خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- مطهره میرشکاری: در خبرها می‌خواندم که «اسپوتنیک» وزن تمام ویروس‌های کرونا در جهان را حدود پنج گرم گزارش کرده است. در این گزارش فرض را بر مبتلا بودن 10 میلیون انسان به ویروس کرونا گذاشته و با روشی ساده محاسبه کرده که کلا در روی کره زمین، پنج گرم ویروس کرونا وجود دارد و عجیب است که همین پنج گرم ویروس کل دنیا را به هم ریخته است.
 
البته منظور از به‌هم‌ریختگی دنیا، بی‌اعتبار کردن آن دسته از قوانین و قوائد رایج ساخته دست بشر است که برای برقرای نظم نوین جهانی دست به تدوین و تبیین آن‌ها زده؛ یعنی پنج گرم ویروس ندیده و نشناخته دست به تعطیلی مناسبات و رویدادهایی زده است که در فرهنگ و عادات روزانه مردم نهادینه شده بود و شاید بشر به‌دلیل غیرقابل پیش‌بینی بودن شرایط حاضر، هیچ‌وقت آلترناتیوی برای درنظر نداشت.
 
برگزاری جلسات کتاب‌محور در فضای مجازی
بعد از گذشت چند ماه از شیوع ویروس کرونا در جهان و همه‌گیر شدن آن، نوع بشر در برخورد با برخی شرایط پیش‌آمده ناشی از شیوع این ویروس، یاد گرفته مهندسی عمل کند؛ یعنی یا راه جایگزینی یافته یا راه دیگری ساخته است. نمونه موفق آن را هم در ارتباطات افراد -به‌عنوان اولین کنش اجتماعی- می‌توان مشاهده کرد که ارتباطات مجازی، جایگزین ارتباطات رودررو یا حضوری شده است. جلسات دولتی ویدئوکنفرانسی، خدمات بانکی غیرحضوری، فروش اینترنتی کالا، کنسرت‌های مجازی، سینمای آنلاین، حتی ختم مجازی و... جزو آلترناتیوهای مهم بشر برای گذران ایام کرونا است؛ آلترناتیوهایی که در شرایط عادی هم کارکرد فراوانی دارد و موجب صرفه‌جویی در وقت و هزینه می‌شود.
 
جلسات رونمایی کتاب‌ هم از آن دست رویدادهای فرهنگی است که در شرایط عادی، معمولا در مکانی مشخص، با تشریفات خاص و با حضور پدیدآورنده، سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان به آن برگزار و معمولا با جشن امضای اثر و پرسش و پاسخ مخاطبان و مولف یا مترجم آن همراه می‌شود اما مطابق با شرایط حاکم‌شده به‌وسیله ویروس کرونا، از رونق افتاده و تعطیل شده است. تعطیلی این فعالیت‌ها -که همچنان ادامه دارد- برخی از اهالی فن و فرهنگ را به ادامه فعالیت در فضای مجازی واداشت؛ چنان‌که در روزهای اخیر شاهد کوچ برخی برنامه‌های فرهنگی، نظیر کتاب‌خوانی، برپایی مراسم‌هایی چون محافل شعر و ادب، یا بزرگداشت‌ بزرگان علم و ادب، به شبکه‌های مختلف اجتماعی بودیم.
 
جدیدترین فعالیت فرهنگی مجازی هم، رونمایی تازه‌های نشر در این فضا است. شروع این جریان، برنامه رونمایی زنده یکی از کتاب‌های تازه نشر اطلس پیدایش در صفحه آپارات و اینستاگرام  این نشر بود کهروز جمعه ۲۹ فروردین انجام شد؛ اقدامی که شاید تا قبل از شیوع کرونا و قرنطینه، ناشران حتی به امکانش فکر نکرده بودند. باید دید رونمایی حضوری یک کتاب در قیاس با رونمایی مجازی و آنلاین آن چه معایب و چه مزایایی خواهد داشت؛ و ادامه این مسیر تا کجا میسر است؟

