به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی، مستند «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» قرار است روند رشد و افول کتابفروشیهای مشهد را بررسی کند؛ کتاب‌فروشی‌هایی که گذشت زمان بسیاری از آنها را برای پابرجا ماندن تبدیل به فروشگاه‌های لوازم‌التحریر کرده یا کتاب‌فروشی‌هایی که بعد از انقلاب آنچنان رونق گرفته‌اند که این روز‌ها پاتوق فرهنگی شده‌اند.
این مستند که بر اساسِ پژوهشی به قلم سیدخلیل حسینی انجام شده، قرار است مخاطب را با هویت گمشده مشهد پیوند دهد؛ چراکه ردپای تاثیر و حیاتِ فرهنگی کتابفروشیهای مشهدی را از درون عهد قاجار و حرم مطهر رضوی می‌جوید و سپس جهدِ خستگی‌ناپذیرِ کتابفروشیها را در عصر پهلوی و عصر انقلاب اسلامی به تصویر می‌کشد. بسیاری از این کتابفروشیها همزمان خدمات فراوانی در نشر کتاب و ایجاد پاتوق‌های اصحاب فرهنگ در شهر مشهد داشته‌اند.
در این مستند خاطره‌انگیز، هم می‌توان نوستالژی و خاطره‌های شیرین را با رایحه‌ی کاغذ و جوهر مرور کرد و هم نقش این کتابفروشیها را در کسوت تاثیرگذارترین نهادهای جریان‌ساز فرهنگی مرور کرد.
مستند «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» روایت قصه‌های ناگفته مشعله‌داران گمنام و بی‌ادعای آگاهی و اندیشه است؛ مستندی که روایت یک راه پرفراز و نشیب صد ساله را، یک راه پرآب چشم و پر از خون دل بر دوش می‌کشد.
این مستند که بر اساسِ پژوهشی به قلم سیدخلیل حسینی انجام شده، قرار است مخاطب را با هویت گمشده مشهد پیوند دهد؛ چراکه ردپای تاثیر و حیاتِ فرهنگی کتابفروشیهای مشهدی را از درون عهد قاجار و حرم مطهر رضوی می‌جوید و سپس جهدِ خستگی‌ناپذیرِ کتابفروشیها را در عصر پهلوی و عصر انقلاب اسلامی به تصویر می‌کشد. بسیاری از این کتابفروشیها همزمان خدمات فراوانی در نشر کتاب و ایجاد پاتوق‌های اصحاب فرهنگ در شهر مشهد داشته‌اند.
در این مستند خاطره‌انگیز، هم می‌توان نوستالژی و خاطره‌های شیرین را با رایحه‌ی کاغذ و جوهر مرور کرد و هم نقش این کتابفروشیها را در کسوت تاثیرگذارترین نهادهای جریان‌ساز فرهنگی مرور کرد.
مستند «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» روایت قصه‌های ناگفته مشعله‌داران گمنام و بی‌ادعای آگاهی و اندیشه است؛ مستندی که روایت یک راه پرفراز و نشیب صد ساله را، یک راه پرآب چشم و پر از خون دل بر دوش می‌کشد.
.jpg)
در جست‌وجوی هویت گمشده مشهد
دبیرخانه چهارسوی مشهد در جستجوی هویت گمشده مشهد در چهارسویه مفاخر، اماکن و گذرهای خاطره، وقایع هویت‌ساز، آیین‌های هویتی و همچنین روایت و تحلیل تاریخ فرهنگی مشهد است این‌بار به سراغ نهادها و پاتوق‌های فرهنگی موثر و جریان‌ساز مشهد در صد سال اخیر رفته است.
