خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر - الهه غریب‌زاده: «شب یلدا»؛ شب چله زمستان، شب تولد مهر و ایزد میترا در زیر بنای خود، یک دستاورد علمی برای ایرانیان به همراه دارد، دانش عمیقی که ایرانیان از دیرباز درباره نجوم و گردش فصل‌ها و روزها و... داشته‌اند.
شب چله پیوند مرزی فصل پاییز و زمستانی است که بهار را به ارمغان می‌آورد. استان بوشهر با قدمت تاریخی بیش از شش هزار سال (سیراف شاهراه تجاری جنوب و قلعه ریشهر) و همچنین با بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز آبی با خلیج فارس، به‌عنوان منطقه‌ای با بیشترین نوار مرزی با خلیج فارس، داد و ستدهای تجاری و فرهنگی متعددی با اکثر نقاط ایران و کشور‌های همسایه دارد. بدون اغراق می‌توان بوشهر را شهری با موزاییک فرهنگی منحصر‌به‌فرد مملو از اقوام و سنن متنوع نام برد؛ به‌طوری که فرهنگ و تمدن این خطه در مناطق مذکور بسط داده شده است.
بدیهی است مردم استان بوشهر همگام با دیگر شهر‌های ایران، در فصل پاییز با آداب و رسوم ویژه کشاورزی به استقبال زمستان می‌روند. «خرمن‌کشون» نمونه‌ای از مراسم پاییزی است که در این مراسم که معمولا بعد از نیمه‌شب شروع می‌شود، کشاورزان ابزار و وسایل مخصوص برداشت گندم را بر می‌دارند و بر سر خرمن‌گاه‌ها می‌روند و محصولات را با همان شیوه سنتی بین خود و دیگر مشارکت‌کاران تقسیم می‌کنند.
همچنین دریانوردان نیز تابع شرایط آب و هوایی و بادهای دریایی در این فصول به‌ویژه در شب چله و شب‌های بعد از آن، قرار می‌گیرند. بادهای محلی در واقع قسمتی از همان طوفان‌های خلیج فارس هستند که در اثر اختلاف فشار بین بیابان گرم عربستان و ارتفاعات جنوب ایران در فصول مختلف پدید می‌آید. این بادها معمولا در تمام سواحل خلیج فارس می‌وزند و هر کدام فصل وزش خاصی دارند. در گذشته در برخی از فصول سال به‌علت شدت بادهای گوناگون و نامساعد بودن هوا یا دریا، دریانوردان برای مدت معینی از رفتن به دریا خودداری می‌کردند، این ایام را«بِرِسات» می‌گفتند. تعدادی از بادهای محلی در این ایام به این شرح هستند:
بادهای محلی ایام چله و زمستان در خلیج فارس
«شب یلدا»؛ «شُو چله» یا «چارچار»
در شب یلدا که طولانی‌ترین شب سال است، خانواده‌ها به دور هم جمع می‌شوند و با داستان‌سرایی و خاطره‌گویی شب‌نشینی جذابی را رقم می‌زنند. خوانش داستان‌های قدیمی امیر ارسلان نامدار، یوسف و زلیخا، رستم و سهراب و تفأل به دیوان حافظ از نمونه‌های
داستان‌سرایی و خاطره‌گویی و شعرخوانی در گذشته در این منطقه بوده است.
بی‌شک در این دیار، خیام‌خوانی از گونه‌های رایج و مطرح موسیقی محفلی، مسرت‌بخش محفل‌ها و دورهمی‌ها است. خانواده‌های بوشهری به‌ویژه در چهارمحل و دیگر محل‌های قدیمی بوشهر اکیدا به این سنت باستانی مقید بودند. البته بنا بر برخی از مصاحبه‌های شفاهی، در گذشته در بوشهر در این شب خبری از تنوع میوه‌جات و آجیل و صیفی‌جات نبوده، گاه این خوراکی‌ها و تنقلات جز اقلام وارداتی از دیگر کشورها بوده است. بانو بلادی از بانوهای قدیمی بوشهر از اصطلاح «بو بو ئک» در زندگی گذشتگان بوشهر می‌گوید؛ چراکه قدرت خرید اکثر مردم پایین بوده است. او دقیقا می‌گوید که در سال ۱۳۴۸، پرتقال را از کشتی‌های که حامل بار از لبنان بودند، می‌خریدند.
با توجه به جایگاه غذاهای سنتی و اصیل بوشهری در مطبخ‌خانه‌ها، محصولات وابسته به خرما نظیر ارده و شیره با خرما همچنین غذاهایی با ترکیب چغندر (پَهتی)، حلوا راشی و برنجوش سفره بوشهری‌ها را در این شب زمستانه می‌گرداند.
