کمال کمایی مدیر نشر پژوهندگان در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، از حواس‌پرتی‌های دیجیتال در حوزه کتاب و کتابخوانی به عنوان یکی از چالش‌های جدی صنعت نشر نام برد و گفت: در سال‌های اخیر صنعت نشر کشور بحران‌های خاصی را تجربه کرده و هر بحران چالش‌های جدید و بسیار جدی پیش روی این صنعت قرار داده است.
وی ادامه داد: برخی از این بحران‌ها در سایر کشورهای جهان از جمله کشورهای مدرن و صنعتی هم به‌صورت یک مشکل نمود پیدا کرده‌اند و در بسیاری از موارد برای آنها راهکار پیدا شده است.
کمایی با بیان اینکه اگر اثرات فضای مجازی و حواس‌پرتی‌های دیجیتال در کشور ما به شکل ساختارمند و اصولی ارزیابی و با آنها برخورد نشود، غیرقابل جبران خواهند بود، عنوان کرد: یکی از این بحران‌ها حواس‌پرتی‌های دیجیتال و چالش‌های فضای مجازی در حوزه نشر است. این چالش‌ها شکل و حالت‌های مختلفی دارد و در حال تبدیل شدن به یک مساله جدی در حوزه مطالعه کتاب است.
مدیر نشر پژوهندگان یادآور شد: رفته‌رفته حواس‌پرتی‌های دیجیتال در همه زمینه‌ها در حال رشد و گسترش است؛ موضوعی که اکثر ناشران امروزه به آن توجهی ندارند اما من به عنوان یک مدرس که تخصصم آی‌تی و فناوری اطلاعات است، همچنین به عنوان یک ناشر، نگران کاهش میل و گرایش مردم، دانشجویان و عموم جامعه نسبت به مطالعه در تمام زمینه‌ها هستم.
کمایی با اشاره به دلایل کاهش انس و علاقه افراد به مطالعه مفهومی و عمیق گفت: وجود دسته گسترده‌ای از ابزارهای ارتباطی مانند شبکه‌های اجتماعی و سرگرمی‌های اینترنتی یکی از این دلایل است؛ زیرا با استفاده از گوشی‌های مدرن و هوشمند همچنین کامپیوترهای متصل به اینترنت توجه و تمرکز اکثر خواننده‌ها و مطالعه‌کنندگان نسبت به مطالب علمی، درسی، دانشگاهی، ادبی و... منحرف می‌شود.
وی با بیان اینکه ما اکنون شاهد روند جدیدی از حواس‌پرتی دیجیتال یا وقفه‌های مکرر مطالعاتی در حوزه مطالعه هستیم، گفت: این درحالی است که سرانه مطالعه کتاب در کشور از ۱۰ دقیقه که میزان پایینی است عبور نکرده و حواس‌پرتی‌های دیجیتال تاثیر بسیار زیادی روی مطالعههای کوتاه و وقفه‌های مکرر حین مطالعه داشته است؛ به‌طوری که رفته‌رفته این سرانه مطالعه را هم کمتر خواهد کرد.
مدیر نشر پژوهندگان همچنین به چالش دیگری که در حوزه نشر دیجیتال گفت: مطالعات شرکت مکنزی در سال ۲۰۱۲ نشان می‌دهد مطالعه‌کنندگان به‌طور متوسط حدود ۶۰ درصد از ساعت کاری خود را در ارتباطات الکترونیکی و گشت‌و‌گذار در فضای اینترنت سپری می‌کنند و نزدیک به ۳۰ درصد از وقت را نیز صرف خواندن و پاسخ دادن به فضای دیجیتال می‌کنند که موضوع مهمی است.
وی با بیان اینکه ما در کل قصد نداریم وارد بحث مخالفان و موافقان فضای مجازی شویم، تاکید کرد: در حال حاضر با توجه به رشد محتوای دیجیتال به‌خصوص در حوزه نشر ما باید مراقب اثرات غیرمستقیم آن بر مطالعه و جامعه‌ای که کارهای مطالعاتی انجام می‌دهد باشیم.
