خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- هادی حسینی‌نژاد: وقتی از پیوستگی یک جریان صحبت می‌کنیم و نام «فرایند»، «فراگرد» یا «پروسه» را بر آن می‌گذاریم، حواسمان هست که این حرکت در گذار زمان و تاریخ، الزاما به‌معنای پیشرفت نیست. توقف‌، پس‌رفت و درجازدن، از آسیب‌های مرسوم در یک فرایند به‌شمار می‌آید. بنابراین عیب‌یابی و اصلاح مداوم مشکلات، از ملزومات هدایت یک فرایند است. گاهی هم البته به‌خودآمدن و احیا، تنها با واردشدن شوک‌های بیرونی و ایجاد شرایط جدید، محقق می‌شود؛ اتفاقی که به‌نظر می‌رسد با شیوع بیماری کرونا، رخ داده و همگان را به بازنگری و اصلاح رویه‌های سابق و بازتعریف مناسبات در شکل و شمایلی تازه واداشته است.
 
صنعت نشر در دهه‌های اخیر، دست‌آوردهای قابل توجهی داشته است. رسیدن تعداد عناوین چاپ اولی از زیر 1000 به بالای 60هزار عنوان در سال، دست‌ِکم از حیثِ آمار، یکی از این دست‌آوردهاست. پیشرفت‌هایی که در صنایع چاپ و وابستگان آن اتفاق افتاده نیز، غیرقابل انکار است اما کاهش شمارگان متوسط کتاب به زیر 1000 نسخه، افزایش چشم‌گیر قیمت کتاب، کمبود ویترین و زیرساخت‌های لازم در تولید، توزیع و فروش کتاب، ایجاد و پررنگ شدن آسیب‌هایی چون کتابسازی، قاچاق کتاب، بازارهای موازی و... نیز قابل انکار نیستند.
 
ورود بیماری منحوس کرونا به ایران، بعد از ایجاد چالش‌های اجتماعی و اقتصادی در سطح کلان، خیلی زود حلقه‌های مختلف صنعت نشر را نیز دچار شوک کرد. تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها از آغاز اسفند و برگزار نشدن سی‌وسومین نمایشگاه کتاب تهران در فروردین‌ماه که روی دست‌ماندن کتاب‌هایی که ناشران مانند هرسال برای فروش نمایشگاهی روی آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده بودند را به‌همراه داشت، اولین شوک‌های وارد شده به بازار کتاب بودند. در ادامه سال نیز، کاهش مراجعه به کتاب‌فروشی‌ها و لغو رویدادهای کتاب‌محور، چرخه مصائب نشر را در سال 1399 کامل کرد تا آسیب‌هایی که از سال‌ها قبل در رگ و پی این صنعت، ریشه دوانده بود، زخم را به عصب برساند!
 
حمایت‌های دولتی در قالب پرداخت تسهیلات، برگزاری چهار طرح فصلی و یک نمایشگاه پرفروش مجازی در کنار تکاپوی صنوف نشر در این سال، خوشبختانه جلوی بخش قابل توجهی از مخاطرات و آسیب‌های محتمل را گرفت؛ اما به‌نظر می‌رسد این شوکِ نابهنگام، با به‌چالش کشیدن رویه‌های مرسوم در فرایند صنعت نشر، درس‌های حائز اهمیتی را به فعالان این حوزه داده است که می‌توان با به‌کار بستن آن‌ها، ضمن اصلاح کاستی‌ها و مشکلات، مسیرهای تازه‌ای را برای آینده این صنعت در کشور، ایجاد کرد. دیگر دوره انتشار کتاب -از انتخاب اثر، کسب شناخت از نیاز بازار، تعیین تیراژ و میزان سرمایه‌گذاری، قیمت‌گذاری، انتخاب کانال‌های توزیع و فروش- به شکل سنتی، سر آمده است و...
 