تنقلاتی از جمله کاذو با پوست، نوعی آجیل به نام انچیچک، پشمک مرغوب و نوعی نارنگی که فصل برداشت کوتاهی داشت، انار و هندوانه دیگر اقلام موجود در این دورهمی زیبا در گذشته بوده است. همچنین آیینی ویژه نوعروسان به‌نام «شُو چله‌ای» برگزار می‌شد که خانواده داماد مقداری طلا و لباس را به‌عنوان هدیه به منزل عروس می‌فرستادند. هرچند امروز بسیاری از این آداب و آیین‌ها دستخوش تغییراتی شده است اما این شب همچنان در میان اهالی جنوب محبوب است و با دورهمی‌های صمیمانه جشن گرفته می‌شود.
بدیهی است امسال شب یلدا جلوه دیگری دارد که علاوه بر پاسداشت این دستاوردهای سترگ، در بطن خود یک باور فرهنگی و یقین انسان‌دوستانه را نیز بایستی به همراه داشته باشد؛ باوری که با همدلی ما در تداوم پیوند مهری پیدا می‌کند و این مهم تنها و تنها در جدیت ما در حفظ و پذیرش شرایط، حاکم بر زندگی تک تک افراد جامعه و پذیرش محض واقعیت کورنایی است. واقعیتی که اگر نادیده بگیریم آن یک دقیقه زیبابخش، می‌تواند سال‌ها حسرت را برای ما به همراه داشته باشد.
پس یلدای ۹۹ را که مصادف با روز پرستار شده، به عشق به کادر درمان و حرمت زحماتشان، در خلوت جشن بگیریم. امید که در این شب باستانی فالی نیکو برای مردمان ایران اسلامی رقم بخورد و سایه مهر و تندرستی بر سر مردمان این کهن‌دیار بسان خوان هفت‌رنگ یلدا، گسترده و رنگارنگ شود.
شب چله پیوند مرزی فصل پاییز و زمستانی است که بهار را به ارمغان می‌آورد. استان بوشهر با قدمت تاریخی بیش از شش هزار سال (سیراف شاهراه تجاری جنوب و قلعه ریشهر) و همچنین با بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز آبی با خلیج فارس، به‌عنوان منطقه‌ای با بیشترین نوار مرزی با خلیج فارس، داد و ستدهای تجاری و فرهنگی متعددی با اکثر نقاط ایران و کشور‌های همسایه دارد. بدون اغراق می‌توان بوشهر را شهری با موزاییک فرهنگی منحصر‌به‌فرد مملو از اقوام و سنن متنوع نام برد؛ به‌طوری که فرهنگ و تمدن این خطه در مناطق مذکور بسط داده شده است.
بدیهی است مردم استان بوشهر همگام با دیگر شهر‌های ایران، در فصل پاییز با آداب و رسوم ویژه کشاورزی به استقبال زمستان می‌روند. «خرمن‌کشون» نمونه‌ای از مراسم پاییزی است که در این مراسم که معمولا بعد از نیمه‌شب شروع می‌شود، کشاورزان ابزار و وسایل مخصوص برداشت گندم را بر می‌دارند و بر سر خرمن‌گاه‌ها می‌روند و محصولات را با همان شیوه سنتی بین خود و دیگر مشارکت‌کاران تقسیم می‌کنند.
