به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی، کلان‌شهر مشهد با توجه به فعالیت ناشران قوی و پرکار، وجود چاپخانه‌های مجهز و مدرن، کتابفروشی‌های مهم، معتبر و مرجع، فعالیت‌های کتابی گروه‌های مردم‌نهاد و همچنین حضور اهالی قلم و نویسندگان برجسته، در حوزه کتاب و کتابخوانی حرف‌های فراوانی در سطح کشور دارد.

در هفته کتاب امسال، ازسوی برخی فعالان فرهنگی و رسانه‌ای، موضوعی تحت عنوان ایجاد «معبر کتاب» در مشهد مطرح شد؛ با توجه به اینکه مطابق آمار اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی، کلانشهر مشهد، بعد از پایتخت، بیشترین فروش کتاب و سرانه مطالعه در کشور را دارد، این دغدغه فرهنگی وجود داشت که: حال که شورای شهر و شهرداری مشهد عزم خود را برای تغییر نام معابری که نام‌هایی تکراری بر مبادی آنها حک شده است، جزم کرده‌اند، معبری نیز به نام کتاب در این شهر که فعالیت‌های فراوانی در حوزه کتاب توسط مجموعه‌های خصوصی، دولتی، مردمی و دانشجویی در آن انجام می‌شود، نامگذاری شود.

اگرچه نامگذاری، یک حرکت تشریفاتی و نمادین است و نمی‌شود مدعی شد و یا انتظار داشت که اگر معبری به‌نام «کتاب» در یک شهر داشته باشیم، سرانه کتابخوانی ارتقا پیدا می‌کند یا وضعیت و مشکلات و کتابفروشان حل یا جایگاه ناشران ارتقا پیدا می‌کند؛ اما حتما این کار و در ادامه آن اجرای طرح‌ها و برنامه‌های مختلفِ حمایتی و ترویجی در حوزه کتاب دست کم توجه مردم را به امر کتاب و کتابخوانی و اهمیت این مسئله، معطوف می‌کند.

از این منظر، می‌توان این نکته را هم مورد اشاره قرار داد که معابر و خیابان‌های مختلفی در برخش از شهرهای کشور به‌نام کتاب نامگذاری شده است و از این حیث، برای مشهد نیز نامگذاری میدان، خیابان، بوستان یا بلواری به‌نام کتاب ضروری به‌نظر می‌رسد؛ هرچند چنین اقدامی همانطور که پیشتر گفته شد، به‌هیچ وجه کافی و وافی به مقصود نیست.

بر اساس اعلام مسئولان شهرداری مشهد مبنی بر اینکه در حال حاضر معابر زیادی در این شهر نام‌های تکراری دارند و برنامه‌هایی که برای تغییر نام این معابر وجود دارد. به‌نظر می‌رسد هم اکنون رمان مناسبی است که با هم‌اندیشی اهالی کتاب در مشهد و همراهی مدیران شهری، نام «کتاب» بر یکی از معابر شهر به‌طوری نمایان شود که مردم از آن استفاده کنند و این کار، فقط نباید به یک اقدام صوری و درج یه کلمه روی یک تابلو خلاصه شود.

نکته دیگر در بحث مربوط به نامگذاری یک خیابان یا معبر (به‌خصوص تغییر نام‌های تکراری) اینکه، اگر می‌خواهیم مردم در ارتباطاتشان از آن نام جدید استفاده کنند، باید اقبال مردمی و شرایط خاصی را لحاظ کنیم؛ به عنوان نمونه سال‌هاست در مشهد میدانی به‌نام دکتر شریعتی است، اما مردم همچنان آن را با نام سابق «تقی‌آباد» می‌شناسند؛ در مقابل، بلواری تازه تاسیس به نام «نماز» داریم که قاطبه شهروندان مشهد برای اشاره به آن، از همین نام استفاده می‌کنند.

برای پیگیری و بررسی بیشتر این موضوع نظرات چندتن از اهالی فرهنگ و کتاب در بخش‌های دولتی و غیردولتی را در خراسان رضوی جویا شدیم تا شاید از این طریق بتوان گامی هرچند خیلی کوچک در جهت ترویج و تبلیغ فرهنگ کتاب و کتابخوانی در میان مردم برداشت.
 