در ابتدا به سراغ مجتبی گیوه‌چی ، مسئول دبیرخانه چهارسوی هویت مشهد که تهیه کننده این مستند است، رفتیم. وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا می‌گوید: این مستند ساخته شد تا در آستانه قرن جدید از سه جهت سویه‌ی مفاخر مشهدی (کتاب‌فروش‌های دوران‌ساز و قدیمی مشهد)، سویه‌ی مکان‌ها و گذرهای خاطره (جستجوی مکان‌های خاطره انگیز کتابفروشیهای و پاتوق‌های فرهنگی) و همچنین سویه‌ی رویدادهای هویت‌ساز مشهد (مستندنگاری صدسال جریان مستمر و موثر کتابفروشیهای نوین در ساخت هویت فرهنگی مشهد) به یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین استوانه‌های تاریخ فرهنگی شهر مشهد بپردازد.
دبیرخانه چهارسوی مشهد در جستجوی هویت گمشده مشهد در چهارسویه مفاخر، اماکن و گذرهای خاطره، وقایع هویت‌ساز، آیین‌های هویتی و همچنین روایت و تحلیل تاریخ فرهنگی مشهد است این‌بار به سراغ نهادها و پاتوق‌های فرهنگی موثر و جریان‌ساز مشهد در صد سال اخیر رفته است.
در ابتدا به سراغ مجتبی گیوه‌چی ، مسئول دبیرخانه چهارسوی هویت مشهد که تهیه کننده این مستند است، رفتیم. وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا می‌گوید: این مستند ساخته شد تا در آستانه قرن جدید از سه جهت سویه‌ی مفاخر مشهدی (کتاب‌فروش‌های دوران‌ساز و قدیمی مشهد)، سویه‌ی مکان‌ها و گذرهای خاطره (جستجوی مکان‌های خاطره انگیز کتابفروشیهای و پاتوق‌های فرهنگی) و همچنین سویه‌ی رویدادهای هویت‌ساز مشهد (مستندنگاری صدسال جریان مستمر و موثر کتابفروشیهای نوین در ساخت هویت فرهنگی مشهد) به یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین استوانه‌های تاریخ فرهنگی شهر مشهد بپردازد.
زنده نگه داشتن نامِ کتابفروشیهای قدیمی مشهدی
مجتبی گیوه‌چی در ادامه تاکید می‌کند: قصه‌ی کتابفروشیهای دوره‌گرد، کتاب‌شناسان بی‌کتاب‌فروشی، کتاب‌فروشی‌هایی ناشر، کتابفروشیهای روشنفکری و سیاسی، کتابفروشیهای مذهبی و عقیدتی، کتابفروشیها به مثابه پاتوق‌ها ، نهادهای فرهنگی و کافه‌کتاب‌ها برخی از موضوعاتی است که در مستندِ «صدسال با کتابفروشیهای مشهد» به آن پرداخته شده است.
تهیه کننده مستند «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» با بیان اینکه ذکر خیر بسیاری از کتابفروشیهای مشهدی در این مستند زنده خواهد شد، می‌گوید: در این مستند نام بسیاری از کتابفروشیها نظیر علمی، فردوسی، زوار، رحمانیان، باستان، نادری، گل سرخ، پگاه، فرهنگ، جعفری، برومند، غفرانی، جواهری، رستگار، هجرت ، انتشارات امام و ... آمده است.
گیوه‌چی ادامه می‌دهد: به گمان گروه هویتی چهارسوی مشهد، مرور و تحلیل تکاپوها و تلاش‌های خستگی‌ناپذیر اصحاب فرهنگ مشهد در سال‌های اخیر، تحلیل بخش مهمی از تاریخ فرهنگی و هویت‌تاریخی مشهد است که تاکنون مغفول مانده است و در آستانه قرن جدید باید برای گشودن راه‌های جدید در مدنیت و فرهنگ شهر مشهد، سخت به آن پرداخت چرا که ما به آن نیازمندیم.
وی همچنین وعده می‌دهد که به‌زودی همزمان با قدردانی و گرامیداشت کتابفروشیهای مشهد، مستند «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» رونمایی می‌شود.