همچنین دریانوردان نیز تابع شرایط آب و هوایی و بادهای دریایی در این فصول به‌ویژه در شب چله و شب‌های بعد از آن، قرار می‌گیرند. بادهای محلی در واقع قسمتی از همان طوفان‌های خلیج فارس هستند که در اثر اختلاف فشار بین بیابان گرم عربستان و ارتفاعات جنوب ایران در فصول مختلف پدید می‌آید. این بادها معمولا در تمام سواحل خلیج فارس می‌وزند و هر کدام فصل وزش خاصی دارند. در گذشته در برخی از فصول سال به‌علت شدت بادهای گوناگون و نامساعد بودن هوا یا دریا، دریانوردان برای مدت معینی از رفتن به دریا خودداری می‌کردند، این ایام را«بِرِسات» می‌گفتند. تعدادی از بادهای محلی در این ایام به این شرح هستند:
بادهای محلی ایام چله و زمستان در خلیج فارس
| ردیف | نام باد | شرح | ||
| 1 | Bād - e zarbe šomāl باد ضربه شمال |
حدوداً دوم دی‌ماه بوده و یک روز بیشتر دوام ندارد. | ||
| 2 | Bād -e gite باد گیته |
حدوداً 10 دی‌ماه می‌وزد. | ||
| 3 | َ بادترِیِّه Bād-e Terrayeh |
حدوداً 20 تا 25 دی ماه می‌وزد. )زمستان واقعی) | ||
| 4 | باد چار چار(چهار چهار) Bād-e čār čār |
حدوداً 5 تا 10 بهمن می‌وزد. گاهی قبل از چله زمستان( –به عبارتی 4 از برج 10 و 4 از برج 11) | ||
| 5 | توئبه / توهئبه Toeybeh |
حدوداً 26 بهمن‌ماه می‌وزد. بعد از چله زمستان | ||
| 6 | باد نعشی Bād-e Na’ ši |
بیشتر در زمستان می‌وزد و بادی معتدل و تا حدی گرم است. | ||
| 7 | باد یاهی Bād –e yāhi |
زمان مشخصی ندارد؛ اما بیشتر اوقات در ایام چله زمستان می‌وزد. | ||
«شب یلدا»؛ «شُو چله» یا «چارچار»
در شب یلدا که طولانی‌ترین شب سال است، خانواده‌ها به دور هم جمع می‌شوند و با داستان‌سرایی و خاطره‌گویی شب‌نشینی جذابی را رقم می‌زنند. خوانش داستان‌های قدیمی امیر ارسلان نامدار، یوسف و زلیخا، رستم و سهراب و تفأل به دیوان حافظ از نمونه‌های
داستان‌سرایی و خاطره‌گویی و شعرخوانی در گذشته در این منطقه بوده است.
بی‌شک در این دیار، خیام‌خوانی از گونه‌های رایج و مطرح موسیقی محفلی، مسرت‌بخش محفل‌ها و دورهمی‌ها است. خانواده‌های بوشهری به‌ویژه در چهارمحل و دیگر محل‌های قدیمی بوشهر اکیدا به این سنت باستانی مقید بودند. البته بنا بر برخی از مصاحبه‌های شفاهی، در گذشته در بوشهر در این شب خبری از تنوع میوه‌جات و آجیل و صیفی‌جات نبوده، گاه این خوراکی‌ها و تنقلات جز اقلام وارداتی از دیگر کشورها بوده است. بانو بلادی از بانوهای قدیمی بوشهر از اصطلاح «بو بو ئک» در زندگی گذشتگان بوشهر می‌گوید؛ چراکه قدرت خرید اکثر مردم پایین بوده است. او دقیقا می‌گوید که در سال ۱۳۴۸، پرتقال را از کشتی‌های که حامل بار از لبنان بودند، می‌خریدند.
با توجه به جایگاه غذاهای سنتی و اصیل بوشهری در مطبخ‌خانه‌ها، محصولات وابسته به خرما نظیر ارده و شیره با خرما همچنین غذاهایی با ترکیب چغندر (پَهتی)، حلوا راشی و برنجوش سفره بوشهری‌ها را در این شب زمستانه می‌گرداند.
تنقلاتی از جمله کاذو با پوست، نوعی آجیل به نام انچیچک، پشمک مرغوب و نوعی نارنگی که فصل برداشت کوتاهی داشت، انار و هندوانه دیگر اقلام موجود در این دورهمی زیبا در گذشته بوده است. همچنین آیینی ویژه نوعروسان به‌نام «شُو چله‌ای» برگزار می‌شد که خانواده داماد مقداری طلا و لباس را به‌عنوان هدیه به منزل عروس می‌فرستادند. هرچند امروز بسیاری از این آداب و آیین‌ها دستخوش تغییراتی شده است اما این شب همچنان در میان اهالی جنوب محبوب است و با دورهمی‌های صمیمانه جشن گرفته می‌شود.
بدیهی است امسال شب یلدا جلوه دیگری دارد که علاوه بر پاسداشت این دستاوردهای سترگ، در بطن خود یک باور فرهنگی و یقین انسان‌دوستانه را نیز بایستی به همراه داشته باشد؛ باوری که با همدلی ما در تداوم پیوند مهری پیدا می‌کند و این مهم تنها و تنها در جدیت ما در حفظ و پذیرش شرایط، حاکم بر زندگی تک تک افراد جامعه و پذیرش محض واقعیت کورنایی است. واقعیتی که اگر نادیده بگیریم آن یک دقیقه زیبابخش، می‌تواند سال‌ها حسرت را برای ما به همراه داشته باشد.
پس یلدای ۹۹ را که مصادف با روز پرستار شده، به عشق به کادر درمان و حرمت زحماتشان، در خلوت جشن بگیریم. امید که در این شب باستانی فالی نیکو برای مردمان ایران اسلامی رقم بخورد و سایه مهر و تندرستی بر سر مردمان این کهن‌دیار بسان خوان هفت‌رنگ یلدا، گسترده و رنگارنگ شود.
نظر شما