به نامگذاری تنها اکتفا نکنیم
عابس قدسی، مدیر و موسس «کافه‌کتاب آفتاب» مشهد در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا با بیان اینکه نامگذاری معبر یا خیابانی به‌نام کتاب یا حتی هم‌راستا با این موضوع مشکلی را از حوزه فرهنگی و افزایش سرانه مطالعه حل نخواهد کرد، اظهار می‌کند: اینکه نام کتاب در شهر دیده شود، در نگاه اول می‌تواند موضوع جالب توجهی باشد؛ اما در اصلِ موضوع و ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی، تفاوتی به وجود نمی‌آورد و (انجام این کار) تاثیر چندانی ندارد.

وی با تاکید بر اینکه نامگذاری معابر به‌شکل فرهنگی و یا با محور کتاب و کتابخوانی زمانی می‌تواند مفید واقع شود که تنها به نامگذاری اکتفا نشود بلکه مکان یا گذری را برای کتابفروشان در نظر بگیریم، می‌گوید: به‌عنوان مثال تا یک سال و نیم پیش بازارچه کتاب گلستان در مشهد فعالیت می‌کرد که با وجود تمام کاستی‌ها و مشکلات به‌عنوان مرکزی برای عرضه کتاب در بین مردم شناخته می‌شد.

قدسی تصریح می‌کند:‌ اینکه یکی از خیابان‌ها یا میدان و گذری را به نام کتاب نامگذاری کنیم و یا حتی گذری را به کتابفروشان اختصاص دهیم، مشکلات فرهنگی را برطرف نخواهد کرد؛ به‌عنوان مثال باغ کتاب تهران در این حوزه فعالیت می‌کند و نام آشنایی در میان ساکنان این شهر دارد اما باز هم این مکان مانند یک شو تبلیغاتی است و تاثیری در افزایش سرانه مطالعه نداشته است.

این فعال حوزه کتاب و کتابخوانی اضافه می‌کند: با توجه به مباحث و چالش‌هایی که حوزه نشر در سال‌های اخیر با آن دست و پنجه نرم کرده است، به نظر می‌رسد به‌جای نامگذاری‌ها که تنها یک کار تبلیغاتی ازسوی مسئولان است باید تسهیلاتی برای کتابفروشی‌ها و علاقمندان به کتاب در نظر گرفته شود.

مدیر و موسس کافه‌کتاب آفتاب همچنین یادآور می‌شود: شاید نامگذاری معابر و یا در نظر گرفتن مکانی برای کتاب در ظاهر باعث توجه مردم شود، اما اثر آن برای ترویج فرهنگ کتابخوانی بسیار اندک است و دچار چالشی همانند نمایشگاه‌های کتاب که در سال‌های اخیر با کیفیت بسیار پایین و مخاطبان کم برگزار شد است، می‌شود. به نظر من باید از حرکات نمایشی و پوسته‌ی کارها عبور کرد و در عمل با نگاه عمیق‌تری مسئولان به کمک علاقمندان کتاب بیایند.

نامگذاری حرکت نمایشی نباشد
حجت السلام علی شاملو، موسس و مسئول مجموعه کتابرسان هم در این رابطه به خبرنگار ایبنا می‌گوید: برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی باید به سمتی حرکت کنیم که کتاب در سبد خانوار قرار گیرد که با وجود هزینه‌های فعلی زندگی و تورم، این کار به سختی امکان‌پذیر است و مسئولان دولتی باید وظایف خود را در این حوزه به شکل دیگری انجام دهند.

وی اضافه می‌کند: این وظایف می‌تواند به شکل ارائه تسهیلات به فعالان این حوزه و کتابفروشی‌ها، ارائه سوبسید واقعی برای کتاب‌ها و در نظر گرفتن سازوکارهایی باشد که هر خانواده بتواند در ماه کتابی را خریداری کند و یا اختصاص یارانه به دانشجویان باشد. همچنین نخبگان و نویسندگان را دعوت کند تا با معرفی کتاب به افزایش سرانه مطالعه کمک کنند.

این فعال بخش خصوصی در حوزه کتاب با بیان اینکه ایجاد گذرگاهی ویژه کتاب تاثیر زیادی در گسترش فرهنگ مطالعه ندارد، گفت: بازارچه کتاب گلستان یکی از گذرگاه‌های شهر و ویژه کتاب در مشهد بود اما اکنون به‌عنوان یک تجربه شکست‌خورده از آن یاد می‌شود و بسیاری از کتابفروشی‌های آن حتی در گوشه و کنار شهر هم نتوانستند کار خود را دنبال کنند.