گیوه‌چی همچنین از چاپ کتابی مرتبط با این موضوع نیز خبر می‌دهد و می‌گوید: همزمان با این مستند، پژوهشی بدیع و ارزشمند که مبنای جستجوها و مصاحبه‌های این مستند قرارگرفت هم به‌زودی به قلم سیدخلیل حسینی عطار و در قالب کتابی خواندنی به زیورطبع آراسته خواهدشد.
مجتبی گیوه‌چی در ادامه تاکید می‌کند: قصه‌ی کتابفروشیهای دوره‌گرد، کتاب‌شناسان بی‌کتاب‌فروشی، کتاب‌فروشی‌هایی ناشر، کتابفروشیهای روشنفکری و سیاسی، کتابفروشیهای مذهبی و عقیدتی، کتابفروشیها به مثابه پاتوق‌ها ، نهادهای فرهنگی و کافه‌کتاب‌ها برخی از موضوعاتی است که در مستندِ «صدسال با کتابفروشیهای مشهد» به آن پرداخته شده است.
تهیه کننده مستند «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» با بیان اینکه ذکر خیر بسیاری از کتابفروشیهای مشهدی در این مستند زنده خواهد شد، می‌گوید: در این مستند نام بسیاری از کتابفروشیها نظیر علمی، فردوسی، زوار، رحمانیان، باستان، نادری، گل سرخ، پگاه، فرهنگ، جعفری، برومند، غفرانی، جواهری، رستگار، هجرت ، انتشارات امام و ... آمده است.
گیوه‌چی ادامه می‌دهد: به گمان گروه هویتی چهارسوی مشهد، مرور و تحلیل تکاپوها و تلاش‌های خستگی‌ناپذیر اصحاب فرهنگ مشهد در سال‌های اخیر، تحلیل بخش مهمی از تاریخ فرهنگی و هویت‌تاریخی مشهد است که تاکنون مغفول مانده است و در آستانه قرن جدید باید برای گشودن راه‌های جدید در مدنیت و فرهنگ شهر مشهد، سخت به آن پرداخت چرا که ما به آن نیازمندیم.
وی همچنین وعده می‌دهد که به‌زودی همزمان با قدردانی و گرامیداشت کتابفروشیهای مشهد، مستند «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» رونمایی می‌شود.
گیوه‌چی همچنین از چاپ کتابی مرتبط با این موضوع نیز خبر می‌دهد و می‌گوید: همزمان با این مستند، پژوهشی بدیع و ارزشمند که مبنای جستجوها و مصاحبه‌های این مستند قرارگرفت هم به‌زودی به قلم سیدخلیل حسینی عطار و در قالب کتابی خواندنی به زیورطبع آراسته خواهدشد.
.jpg)
اهمیت هویت فرهنگی در زندگی شهری
بنابراین ما هم به سراغ سید خلیل حسینی‌عطار رفتیم تا با او در خصوص این مستند و کتاب گفت‌وگو کنیم. وی در گفتگو در خبرنگار ایبنا درباره چگونگی نوشتن این کتاب می‌گوید: سال ۱۳٨٨ مقاله «مشهد و کتابفروشیهای پنجاه سال پیش» دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی را خواندم، این مقاله در کتاب «کتابفروشی» جلد دوم چاپ شده بود و چون دیگر کارهای دکتر، بسیار خواندنی و دل‌انگیز بود. شوق دانستن سرنوشت کتابفروشیها و آدم‌هایی که در آن نوشته از آنان سخن به میان آمده، از آن سال با من بود ، لذا هنگامی که از سوی هیات علمی انجمنِ چهارسوی هویت مشهد پژوهش «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» به من پیشنهاد شد، مشتاقانه پذیرفتم چرا که آن شوق نخستین در من بیدار شد و پس دست به کار شدم، تا به آن آرزوی دیرینه جامه عمل بپوشانم.
