خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛ ایران و افغانستان به عنوان دو کشور همزبان و همسایه می‌توانند دادوستد فرهنگی قوی داشته‌باشند. در سال‌های اخیر تعداد قابل توجهی از ناشران افغانستانی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شرکت می‌کردند و ناشران ایران در نمایشگاه کتاب افغانستان فعال بودند. افغانستان کشوری غنی از نظر فرهنگی است و بسیاری از شاعران و نویسندگان آن در ایران و دیگر کشورها شناخته‌شده‌اند. این درحالی است که انتشار بسیاری از آثار به شکل غیرقانونی انجام می‌شود.
 
نادر موسوی، مدیر انتشارات آمو و نماینده نشر تاک در ایران درباره وضعیت نشر در افغانستان به تاثیر طالبان اشاره کرد، به گفته او در دوره‌ای که طالبان سقوط کرد و منطقه امنیت داشت، کتاب و کتابخوانی رشد بسیاری داشت. بخشی از این رونق به دلیل فعال شدن مدارس بود، تعداد بیشتری از اساتید  و کودکان توانستند وارد آن‌ها شوند. این روند باعث شد کتابخوانی بیشتر شود.
  تعداد ناشران و تیراژ کتاب در افغانستان در چه حدودی است؟
در افغانستان دولت تسهیلاتی برای ناشران در نظر نگرفته‌است و در نتیجه افراد مجبورند با سرمایه خودشان نشر را پیش ببرند. افغانستان به تعداد ایران ناشر ندارد . حدود ۱۰ ناشر یعنی بخش عمده ناشران در کابل فعال هستند، سه ناشر در مزارشریف و چهار ناشر هم در هرات فعالیت می‌کند. شهر دیگری را ندیدم که ناشر داشته‌باشد.
 
یعنی همه ناشران در افغانستان خصوصی هستند؟
در افغانستان نشر دولتی نداریم، مگر اینکه کار چاپ توسط دولت انجام شود وگرنه کلیه ناشران خصوصی هستند.
 
کتاب‌های درسی و کمک درسی هم توسط ناشران خصوصی منتشر می‌شود؟
کتاب‌های کمک درسی توسط ناشران کودک و نوجوان تهیه می‌شود. این کتاب‌ها معمولا از کتاب‌های کمک آموزشی در ایران نمونه‌برداری شده‌است. برای اینکه یک ناشر مسئولیت کتاب درسی را بر عهده بگیرد، آن را به مزایده می‌گذارند. هرکس بتواند کتاب‌های درسی را با قیمت کمتر و کیفیت خوب چاپ کند، این مسئولیت را بر عهده می‌گیرد؛ اینها هم بخش خصوصی است.
 
کیفیت کتاب‌های عمومی در حدود چند نسخه است؟
تیراژ کتاب در افغانستان تقریبا به اندازه ایران است. در سال‌های اخیر کیفیت چاپ چند ناشر بهتر شده‌است. با مراوده‌هایی که در نمایشگاه‌های کتاب با کشورهای مانند ایران شده‌است، تلاش شده صفحه‌آرایی و طراحی کتاب به استاندارد برسد. نشر تاک در حد استانداراد ایران کار می‌کند، در این انتشارات، طراحی، کیفیت چاپ و کاغذ استاندارد است. چند ناشر افغانستانی دیگر هم در همین اندازه کار می‌کنند.

پیش از این، چاپ افغانستان از نظر فونت و کاغذ، شبیه پاکستان بود. زیرا کتاب‌های زیادی که بدون مجوز در پاکستان چاپ شدند، وارد افعانستان می‌شود. بسیاری از کتاب‌هایی که در ایران منتشر می‌شود، بدون مجوز در پاکستان با کاغذ کاهی نازک و نامرغوب چاپ و به افغانستان فرستاده  می‌شود.
 
آیا محدودیت و ممیزی در چاپ کتاب در افغانستان وجود دارد؟
خیر، در افغانستان کتاب چاپ می‌شود و اگر خیلی خبرسازشد، ممکن است اقدامی برای محدود کردن آن انجام شود، اما ممیزی قبل از چاپ در افغانستان وجود ندارد. البته با روند قدرت‌گیری مجدد طالبان ممکن است ریشه فرهنگ و کتاب نابود شود.
 