وی تاکید می‌کند: مسئولان فرهنگی باید در نظر داشته باشند که در حوزه کتاب و کتابخوانی نمی‌توان به‌شکل دستوری و یا با کارهای نمایشی، کاری انجام داد بلکه باید از تجربیات ارزشمند افراد موفق در این حوزه همچون انتشارات امام و یا پردیس کتاب که سال‌هاست در این حوزه فعالیت می‌کنند و مخاطبان ثابت خود را دارند، بهره گرفت.

شاملو با بیان اینکه نباید نامگذاری معبر با نام کتاب تنها یک حرکت صوری و نمایشی و در حد تبلیغ برای مدیران مربوطه باشد، اظهار می‌کند: این نوع نامگذاری هیچ‌گونه تاثیر مثبت و یا منفی در میزان مطالعه مردم ندارد؛ چون فعالیت در حوزه کتاب و کتابخوانی کاری تربیتی است و لاجرم دیربازده.

نامگذاری بی‌تاثیر نخواهد بود
اما مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان خراسان رضوی با بیان اینکه هر اتفاق مثبتی که در حوزه کتاب رقم بخورد می‌تواند کمک بسزایی در ترویج فرهنگ مطالعه داشته باشد و از نامگذاری معبری به نام کتاب حمایت می‌کنیم، معتقد است: نامگذاری معبری به‌نام کتاب فی‌نفسه اقدام خوبی است.

علی‌اکبر سبزیان، در این زمینه به خبرنگار ایبنا می‌گوید: البته اینکه گذرگاهی به نام کتاب در شهر ایجاد شود و سپس مورد بی‌توجهی قرار گیرد، بیشتر از اینکه بخواهد باعث گسترش فرهنگ کتابخوانی شود، به افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند لطمه وارد می‌کند.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی با بیان اینکه نیازمند ایجاد نهضت کتابخوانی برای انس مردم با کتاب هستیم، ادامه می‌دهد: نامگذاری معابر باید با مکان مرتبط و موضوعیت داشته باشد از این رو پیشنهاد می‌کنیم، میدان هشتصد یا همان هشتم شهریور که مقابل کتابخانه عمومی امام خمینی (ره) در مشهد قرار دارد، به‌عنوان یکی از گزینه‌ها در نظر گرفته شود.

وی تکرار برخی از واژه‌ها همچون کتاب را عاملی تاثیرگذار در اذهان عمومی برای جلب توجه می‌داند و اضافه می‌کند: تکرار برخی از واژه‌ها و معطوف کردن توجه مردم به آن مانند کتاب باعث می‌شود ضمیر ناخودآگاه شهروندان به این سمت و سو کشیده شود؛ به عنوان مثال بنرهایی که در سطح شهر نصب می‌شود، از جمله با شیوع بیماری کرونا و شعار «در خانه بمانیم» نقشی تاثیرگذار داشته است، از این رو نامگذاری معبری به نام کتاب نیز بی‌تاثیر نخواهد بود.

سبزیان تصریح می‌کند: البته که اقدامات دیگری نیز می‌تواند با همکاری مدیران شهری برای بهبود وضعیت کتاب و کتابخوانی انجام داد؛ از جمله احداث کتابخانه‌های عمومی در حاشیه و مناطق محروم شهر که در گسترش فرهنگ کتابخوانی تاثیرات مثبتی بگذارد. ازسوی دیگر پیشنهادی مبنی بر شهروندان کتابخوان داشته‌ایم که افراد کتابخوان همچون ورزشکاران و هنرمندان معرفی شوند و از آنها علاوه بر تقدیر، خدمات و تسهیلات شهری ارائه شود تا مشوقی برای سایر افراد جامعه باشد. باید از این طرح‌ها حمایت کرد.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان خراسان رضوی البته تاکید می‌کند: اوایل امسال بلواری که در حد فاصل بلوار هفت تیر و بلوار پیروزی در همسایگی کتابخانه مرکزی امام خمینی (ره) مشهد قرار دارد، از «بلوار ارشاد» به «بلوار کتاب» تغییر نام یافته است؛ اما این اقدام به دلیل اینکه آن خیابان، یک خیابانی فرعی و در حاشیه است، اصلا قابل توجه نیست.

