به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) پخت و پز و طبخ غذا به حدی با زندگی ما گره خورده است که شاید از خاطرمان هم گذر نکند که این توانایی چطور توانسته است ما را به انسان به شکلی که امروزه هستیم بدل سازد. در مورد روند تکاملی انسان خردمند نظریه‌های زیادی مطرح شده است اما آنچه کتاب «چیرگی بر آتش؛ چگونه پخت و پز از ما انسان ساخت؟» بر آن تاکید می‌کند، افقی نو و خواندنی است.

کتاب حاضر پاسخی نو به پرسش چه چیزی از ما انسان ساخته است، می‌دهد. از دید نویسنده کتاب وقوع دگرگونی‌های بزرگ در تاریخ زندگی انسانی، تغییرات بنیادینی را به سود پیدایش انسان خردمند پیش آورد و زمینه تحقّق این دگرگونی‌های عظیم را چیرگی انسان بر آتش و پیدایش غذاهای پخته امکان‌پذیر کرده است. همانطور که کتاب اشاره می‌کند خوش‌شانسی است که زمین آتش دارد و مواد گیاهی خشک و داغ این کار شگفت‌انگیز را انجام می‌دهند: آن‌ها آتش می‌گیرند (می‌سوزند). در جهانِ پُر از سنگ‌ها، حیوانات، گیاهان زنده، چوب‌های خشک و قابل احتراق به ما گرما و روشنایی می‌دهند. گونه انسانی ما، بدون گرما و روشنایی ناگزیر می‌شد مانند حیوانات دیگر زندگی کند. فکر نکردن به اینکه زندگی بدون آتش چگونه بوده، آسان است. شب‌ها سرد، تاریک و خطرناک بود، از سرِ درماندگی مجبور بودیم در انتظار طلوع خورشید باشیم. همه‌ی غذاهای ما خام بود. جای تعجب نیست که ما در کنار بخاری و آتشدان احساس آرامش می‌کنیم.

مغز و پخت و پز
«ریچارد رنگم» نویسنده این کتاب استاد انسان‌شناسی زیستی در دانشگاه هاروارد است و همانطور که اشاره شد در اثر خود، فرضیه نویی را مطرح می‌کند؛ او معتقد است که عمل پخت و پز نزد گونه انسان تا 1.8 میلیون سال قدمت دارد و برخلاف نظریه‌های رایج آشپزی و پخت و پز ماحصل انسان شدن ما نیست، بلکه انسان شدن ما، ماحصل آشپزی و پخت و پز است» کتاب، تمرکز خود ر ا بر پخته شدن غذا می‌گذارد و تاکید می‌کند پختن، ارزش غذای ما را افزایش داد و  این امر هم  به نوبه‌ خود سبب شد که مغز، زمان بندی و زندگی اجتماعی ما تغییر کند. چنین روند دوران سازی، ما را به مصرف‌کننده‌ بیرونی تبدیل کرد و بدین‌سان موجود اندامواری را وابسته به سوخت و در پیوندی تازه با طبیعت پدید آورد. یکی از ویژگی‌های مثبت کتاب موجز بودن و در عین حال پر بار بودن آن است، کتابی کوتاه با زبانی روان و قابل فهم، البته نویسنده بنا بر ضرورت موضوع مجبور به استفاده از اصطلاحات انسان‌شناسی زیستی شده است که شاید برای مخاطبی که هیچ شناخت قبلی از این حوزه ندارد کمی کار را مشکل کند.

فصول کتاب
نویسنده پس از پیشگفتاری کوتاه که فرضیه‌های مربوط به پخت و پز و کشف آتش در تکامل را به شکل اجمالی بررسی می‌کند، در 8 فصل اصلی مباحث خود را پیش می‌برد. «در جست و جوی خام خواران»، «ترکیب و ساختار پخت و پز»، «نظریه انرژی در پخت غذا»، «پخت و پز چه زمانی آغاز شد؟»، «غذاهای مغز»، «پخت و پز چگونه انسان‌ها را آزاد می‌کند»، «آشپز متاهل» و «پیشرفت آشپزی» فصول اصلی کتاب را تشکیل می‌دهند و محقق بخشی را نیز با عنوان بخش پایانی به پخت و پز بر پایه اطلاعات دقیق اختصاص داده است.

 آشپزی؛ از تکامل تا مرد سالاری 
همانطور که در ترکیب بندی فصول مشاهده می‌شود، نویسنده ابتدا کار خود را بر اطلاعات زیستی بنیان می‌نهد او توضیح می‌دهد که چگونه تغییر ذائقه انسانی و مواد حاصل از پخت و پز بر بدن و مغز انسان توانسته‌اند، شکل بدنی او و در ادامه روند تکامل را دچار دگرگونی کنند. در قسمت پایانی فصل «غذاهای مغز» اینطور می‌خوانیم: «وقتی چارلز داروین پخت و پز را، غیر از زبان «شاید بزرگترین کشفی که انسان تاکنون به آن دسته یافته، خواند، تنها به روش‌های پشرفته تهیه غذا توجه داشت اما این دیدگاه که بزرگ شدن مغز، از طریق بالا رفتن کیفیت غذا امکان پذیر شد، به معنا و اهمیت کلی‌تر اشاره می‌کند. پخت و پز نه صرفا به این دلیل که غذای بهتری در اختیار می‌گذارد، یا حتی به این خاطر که ما را از نظر جسمی و روانی انسان کرد، بزرگترین کشف است. پخت وپز کارهایی بسیار مهم‌تر و فراتر از این‌ها انجام داد: کمک کرد مغز ما به طور بی‌سابقه‌ای بزرگ شود؛ بدن کند و آهسته را با ذهن انسانی درخشان در اختیارمان گذاشت».

ریچارد رنگم در ادامه به تاثیرات فرهنگی پخت و پز بر انسان و روابط تاریخی او مانند روابط زن و مرد در درون خانه و تقسیم کار جنستی چون آشپزی زنان می‌پردازد او فصل هفتم کتاب با عنوان «آشپز متاهل» را این طور به پایان می‌رساند: «این نظریه که پیدایش آشپزی به ایجاد پیوند زناشویی ما انسان‌ها انجامید، به طنزی جهانی اشاره دارد. آشپزی منافع غذایی زیادی را برای انسان به ارمغان آورد. پخت و پز اما سبب افزایش آسیب‌پذیری شدید زنان به جهت اقتدار مردان نیز شده است. مردان بیشتر از همه از مزایای آشپزی برخوردار شدند. پخت و پز سبب شد زنان وقت آزاد داشته باشند و به فرزندانشان غذا بدهند اما آن‌ها را در نقش فرعی تحمیل شده توسط فرهنگ مردسالارانه گرفتار و محدود کرده، آشپزی سیستم تازه برتری فرهنگی مردانه را ایجاد کرد و آن را تداوم بخشید. این تصویر زیبا نیست.» اما آنچه که نویسنده به عنوان دغدغه پایانی کتاب مطرح می‌کند، توجه به تندرستی بیشتر از راه مصرف مواد غذایی پخته در زمان فراوانی غذا فارغ از چالش‌های نیاکانمان است.

«چیرگی بر آتش؛ چگونه پخت و پز ار ما انسان ساخت؟» به قلم «ریچارد رنگم» با ترجمه «اسکندر قربانی» در 238 صفحه، شمارگان 2000 نسخه و قیمت 60 هزار تومان توسط انتشارات «فرهامه» در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.