کمایی درباره مشکلات و چالش‌هایی که این فضا بر حوزه نشر می‌گذارد، توضیح داد: بخش خصوصی و دولتی در کشور به‌شدت تحت تاثیر تحولات اینترنت است. به‌قول نیل‌پست‌من؛ جامعه ما در حال رفتن به سمت رابطه مشکل‌ساز با اینترنت است اما اینکه ما اینترنت را در مرکزیت قرار دهیم و همه چیز را تحت تاثیر اینترنت قرار دهیم، می‌تواند در برخی زمینه‌ها مخرب باشد.
به گفته وی؛ ما در حال حاضر درباره اینترنت و تکنولوژی‌ای که در حوزه شبکه ارتباطی وجود دارد بخصوص در حوزه نشر هزینه و فایده را در نظر نمی‌گیریم و اثرات آن را عمیقا بررسی نمی‌کنیم؛ درحالی که الان تکنولوژي اینترنت و شبکه‌ها اثراتی مخرب‌تر از اثرات مثبت به بدنه نشر تزریق می‌کنند.
کمایی با ذکر مثالی در این زمینه گفت: یکی از این اثرات مخرب این است که هر سال کتاب‌های زیادی اسکن می‌شود در منابع مختلف اینترنتی قرار داده می‌شود که توزیع و انتشار محتوای کتاب‌ها به شکل پی‌دی‌اف و بدون هماهنگی با ناشر و بدون پرداخت هزینه به ناشر لطمات زیادی را از نظر اقتصادی به نویسنده و ناشر وارد میکند.
وی یادآور شد: ما شاهد هستیم که تکنولوژی به ضرر ذی‌نفع عمل میکند، یعنی فایلی که می‌تواند به سرعت تکثیر و دانلود شود و در اختیار افراد قرار گیرد. در همه جای دنیا ناشران از این موضوع صدمات مالی زیادی خورده‌اند که در برخی کشورها تمیهداتی اندیشیده شده اما در کشور ما هنوز راهکار درستی پیش‌بینی نشده است؛ درحالی که هر سال از این طریق لطمه‌های زیادی به بدنه نشر کشور وارد می‌شود.
مطالعههای مقطعی؛ یک آسیب جدی
کمایی با اشاره به چالش دیگری که در حوزه نشر دیجیتال با آن روبه‌رو هستیم، عنوان کرد: این‌روزها شاهدیم که تمایل بعضی ناشران برای تبدیل کتاب‌های کاغذی و سنتی به فایل‌های پی‌دی‌اف و صوتی بسیار زیاد شده است. در این زمینه باید گفت روند کلی به دلیل سرعت و سهولت دسترسی به کتاب خوب است اما نکته‌ای که به آن توجه نمی‌شود این است که متاسفانه در اپلیکیشن‌های کتابخوانی یا سایت‌های کتابخوانی و حتی فایل صوتی به مسائلی که ما در مطالعه به آن نیاز داریم توجهی نشده است.
مدیر نشر پژوهندگان توضیح داد: این مسائل شامل توجه عمیق، تمرکز حین مطالعه همچنین جلوگیری از مطالعههای مقطعی، کوتاه و وقفه‌دار است. به‌عنوان مثال ما در اپلیکیشن‌ها در کنار فایل‌های مطالعاتی، تبلیغاتی را می‌بینیم که به‌صورت بنر ظاهر می‌شود. این تبلیغات که هیچ اصول و روند خاصی ندارند موجب حواس‌پرتی خواننده می‌شود تا ببیند این تبلیغ چیست و روند مطالعه او مختل می‌شود.
کمایی با بیان اینکه شدت این موضوع در سایت‌های اینترنتی بیشتر است، گفت: شما در سایت‌ها وقتی یک فایلی را برای مطالعه باز می‌کنید حجم تبلیغات و حواس‌پرتی‌ها بیشتر است زیرا سایت‌ها قصد دارند در کنار فروش کتاب تبلیغات دیگری هم داشته باشند که این حجم تبلیغات و بنرها معمولا روند مطالعه را مختل میکند.
وی سرعت حرکت این روند را در سایر رسانه‌ها و نرم‌افزارهای حوزه کتاب صعودی دانست و گفت: انواع شرکت‌ها و فعالان این حوزه از ترفندها و شیوه‌‌های مختلفی برای تبلیغات استفاده می‌کنند و مساله‌ای که معمولا دیده نمی‌شود این است که در کنار راحتی و سرعت کتاب و مطالعه در فضای مجازی این مطالعات معمولا عمق ندارند و بخش عمده وقت خواننده صرف حاشیه‌هایی می‌شود که به طور مکرر برای او وقفه ایجاد میکند.
