خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- هادی حسینی‌نژاد: سرچشمه گرانی‌های مضاعف و ایجاد آشفتگی در بازار‌های مختلف طی ماه‌های اخیر؛ تحریم‌هایی است که در عرصه بین‌المللی به کشورمان تحمیل می‌شود. رشد قابل ملاحظه نرخ تورم، نواسانات بازار ارز و بی‌ثباتی در بازار اقلام وارداتی چاپ و نشر -خصوصا کاغذ- از عواملی‌اند که مستقیما بر بازار کتاب تاثیرگذار بوده است و در این میان؛ عواملی مانند افزایش هزینه‌های جاری، رکود در بازارهای کتاب و بازنگشتن سرمایه‌ نیز بر نگرانی‌های موجود در این حوزه افزوده است. نمود و مصادیق روشن این وضعیت را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد: کتاب گران شده است!
 
28% تورم در یک‌سال
مطابق با آمارهای رسمی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران که تنها بانک تخصصی آمار کتاب در کشور است، قیمت کتاب در شش ماهه نخست سال جاری نسبت به بازه زمانی مشابه در سال گذشته، افزایش قابل توجهی داشته است. مطابق با این آمار، قیمت متوسط کتاب در نیمه نخست سال جاری، 400هزار و 512 ریال بوده؛ درحالی که این شاخصه در نیمه نخست سال قبل، 312هزار و 26 ریال محاسبه شده بود. این یعنی کتاب در بازه زمانی مورد اشاره نسبت به سال قبل، 28درصد افزایش قیمت داشته است.

افزایش قیمت کتاب را می‌توان در شاخص آماری «میانگین قیمت هر صفحه» نیز به وضوح دید؛ چنان‌که این رقم در دو بازه تطبیقی مورد اشاره؛ با 36درصد تورم، از 1985 ریال به 2705 ریال رسیده است.


افزایش قیمت کتاب در ماه‌های اخیر، با درنظر گرفتن شاخصه‌های آماری دیگر، اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند. مثلا؛ آمارها نشان می‌دهد که شمارگان کل کتاب‌ها در بازه شش ماهه سال جاری نسبت به سال قبل، حدود 17 درصد کاهش داشته است. همچنین تعداد کل کتاب‌های منتشر شده  نیز با 6درصد کاهش مواجه بوده اما نکته قابل توجه این است که با وجود آمارهای نزولی، بهای کل کتاب‌ها، 10.6 درصد افزایش داشته است عناوین و نسخه‌های کمتر؛ بهای کل بیشتر!

 تحریم‌ها بر کرونا می‌چربد
بررسی قیمت میانگین کتاب در ماه‌های پایانی سال گذشته، حاکی از آغاز افزایش قیمت‌ها پیش از ورود به دوران کرونا است؛ جریانی که البته با تثبیت شرایط کرونایی، در ماه‌های اخیر تشدید شده است.


توجه به این آمارها، این واقعیت را نمودار می‌کند که سهم تحریم‌ها و افزایش قیمت مواد اولیه تولید در افزایش قیمت کتاب، بیشتر از کرونا و شرایط به‌وجود آمده به‌دلیل شیوع این بیماری همه‌گیر بوده است. البته تداوم شرایط موجود می‌تواند در آینده، بر تاثیرپذیری قیمت‌ها بیافزاید و چه‌بسا، کرونا با یک یا چند فاز تاخیر، در آمارها و اطلاعات ماه‌های آتی خود را نشان دهد.
 
صنعت نشر در دور باطل
چنانکه گفته شد؛ چند برابر شدن قیمت کاغذ، فیلم و زینکِ مورد نیاز برای لیتوگرافی، مرکب و الکل مورد نیاز در دستگاه‌های چاپ،  چسب صحافی و... از یک‌سو و ضعیف شدن بازار به دلیل شیوع بیماری کرونا، از عوامل اصلی گرانی کتاب در کشور به‌شمار می‌آیند. در این زمینه، برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران در بهار امسال و پروتکل‌های ستاد مقابله با کرونا که دائما مردم را به خانه‌نشینی و پرهیز از حضور در مراکز پرجمعیت و فضاهای شهری توصیه می‌کردند، مهمترین دلایل تضعیف بازارهای کتاب بوده‌اند؛ چراکه نتیجه پایین آمدن آمار فروش؛ به‌مخاطره افتادن سرمایه‌های نشر است. به‌نظر می‌رسد جمیع این عوامل در شرایط موجود، صنعت نشر را در دور باطلی قرار داده‌است: رکود در بازارها باعث بازنگشتن سرمایه می‌شود و افت نقدینگی و افزایش مضاعف هزینه‌های تولید، ناشران را به بالابردن قیمت پشت جلد کتاب‌ها ناچار می‌کند. 

این امیدواری وجود دارد که تصمیمات حمایتی بتواند صنعت نشر و دست‌اندرکاران آن را از شرایط موجود،‌عبور دهد و حلقه‌های مختلف این صنعت کمترین آسیب را از وضعیت موجود ببینند. پرداخت تسهیلات، برگزاری طرح‌های فصلی و برگزاری نمایشگاه کتاب، به‌صورت مجازی، می‌تواند تاثیرات مثبتی را در این زمینه داشته باشد اما به زعم کارشناسان، چنین اقداماتی تنها می‌تواند در مقاطع کوتاه‌مدت، سنگی را از پیش پای صنعت نشر بردارند. اما طبیعی است که تداوم وضعیت موجود؛ شیب صعودی هزینه‌ها و قیمت‌ها از یک‌سو و افت توان تولید از سوی دیگر، می‌تواند جامعه نشر را با آسیب‌های به‌مراتب جدی‌تری مواجه کند.

در این میان؛ البته نباید از جیب خالی دوستداران کتاب و کاهش قدرت خرید آن‌ها نیز غافل ماند. درست است که در کوران بحران‌هایی از این دست، آسیب‌های اقتصادی زودتر خود را نشان می‌دهند؛ اما یادمان باشد که یک سوی این معادله می‌تواند کاهش سرانه مطالعه و افت سطح فرهنگ و دانش در جامعه باشد.