متاسفانه سال‌ها است در افغانستان مشکلات امنیتی و جنگ وجود دارد، آیا برنامه‌های ترویج کتابخوانی در چنین شرایطی امکان انجام دارد؟
در افغانستان بخش خصوصی در حوزه کتاب و کتابخوانی فعالیت، جلسات نقد و بررسی کتاب را برگزار می‌کنند، همچنین پیش از این برنامه‌های رونمایی از کتاب و محافل ادبی بسیار فعال بود. محفل‌های کتابخوانی در کابل و مزارشریف ریشه‌دار است. در این شهرها محافل شعر از سال‌های دور تشکیل می‌شد. برگزارکنندگان این محافل سعی می‌کردند که وابسته به دولت نباشند.

دولت افغانستان به ترویج کتابخوانی کمک نمی‌کند، اگر مانع ایجاد نکند، کسی انتظار کمک ندارد. دولت سر ستیز  با زبان فارسی دارد.
 
چرا دولت افغانستان با زبان فارسی سرِ ستیز دارد؟
در افغانستان اختلاف سلیقه‌هایی میان کاربری زبان فارسی و پشتو وجود دارد، شاید به یاد داشته‌باشید، مخالفت‌های جدی با برخی از واژگان زبان فارسی مانند واژه «دانشگاه» در هرات و مزارشریف اتفاق افتاد. به این دلیل که این واژه در ایران ساخته شده‌است، با آن مخالفت می‌شد.

از سال‌های دور مساله جداکردن زبان فارسی افغانستان از باقی زبان‌های فارسی به این دلیل که در افغانستان به زبان دری سخن گفته می‌شود، وجود دارد. این افراد به ظاهر خود را دوستدار زبان فارسی نشان دادند، اما در باطن، دری را زبان مادری خود می‌دانستند؛ در حالی که دری یک لهجه از زبان فارسی است. برای اینکه بتوانند با این ترفند بین زبان فارسی در ایران و افغانستان تفرقه بیندازند، این کار را انجام دادند. در سال‌های خیلی دور قدرت اصلی دست پشتون‌ها بود، آن‌ها در افغانستان تصمیم‌گیرنده اصلی بودند و تلاش زیادی برای تضعیف زبان فارسی در افغانستان انجام دادند.
 
آیا مردم در افغانستان مجالی برای کتابخوانی و نگهداری کتابخانه دارند؟
خیر متاسفانه مردم کتاب زیادی ندارند، جنگ، فقر و ناامنی اولویت مردم را تغییر می‌دهد. زمانی که فقر زیاد باشد، مردم نمی‌توانند هزینه چندانی برای کتاب کنند .در دوره‌ای که طالبان سقوط کرد و منطقه امنیت داشت، کتاب و کتابخوانی رشد بسیاری داشت، بخشی از این رونق به دلیل فعال شدن مدارس بود، تعداد بیشتری از اساتید  و کودکان توانستند وارد آن‌ها شوند. این روند باعث شد کتابخوانی بیشتر شود.

فکر می‌کنم که افغانستان کتابخوان‌های ثابتی دارد، که تعداد آن‌ها تغییر نمی‌کند. اگر کتاب گران یا ارزان باشد، آن را می‌خوانند و راه خود را ادامه می‌دهند. در سال‌های اخیر تولید کتاب در افغانستان زیاد شده‌است و ناشران توانستند کتاب‌های مفیدتر و متنوع‌تری را چاپ کنند. ترجمه هنوز در افغانستان شکل نگرفته‌است و کتاب ترجمه زیادی نداریم. نویسندگان افغانستانی که در افغانستان، ایران و کشورهای دیگر رشد یافتند، به کشورهای اروپایی مهاجرت کردند و ساکن آنجا هستند، تولیدهای خود را با پشتوانه مالی خودشان چاپ می‌کنند و این تعاملی را میان نویسندگان و شاعرانی که خارج از افغانستان زندگی می‌کنند، با ناشران افغانستان به وجود آورده‌است.
 