کاهش هزینه و رفع مشکل کمبود فضا
اولین مساله مورد بحث در جلسه رونمایی یا نقد یک کتاب، مکان برگزاری و هزینه‌های احتمالی اولیه برای برگزاری جلسه است. در گزارشی با عنوان «چند میگیری جلسه برگزار کنی؟» که حدود یک سال قبل در ایبنا انتشار یافت، اشاره شد که رونمایی از یک کتاب در برخی سالن‌های مرسوم در تهران، هزینه‌های بالایی به همراه دارد.
البته برخی ناشران مثل نشر چشمه، اسم، ققنوس، نیماژي و... که کتابفروشی اختصاصی دارند، رونمایی از آثار جدید نشر خود را در کتابفروشی‌های خود برگزار می‌کنند و به این طریق هم هزینه‌های برگزاری جلسات نقد کاهش می‌یابد؛ هم مخاطب را با کتاب‌فروشی و دیگر آثار نشر آشنا می‌کند. برخی از نویسندگان و مترجمان –مثل بازیگران نویسنده و مترجم- هم ترجیح می‌دهند رونمایی و جشن امضای آثار خود را در کافه‌ها یا کافه کتاب‌ها برگزار کنند که در این مورد هم هزینه جلسه رونمایی بسیار پایین‌تر از اجاره یک یا دو ساعته یک سالن برای رونمایی از یک کتاب است.
 
رونمایی کتاب‌ در کتابفروشی‌ها یا کافه‌کتاب‌ها، هرچند هزینه‌های برگزاری این جلسات را بسیار کاهش می‌دهد، اما دو ایراد بزرگ دارد؛ یکی اینکه این امکان برای همه ناشرها و نویسنده‌ها فراهم نیست و دیگر اینکه فضای این اماکن بعضا کم‌تر از نیازند و مخاطب جلسه را محدود به تعداد خاصی می‌کند. اما رونمایی مجازی کتاب، به عنوان یک امکان تازه، مشکل هزینه برگزاری جلسات و کمبود جا را حل کرده است؛ یعنی علاوه براینکه هزینه اجاره سالن برای رونمایی را از بین می‌برد؛ امکان حضور مخاطبان را به طور نامحدود -از چند نفر تا چند صد هزار و حتی بیشتر- افزایش می‌دهد.
 
یک جغرافیای بی‌مرز و عدالت فرهنگی
حدود دو سال پیش که به عنوان خبرنگار، در مراسم دیدار و گفت‌وگو با مصطفی مستور، به مناسبت چاپ کتاب «پیاده‌روی در ماه» او در کتابفروشی نشرچشمه کریمخان حضور داشتم، با یکی از مخاطبان جوان این نویسنده روبه‌رو شدم که برای حضور در جلسه دوساعته رونمایی کتاب او، از تبریز به تهران آمده بود؛ در صورتی که اگر این امکان برای او وجود داشت که در شهر خود در این جلسه شرکت کند، خستگی و هزینه سفر را به جان نمی‌خرید. بنابراین موضوع مهم و مغفول‌مانده دیگر در برگزاری جلسات و رونمایی و نقد و بررسی کتاب‌ها؛ توجه به وسعت جغرافیایی دامنه مخاطبان است.
 
هرچند که در چند سال اخیر جلسات رونمایی از کتاب با حضور مولف یا مترجم در شهرهای دیگر غیر از تهران افزایش یافته؛ اما همچنان انحصار و رکورد در دست تهران و پایتخت‌نشینان است. انحصاری که با رونمایی مجازی کتاب می‌شکند و از این نظر بین مخاطبان و علاقه‌مندان کتاب در کل کشور، برابری یا به نوعی عدالت اجتماعی و فرهنگی برقرار می‌کند.
 
رونمایی مجازی کتاب، در قیاس با نوع حضوری آن؛ نواقصی هم دارد که جای فکر دارد. امکان دیدار با مولف یا مترجم و خرید کتاب با امضای او، جزو شرایط ویژه و از برتری‌های رونمایی حضوری کتاب بر نوع آنلاین آن است اما این مساله با خوگرفتن مردم با جهان مجازی و همچنین امکان ارسال نسخه‌های امضا شده به‌صورت متعاقب، این مشکل‌ها را تاحدودی برطرف کرده است. البته این موضوع در جلسات نقد و بررسی کتاب چندان مورد توجه نیست و خللی به برگزاری مجازی آن وارد نمی‌کند.
 
شاید تا قبل از شیوع ویروس کرونا و قرنطینه، ناشران، مولفان و مترجمان حتی فکر برگزاری غیرحضوری (آنلاین، لایو و برخط) برنامه رونمایی از کتابشان؛ به ذهنشان خطور نکرده بود؛ اما حال که ناشری این کار را –که در بازار نشر یک نوآوری محسوب شود- آغاز کرده؛ جا دارد که سایر ناشران و فعالان عرصه نشر به ضرورت، گسترش و ادامه این امکان فکر کنند و از این فرصت تازه‌ای که تهدید‌های شیوع ویروس کرونا به بازار کتاب داده؛ در شرایط عادی هم ادامه یابد.