نامگذاری یک خیابان به‌نام کتاب، می‌تواند بسیار ارزشمند باشد
افشین تحفه‌گر، معاون فرهنگی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی هم در این باره به خبرنگار ایبنا، می‌گوید: هر رویدادی که بتواند توجه مردم را نسبت به کتاب و کتابخوانی جلب کند، مثبت است و در سال‌های اخیر هم اقدامات خوبی در زمینه فرهنگی با کمک مدیران شهری و شورای شهر در مشهد رقم خورده است و نامگذاری معبری به نام کتاب یا همراستا با این موضوع می‌تواند بسیار ارزشمند باشد.

وی عنوان می‌کند: خطه خراسان همواره افراد فرهیخته و مشاهیر بزرگی را در دامن خود پرورش داده است؛ به‌طوری‌که بسیاری از آنها در سراسر جهان شناخته شده‌ هستند و چه بسا معابری نیز به‌نام برخی از این اشخاص وجود داشته باشد اما اینکه خیابان یا گذری به نام کتاب نامگذاری شود، توجه شهروندان را به سمت این «یار مهربان» معطوف می‌کند و قطعا تاثیر بسزایی در سرانه مطالعه خواهد داشت.

معاون فرهنگی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی با اشاره به اینکه صحبت‌هایی با مدیران شهری در ارتباط با ایجاد معبری برای کتاب در شهر مشهد شده است، اظهار می‌کند: در صحبت‌های انجام شده، مقرر شد تا تنها به نامگذاری اکتفا نشود بلکه حاشیه پارک یا گذرگاهی برای کتاب در نظر گرفته شود که با نقاشی دیواری و فضاآرایی و ...، تبدیل به یک پاتوق فرهنگی برای حضور علاقمندان به کتاب و همچنین برگزاری نشست‌های ادبی و شعرخوانی باشد.

تحفه‌گر ادامه می‌دهد: پروژه‌های کوتاه مدت و میان مدت در حوزه کتاب و فرهنگی شاید آنطور که باید و شاید بازدهی نداشته باشد اما پروژه بلندمدت مانند اختصاص مکانی ویژه مطالعه و حضور اهالی کتاب و نویسندگان و شعرا می‌تواند بازخوردهای مثبت زیادی را به همراه داشته باشد.

وی یادآور می‌کند: مشهد هر ساله میزبان حجم زیادی از زائران است، در همین راستا اختصاص مکانی ویژه کتاب با فضاآرایی مناسب می‌تواند حتی برای حضور و جلب گردشگران و فرهیختگان نیز جالب باشد و از این طریق در کوتاهترین زمان بیشترین بهره‌برداری فرهنگی را داشته باشیم.

برای نامگذاری یک خیابان به‌نام کتاب، به شورا درخواست بدهید
اما رمضانعلی فیضی، نایب رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر مشهد در ارتباط با نامگذاری معبری به‌نام کتاب در مشهد به خبرنگار ایبنا می‌گوید: ادارات حقوقی، افراد حقیقی و همچنین اقشار مختلف و صنوف درخواست‌های خود را مبنی بر نامگذاری معبری به نامی خاص به کمیته نامگذاری معابر ارائه می‌دهند و سپس این درخواست‌ها از سوی کارشناسان مربوطه بررسی و تناسب آنها سنجیده و مواردی که قابل قبول باشد، به کمیسیون فرهنگی شورا ارائه می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: در کمیسیون در ارتباط با نامگذاری این معابر و مواردی که گفته شده است، صحبت و نظرسنجی می‌شود و تمام مسائل پیرامونی و سندیت و موضوعیت لحاظ و سپس تصمیم‌گیری و به صحن علنی شورا ارائه می‌شود.

نایب رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر مشهد تاکید می‌کند: در نامگذاری، موضوعیت با مکان معرفی شده از اهمیت بسیاری برخوردار است و فعالان فرهنگی در صورتی که تقاضای نامگذاری معبری به نام کتاب و یا نامی مرتبط با این عنوان را دارند، باید تقاضای خود را ارائه دهند تا اقدامات کارشناسی انجام و تصمیم لازم اتخاذ شود.

فیضی همچنین در ارتباط با نامگذاری میدان هشتم شهریور به نام میدان کتاب نیز می‌گوید: ابتدا باید در مورد نام فعلی این میدان تحقیق کرد که بر چه اساس نامگذاری شده است و نمی‌توان صرفا به‌دلیل مجاورت با کتابخانه عمومی این اقدام را انجام داد، بلکه این کار باید با سنجیدن تمام مراتب تصمیم‌گیری انجام شود.