دیدگاه فعالان حوزه نشر به نمایشگاه‌ها کتاب مانند نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران چیست؟
از سال ۹۴ در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شرکت کردم و به نظرم چندین سال پیش از آن، ناشران افغانستانی فعالیت خوبی در نمایشگاه کتاب تهران داشتند. در نتیجه تعاملی که در نمایشگاه کتاب میان ناشران افغانستانی و ایرانی به وجود آمد، ناشران افغانستانی از چاپ و نشر در ایران متاثر شدند. چاپ و نشر ایران از نظر طراحی نسبت به پاکستان و کشورهای دیگر برجسته است. افرادی که وارد فعالیت در حوزه چاپ و نشر در افعانستان شدند، تجربه زندگی در ایران را داشتند.

مدیران انتشارات تاک آقای محمدحسین محمدی و خانم زکیه میرزایی هستند، آن‌ها در ایران زندگی می‌کردند، چندین ناشر دیگر فعال در افغانستان هم در ایران زندگی می‌کردند و متاثر از نشر ایران بودند. در نتیجه میان ایران و افغانستان ارتباط بین نمایشگاهی هم پیش آمد و این ارتباط باعث شد کیفیت کتاب و چاپ در افغانستان بالا برود. در این دوره که نمایشگاه کتاب تهران به صورت مجازی برگزارشد، از افغانستان فقط انتشارت تاک در نمایشگاه مجازی کتاب شرکت کرد.
 
ناشران با هزینه خودشان در نمایشگاه کتاب دیگر کشورها شرکت می‌کنند یا دولت در این حوزه تسهیلاتی در نظر گرفته‌است؟
بله، همه ناشران با هزینه‌های خودشان در نمایشگاه شرکت می‌کنند. نشر تاک چندین سال با هزینه‌های خودش در نمایشگاه حضور داشت. دولت در هزینه رفت و آمد و هزینه غرفه سوبسیدی در نظر نگرفته‌است.
 
چند دوره نمایشگاه کتاب در افغانستان برگزار شده و شرایط به چه صورت است؟
چند دوره نمایشگاه کتاب در هرات برگزارشد، بخش عمده شرکت کنندگان در این نمایشگاه ناشران افغانستانی بودند و کتاب‌هایشان را ارائه کردند و ایران هم چند دوره شرکت کرد. در نمایشگاه کتاب افغانستان بیشتر کتاب‌های درسی و دانشگاهی از ایران فروخته می‌شود. در این نمایشگاه کتاب‌های تخصصی و مهندسی در افغانستان بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و مراوده کتاب ایران و افغانستان بیشتر از کتاب‌های درسی است.
 
افغانستان نویسندگان و شاعران بزرگ زیادی دارد، آیا نویسندگان و شاعران از این راه می‌توانند تامین معیشت کنند؟
معمولا نویسندگان و شاعران این کار را به عنوان پیشه دوم انتخاب می‌کنند. خیلی کم هستند افرادی که بتوانند معاش زندگی خود را از این راه تامین کنند.  بیشتر افراد این کار را از روی ذوق، عشق و علاقه انجام می‌دهند. البته ناشران وضعیت بهتری دارند، استقبال خوبی از کتاب‌های نویسندگان و شاعران افغانستان در ایران شده‌است. هنوز نمی‌توان روی فعالیت نشر و حق‌التحریر نویسنده و شاعر در افغانستان حساب باز کرد، البته ناشران تا حدودی توانستند خود را سر پا نگه دارند.