یکم؛
انتشار کتابِ خوب، متناسب با نیاز و میزان مطالبه در جامعه، گام اول است که نتیجه‌اش می‌شود «گزیده‌کاری». افزایش آماری تولیدات، خوب است اما همه‌ می‌دانیم که کتابسازی و کپی‌زدن از روی دست یک‌دیگر، چه سهم پررنگی در این بازار دارد!

دوم؛
شاید وقت آن رسیده است که ناشران به گزینه‌هایی چون چاپ در برابر تقاضا و سفارش، جدی‌تر فکر کنند اما به‌طور کلی، دیگر باید رفته‌رفته انتخاب تیراژ‌های بالا و تنها با اتکا به تخمین‌های سنتی و برحسب تجربه را کنار بگذاریم.

سوم؛
ملاحظاتِ کرونا و زیست در شرایط قرنطینه نشان داد که ظرفیت خواندن در قالب‌های مختلف، نزد مخاطبان وجود دارد. با این اوصاف، انتشار در قالب‌های الکترونیک و سایر شیوه‌های مرسوم دیجیتال، باید به‌شکل جدی، مدنظر ناشران قرار بگیرد.

چهارم؛
موزعان این موضوع را به‌خوبی درک کرده‌اند که در این روزگار، «انحصارگری» حسابی رنگ باخته است. دیگر ناشر لَنگ موزع نیست و می‌تواند از کانال‌های مختلف، تولیدات خود را در بازار عرضه کند.

پنجم؛
موزعان این را هم می‌دانند که در رقابت با بازارهای موازی، اتکا به روش‌های سنتی توزیع و منتظر سفارش کتاب‌فروش ماندن، راه به جایی نمی‌برد. با رایج شدن شبکه‌های اجتماعی و خدمات مبتنی بر فضای مجازی، دیگر زمان نوآوری در تبلیغ، معرفی و روش‌های بازاریابی است.

ششم؛
قاعده کتاب‌فروشی‌ هم دیگر عوض شده است. فعال شدن کتاب‌فروشان در شبکه‌های اجتماعی، دیگر یک شرط غیرقابل انکار است که هم آن‌ها را در فروش‌های از راه دور پیش‌می‌اندازد و هم ابزاری به‌دستشان می‌دهد برای تبلیغ، اطلاع‌رسانی، جذب مخاطب و تشکیل باشگاه‌های مجازی مشتریان.

هفتم؛
در جهان امروز، استارتاپ‌ها حرف اول را می‌زنند. طراحی و بارگذاری اپلیکشین‌های کارراه‌بیانداز در اتمسفر کتاب و کتابخوانی، باید سرعت بگیرد تا ضمن ذائقه‌سازی، نیاز مخاطبان در قالب‌های و فرم‌های نوین، تامین شود.

هشتم؛
صنایع چاپ از حرکت به سمت چاپ دیجیتال (رومیزی) و همگام شدن با شیوه‌های انتشار الکترونیک (گرافیک دیجیتال) ناگزیرند.

نهم؛
بدون شک، پیش‌فرض تحقق تمام موارد فوق، کسب آموزش‌های لازم و ارتقاء علمی و فنی دست‌اندرکاران نشر است. آموزش به‌خودیِ‌خود، آن‌قدر اهمیت دارد که در یک بندِ مجزا، بر آن تاکید کنیم.

دهم؛
و اما دولت... طبیعتا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان متولی امور فرهنگی در کشور و معاونت امور فرهنگی این وزارتخانه به‌عنوان مسئول مستقیم در حوزه نشر، باید به تحول در شکل خدمات‌ خود، سرعت دهند و با در نظر گرفتن شرایط جدید، چه‌بسا اولویت‌بندی‌های تازه‌ای را در دستورکار بگذارند.

*** 
حالا که «عدو»ی کرونا بر تمام مناسبات و ملاحظات اجتماعی ما سایه انداخته، به‌نظر فرصت خوبی است تا با تجربه کردن مسیرهای تازه، به ارتقاء صنعت نشر و مجهز شدن به تکنولوژی‌های جدید، امید ببندیم و اسباب «خیر» را بگسترانیم.