این نویسنده با اشاره به اهمیتِ هویت فرهنگی و تاثیر فقدانِ آن بر انزوای اجتماعی در زندگی شهری، بیان می‌کند: در غیاب اسناد و آنچه تاریخ مکتوب خوانده می‌شود، باید به سراغ حافظه‌ها رفت و به آنچه از یادها و خاطره‌ها در پس ذهن ما مانده و هنوز دستخوش فراموشی نشده، دل‌‌خوش کرد. خاطراتی که در تاریک‌خانه‌ی حافظه‌های تکه‌پاره و سرگردان و بی‌مکان چرخ می‌خورد تا بالاخره با مرگ صاحبش بر خاک می‌افتد.
بنابراین ما هم به سراغ سید خلیل حسینی‌عطار رفتیم تا با او در خصوص این مستند و کتاب گفت‌وگو کنیم. وی در گفتگو در خبرنگار ایبنا درباره چگونگی نوشتن این کتاب می‌گوید: سال ۱۳٨٨ مقاله «مشهد و کتابفروشیهای پنجاه سال پیش» دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی را خواندم، این مقاله در کتاب «کتابفروشی» جلد دوم چاپ شده بود و چون دیگر کارهای دکتر، بسیار خواندنی و دل‌انگیز بود. شوق دانستن سرنوشت کتابفروشیها و آدم‌هایی که در آن نوشته از آنان سخن به میان آمده، از آن سال با من بود ، لذا هنگامی که از سوی هیات علمی انجمنِ چهارسوی هویت مشهد پژوهش «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» به من پیشنهاد شد، مشتاقانه پذیرفتم چرا که آن شوق نخستین در من بیدار شد و پس دست به کار شدم، تا به آن آرزوی دیرینه جامه عمل بپوشانم.
این نویسنده با اشاره به اهمیتِ هویت فرهنگی و تاثیر فقدانِ آن بر انزوای اجتماعی در زندگی شهری، بیان می‌کند: در غیاب اسناد و آنچه تاریخ مکتوب خوانده می‌شود، باید به سراغ حافظه‌ها رفت و به آنچه از یادها و خاطره‌ها در پس ذهن ما مانده و هنوز دستخوش فراموشی نشده، دل‌‌خوش کرد. خاطراتی که در تاریک‌خانه‌ی حافظه‌های تکه‌پاره و سرگردان و بی‌مکان چرخ می‌خورد تا بالاخره با مرگ صاحبش بر خاک می‌افتد.
زیست‌های اورژانسی در تاریخ معاصر که فرصت ثبت شدن پیدا نمی‌کنند
سیدخلیل حسینی همچنین در ادامه اضافه می‌کند: پل ریکور، حافظه‌ها را در معرض سه خطر عمده می‌داند، دستکاری‌شدن، ممنوع شدن و دستوری شدن در کنار این سه تهدید، زیست‌های اورژانسی در تاریخ معاصر ما نیز که فرصت ثبت‌شدن پیدا نمی‌کنند، را هم باید بدان افزود. لذا تا فرصت هست باید آنان را دریابیم زیرا همین‌ها، هویت ما را معنا می‌بخشند.
وی در مورد مضمون این کتاب نیز می‌گوید: این کتاب سه دوره‌ی قاجار، عصر پهلوی و انقلاب اسلامی را دربرمی‌گیرد و برای نوشتن آن در ابتدا به جستجوی منابع موجود پرداختم و نام کتابفروشیها و ناشران را که گاه مرز بین آنان قابل تشخیص نبود، استخراج و فهرست کردم. به عنوان مثال کتابفروشیهای زوار، فردوسی و رحمانیان که مربوط به دوره‌ی قاجار بوده‌اند و پس از آن عصر پهلوی که در آن دوره مشهد 36 کتابفروشی داشته و از کتابفروشیهای پس‌از انقلاب نیز ابتدا 100 مورد را احصا و از بین آنان 15 کتابفروشی را که فعالیت موثرتری در عرصۀ کتاب، گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی داشته‌اند و پاتوق اهل قلم و فرهنگ بوده‌اند، انتخاب کردم.