در افغانستان حق‌التالیف نویسندگان به خوبی پرداخت نمی‌شود، معمولا به جای پول به مولف و شاعر، کتاب خودشان داده می‌شود. با این وجود در سال‌های اخیر نویسندگان نوظهور خوبی شروع به کار کردند، مانند حسین فخری، آصف سلطان‌زاده، محمدحسین محمدی، حمیرا قادری و بسیاری دیگر، کتاب‌های ارزشمندی منتشر کردند. کتاب «طلسمات» نوشته جواد خاوری در ایران بسیار شناخته شده‌است. الیاس علوی شاعری شناخته شده در ایران است. کتاب «انجیرهای سرخ مزار» نوشته محمدحسین محمدی جایزه گلشیری را در ایران دریافت کرد. کتاب «تو هیچ گپ مزن» از این نویسنده در ایران شناخته شده‌است. کتاب‌های خالد حسینی در امریکا چاپ و در ایران ترجمه شد، به همین دلیل تریبون بزرگی در اختیار داشت. کتاب خالد حسینی همزمان شد با حمله طالبان و سال 2000 و اتفاق‌هایی که افتاد و باعث شد، بهتر شناخته شود.

شاعران و نویسندگان که کودکی را در افغانستان گذرانده‌است، جنگ و مهاجرت و همزیستی تلخ و شیرین در ایران را تجربه کرده‌اند و بعدها به کشورهای اروپایی و دیگر کشورها رفتند و جهانِ سومِ دیگری را تجربه کرد، آثاری خلق می‌کنند که برخاسته از تجربه انسانی است که از سر گذرانده‌اند و همین مساله آثار این نویسندگان و شاعران را جذاب کرده‌است. این آثار خواننده ایرانی را از یکنواختی بیرون می‌آورد، زیرا این شاعران و نویسندگان مهاجرت، جنگ، مرگ برادران و نزدیکان خود را دیدند.
 
انتشارات آمو که مدیریت آن را برعهده دارید، چه اقداماتی در ایران انجام داده‌است؟
در نشر آمو تا حالا 90 عنوان کتاب با مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد ایران چاپ کردیم. تلاش داریم تعداد بیشتری آثار از نویسندگان افغانستانی را منطبق با ذوق و سلیقه خواننده ایرانی منتشر کنیم. همچنین تلاش داریم تا بتوانیم واژگان محلی را که در کتاب‌های قدیمی ایران نوشته می‌شد، در کتاب‌های انتشارات آمو مشخص کنیم. این واژگان اگر در متن کتاب به کار رفته‌باشند، با استفاده از کتاب «فارسی ناشنیده» نوشته مرحوم حسن انوشه و غلامرضا خدابنده‌لو در انتهای کتاب‌های این انتشارات درج می‌شود. از این طریق ارتباط دو طرفه و شناخت بیشتری از جامعه افغانستان برای جامعه ایران فراهم می‌شود.

در همین مدت همکاری خوبی با دوستان ایرانی به دست آوردیم که به مبنای دوستی آن‌ها به ادبیات ایران و افغانستان برمی‌گردد. از این طریق همدلی خوبی میان دو کشور پدید آمده‌است. در جامعه ایران مانند گذشته به مهاجر نگاه نمی‌شود، شناخت بیشتر حاصل موجب شده‌است، روابط از حالت خصمانه و تحقیرآمیز خارج و محبت‌آمیز شود. بخشی از این بهبود روابط را مدیون فعالیت شعر، ادبیات و فعالیت‌های فرهنگی هستیم که توانست خود را به جامعه ایران بشناساند و دوستی آن‌ها را جلب کند.
 
کتاب‌های چاپ شده در ایران را به افغانستان هم می‌فرستید؟
بیشتر کتاب‌هایی را در ایران چاپ می‌کنیم که پیش از این در افغانستان چاپ شده‌اند و کتاب‌هایی را که در افغانستان چاپ نشده‌اند، می‌فرستیم.
 
مخاطبان ایرانی چطور می‌توانند به کتاب‌های انتشارات آمو دسترسی داشته باشند؟ آیا با شرکت‌های توزیع همکاری می‌کنید؟
در حال ثبت قرارداد با سی‌بوک هستیم و همچنین ناشرهایی مانند هوپا کتاب‌های ما را پخش می‌کنند. البته مخاطب‌های ثابتی داریم که از نمایشگاه کتاب با آن‌ها آشنا شدیم و سفارش‌ها را برای آن‌ها می‌فرستیم.