ضروریات است. علاوه بر این درصورتی‌که کودکان به دلیل تجربه فقدان‌های دلبستگی‌های خود مثل مدرسه، دوستان، زمین بازی و پارک بازی و... ناشی از پاندمی کرونا پرخاشگری و بدرفتاری می‌کنند، والدین باید ابتدا خود را آرام کنند و رفتار توأم با عصبانیت با آنها نداشته باشند، برای این‌کار می‌توانند چند دقیقه تمرین سکوت و تنفس کنند(10 ثانیه سکوت و 5 بار تنفس) تا با آرامش بیشتری به سوالات کودکان پاسخ و عصبانیت خود را کنترل کنند. از تمرینات دیگری که می‌تواند به آرامش والدین کمک کند، تمرین آرام‌سازی است (راحت روی صندلی بنشینند و با چشم‌های بسته به احساسات و افکار خود ابتدا فکر کرده و متمرکز شوند و به رفت و برگشت حرکات تنفسی با قرار دادن دست‌ها روی شکم و سپس صرفا روی تنفس خود متمرکز و در نهایت با آرامش و توجه به محیط اطراف و آگاهی از آن چشمان خود را باز کنند). این تمرینات کمک میکند تا والدین آرامش خود را بازیابند و در شرایط بحران بهتر بتوانند رفتار فرزندان خود را تحمل و به آنها کمک کنند.
تسهیل در ارتباط مادر و نوزاد
مولف کتاب «حمایت از والدین در بخش مراقبت ویژه نوزادان» در پایان با اشاره به آخرین اطلاعیه فدراسیون جهانیNIDCAP ، گفت: در اطلاعیه اخیر NFI تاکید شده، علیرغم قوانین سخت فزاینده در دسترسی به نوزادان و شیرخواران بستری به دنبال پاندمی کووید-19، ایمنی و سلامت شیرخواران، والدین و تیم مراقبت و درمان، ضرورت دارد، راهنماها و خط مشی‌ها تعدیل شوند. این سازمان تاکید نمود که غربالگری برای تب و سایر علایم بیماری اکنون بیش از پیش اهمیت دارد. علاوه بر این توصیه نمودند که ضمن رعایت موازین بهداشتی و ایمنی، ارتباط مادر و نوزاد را در شرایط فعلی با اجازه به حضور، مشارکت و حمایت از نوزاد در جهت تغذیه از سینه و یا شیرمادر و تماس پوست به پوست تسهیل کنیم، چراکه تغذیه از شیرمادر و حضور و مشارکت والدین در مراقبت از نوزاد به تقویت سیستم ایمنی او کمک نموده و به کوتاه شدن مدت بستری می‌انجامد. در نهایت حمایت و قدردانی از تیم مراقبت و درمان در بخش‌های مراقبت ویژه نوزادان را در جهت حمایت از والدین و نوزادان و تکامل مغزی آنان مورد تأکید قرار دادند.
لزوم حمایت بیشتر از کادر مراقبت و درمان
حسن‌پور در پایان قدردانی خود را از سربازان خط مقدم جبهه سلامت پرستاران، ماماها و پزشکان و سایر حرفه‌های مرتبط که با فداکاری بی‌مثال به امر مراقبت و درمان بیماران مبتلا به کرونا می‌پردازند، ابراز کرد و به روح پاک جانباختگان از ویروس کرونا به‌ویژه شهدای کادر و مراقبت درمان که اسطوره‌های سلامت پاندمی کرونا در تاریخ ثبت شدند، ادای احترام و برای بازماندگان آرزوی صبر و سلامتی نمود. وی مراقبت از بازماندگان و قدردانی و حمایت بیش از پیش از کادر مراقبت و درمان این پیام‌آوران و پاسبانان سلامت جامعه در پاندمی کرونا را توسط وزارات بهداشت درمان و آموزش پزشکی و مسئولان کشور مورد تأکید قرار داد.
نظر شما