سیدخلیل حسینی همچنین در ادامه اضافه می‌کند: پل ریکور، حافظه‌ها را در معرض سه خطر عمده می‌داند، دستکاری‌شدن، ممنوع شدن و دستوری شدن در کنار این سه تهدید، زیست‌های اورژانسی در تاریخ معاصر ما نیز که فرصت ثبت‌شدن پیدا نمی‌کنند، را هم باید بدان افزود. لذا تا فرصت هست باید آنان را دریابیم زیرا همین‌ها، هویت ما را معنا می‌بخشند.
وی در مورد مضمون این کتاب نیز می‌گوید: این کتاب سه دوره‌ی قاجار، عصر پهلوی و انقلاب اسلامی را دربرمی‌گیرد و برای نوشتن آن در ابتدا به جستجوی منابع موجود پرداختم و نام کتابفروشیها و ناشران را که گاه مرز بین آنان قابل تشخیص نبود، استخراج و فهرست کردم. به عنوان مثال کتابفروشیهای زوار، فردوسی و رحمانیان که مربوط به دوره‌ی قاجار بوده‌اند و پس از آن عصر پهلوی که در آن دوره مشهد 36 کتابفروشی داشته و از کتابفروشیهای پس‌از انقلاب نیز ابتدا 100 مورد را احصا و از بین آنان 15 کتابفروشی را که فعالیت موثرتری در عرصۀ کتاب، گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی داشته‌اند و پاتوق اهل قلم و فرهنگ بوده‌اند، انتخاب کردم.
ضرورتِ تعهد به انتقال صحیح تاریخ
مهدی شایقی کارگردانِ مستند «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» هم در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا با بیان اینکه این مستند سیر تاریخی کتاب و کتابفروشی در مشهد را به تصویر می‌کشد، می‌گوید: «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» یک مستند پژوهشی است که از دلِ پژوهش‌های سیدخلیل حسینی، منابع آرشیوی خودم از مشهد قدیم، اسنادِ مرکزِ اسناد آستان‌قدس و مصاحبه با بازماندگان و افرادی که از آن دوران هنوز در قید حیات هستند تهیه شده است.
وی با بیان اینکه این اثر اکنون در مرحله‌ی تدوین است، اضافه می‌کند: درحالِ نوشتن متن نریشن و آماده‌سازی برای تدوین نهایی این اثر هستیم؛ تا انشالله اواخر فروردین ساخت این مستند پژوهشی به پایان برسد.
مهدی شایقی کارگردانِ مستند «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» هم در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا با بیان اینکه این مستند سیر تاریخی کتاب و کتابفروشی در مشهد را به تصویر می‌کشد، می‌گوید: «صد سال با کتابفروشیهای مشهد» یک مستند پژوهشی است که از دلِ پژوهش‌های سیدخلیل حسینی، منابع آرشیوی خودم از مشهد قدیم، اسنادِ مرکزِ اسناد آستان‌قدس و مصاحبه با بازماندگان و افرادی که از آن دوران هنوز در قید حیات هستند تهیه شده است.
وی با بیان اینکه این اثر اکنون در مرحله‌ی تدوین است، اضافه می‌کند: درحالِ نوشتن متن نریشن و آماده‌سازی برای تدوین نهایی این اثر هستیم؛ تا انشالله اواخر فروردین ساخت این مستند پژوهشی به پایان برسد.
مهدی شایقی این مستند را یک تاریخ‌نگاری می‌داند و می‌گوید: در اینگونه آثار روایت صحیح تاریخ بسیار حائز اهمیت است، ما به هیچ‌وجه نباید تمایلاتِ شخصی خود را وارد اثر کنیم به این خاطر که اثر نهایی دچار سوگیری می‌شود و حقایق تاریخی را از بین خواهد برد و مخاطب با یک روایت جعلی روبه‌رو خواهد شد، بنابراین در این آثار باید آنچه را که بوده است، به درستی منتقل کنیم.
نظر شما