کمایی با ارایه راهکاری در این زمینه نیز افزود: باید فرایندی در نظر گرفته شود که نرم‌افزارها و سایت‌های این حوزه از یکسری قوانین و پروتکل‌هایی استفاده کنند تا این مشکل را به حداقل برساند؛ به‌نظرم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌تواند با ساختاری هدفمند این موضوع را به سمتی جهت بدهد که ورود بخش عمده‌ای از محتوای مطالعاتی ما در فضای مجازی بدون حواشی باشد.
وی همچنین به استفاده از سخت‌افزارهای نوین مثل تلفن همراه، تبلت و لب‌تاپ برای مطالعه اشاره کرد و گفت: ساختار این وسایل به‌گونه‌ای است که به‌طور مرتب حواس‌پرتی می‌آورد؛ یعنی برای گوشی پیامک می‌آید و حواس خواننده پرت می‌شود یا اعلان برنامه‌ها روی این وسایل می‌آید و متاسفانه هیچ یک از این اپلیکیشن‌ها به‌گونه‌ای طراحی نشده‌اند است که اعلان و پیام هنگام استفاده از آنها مسدود و غیرفعال شود.
لزوم پیش‌بینی قوانین و مقررات
کمایی در ادامه با بیان اینکه روند تکنولوژي روز به روز سیطره خود را در جنبه‌های مختلف زندگی ما گسترده‌تر میکند، افزود: تکنولوژی هر روز با فرمت‌های جدیدی به حوزه‌های مختلف از جمله صنعت نشر ورود پیدا میکند؛ به‌طوری که الان تکنولوژي هوش مصنوعی به خلق رمان اقدام کرده است که در این میان نقش نویسنده در حال کمرنگ‌تر شدن است، این موضوع چالش جدیدی است که نویسندگان در آینده با آن روبه‌رو می‌شوند زیرا وقتی هوش مصنوعی بتواند کتاب بنویسد می‌تواند به سایر حوزه‌ها هم ورود پیدا کند.
مدیر نشر پژوهندگان یادآور شد: تکنولوژي ساختاری که ما در اختیار آن می‌گذاریم تبعیت میکند و لازم است یکسری قوانین، پروتکل‌ها و شرایطی که این تکنولوژی را در بر بگیرد، تدوین کنیم تا مانع آسیب به صنعت نشر یعنی زنجیره نویسندگان، ناشران و کتاب‌فروشان شویم.
کمایی در بخش پایانی صحبت‌‌هایش بار دیگر به اهمیت موضوع حواس‌پرتی دیجیتال اشاره کرد و گفت: امروزه در کشور ما تکنولوژی در کنار اثرات مثبت، اثرات منفی و مخرب بیشتری داشته است و به لحاظ فرهنگی پدیده حواس‌پرتی دیجیتال نکته مهمی است که کیفیت مطالعه مردم را به لحاظ فرهنگی و اجتماعی پایین می‌آورد و اساسا مردم را از مطالعه دور میکند.
وی همچنین تاکید کرد: اثرات حواس‌پرتی دیجیتال روزبه‌روز در حال رشد است؛ زیرا این‌روزها که همه کلاس‌های درس آنلاین شده است در کنار آموزش، حواس‌پرتی دیجیتال برای دانش‌آموز ایجاد مي‌کند؛ دانش‌آموزان دیگر مثل سابق کتاب را لمس نمی‌کنند و هر روز ارتباط‌شان با کتاب کمتر می‌شود.
به گفته کمایی؛ ضرورت دارد نهادهای متولی مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، موسسه خانه کتاب و ادبیات ایرا و مجموعه ناشران و نویسندگان اقدام به ارزیابی دقیق‌تری از این مساله داشته باشند تا تولید محتوای دیجیتال خصوصیاتی داشته باشد که در آن حواس‌پرتی‌ها کاهش پیدا کند همچنین در کنار آن تهیه کتاب فیزیکی تبلیغ و ترویج شود.
یکشنبه ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۰ - ۱۰:۱۱
نظر شما