به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در فارس، محمدرضا خالصی حافظ‌شناس شیرازی روز گذشته (چهارشنبه21 مهرماه) در ادامه کنگره علمی حافظ که به صورت مجازی پخش شد، گفت: این مبحث عرض عریضی است که در این فرصت کم امکان بیان آن نیست در این زمینه کتاب دوجلدی نوشتم، تحت عنوان زبور نوازی‌های عشق که به بررسی روساخت‌های کلامی قرآن مجید بر شعر حافظ می‌پردازد و جلد اول به واژه و کلمه اختصاص دارد. پس به علت فشردگی وقت، به شکل تیتروار سخنان خود را خواهم گفت.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: مطلب اولی که در شعر حافظ از ابتدای انتشار آن تا امروز مد نظر بوده و مورد توجه تسلط خارق‌العاده او بر زبان است که توانسته شگفت‌انگیزترین و اعجاب‌آورترین جلوه‌های زیبائی در زبان را در صورت‌های بسیار متنوع و با کمک نبوغ متعالی خویش خلق کند و نقش زیباشناختی زبان را در اوج شکل دهد که تا امروز هیچ شاعری نتوانسته به چکاد این کوه سرافراز دست یابد.
به گفته خالصی، خواجه بر اساس نص شعر خود حافظ قرآن مجید است و تخلص خود را نیز بر همین اساس انتخاب کرده است؛ این رند شیرازی هرجا اشارتی به قرآن‌خوانی و قرآن‌دانی خود دارد با تخلصش همراه است گویی می‌خواهد معنی تخلص خود را برای مخاطب رندانه توضیح دهد و البته این نص جای هیچ‌گونه اجتهادی را باقی نمی‌گذارد.
وی ادامه داد: نویسندگان پس از حافظ نیز بر این نکته که او حافظ قرآن بوده است تأکید داشتند از گل‌اندام نخستین جامع دیوان خواجه که امروز نه در شخصیت و نه در مقدمه او هیچ شکی نداریم و همچنین در نخستین منابع بازمانده از خواجه در فاصله سال‌های 763 تا 824 لقب او ملک‌الحفاظ یا ملک‌القراء ذکر شده و این در مأخذ بعدی که در سال‌های بعد نگاشته شده نیز مشهود است.
خالصی سپس به ارایه مدارک در این زمینه پرداخت و اضافه کرد: چهارده روایت بحث مبسوطی می‌طلبد که جای آن این جا نیست اما اگر به کتاب «التیسیر فی القراءات السبع» از «ابوعمرو عثمان سعید‌الدانی» که از معتبرترین منابع «قراءات» هفت‌گانه محسوب می‌شود مراجعه کنیم 1100مورد اختلاف از ابتدای سوره حمد تا انتهای سوره ناس می‌رسیم.
این پژوهشگر به بعضی از این اختلاف ها اشاره کرد و سپس ادامه داد: ابن بطوطه در رحله‌اش که در زمان جوانی حافظ یعنی در عهد «شاه ابواسحاق اینجو» به شیراز آمده درباره قاریان و حافظان شیراز می‌نویسد که «فیدخل منه القراء یقرون بالاصوات الحسان و لیس فی معمور الارض احسن اصواتا بالقرآن من اهل شیراز» و حافظ در چنین زمانی ملک القراء است. چه در قرائت و چه در حفظ قرآن یکی از مهم‌ترین مسائل دانستن نقش حروف است یعنی دانستن فرش‌الحروف که شامل آواشناسی قرآن می‌شود
خالصی سپس در این مورد توضیح داد و ادامه داد: یادمان باشد که تازیان در قرائت زبان عربی این زبان را کاملا صحیح تلفظ می‌کردند به قول «سیوطی ان العرب لا تنطق الا بکلامها مجودا و تجوید» یعنی ادا کردن حق تلفظ حروف و رعایت موسیقی کلمات در گفتار.
این محقق معاصر در ادامه توضیح داد که همه متون مقدس با موسیقی کلام همراهند، سپس افزود: آن‌چه در ظهور اسلام اعراب را به سمت قرآن سوق می‌داد شکل زبانی و اعجاز کلامی آن بود چون درک مفاهیم معنوی آن برای عرب جاهلی چندان آسان نبود و به همین دلیل می‌گفتند لیس من قول البشر و از همین رو بود که قریش عرب‌ها را از شنیدن قرآن منع می‌کرد تا مفتون و مجذوب کلام الهی نشوند. بسیاری چون خلیفه دوم، اسید بن حضیر، سعد بن معاذ، قبیله عبدالاشهل، جبیر بن مطعم، هیأت خزرجی در عقبه منی و .... با شنیدن قرآن مسلمان شدند. حتی می‌گویند فتحت یثرب بالقرآن. این اعجاز زبانی به قول خطابی با کاربرد بافصح الکلام فی احسن النظوم بود و از همین طریق مباحث بلاغت و فصاحت نیز در زبان تازی مطرح شد و به قول «ابن سنان خفاجی» لابد لمن یبحث فی اعجاز القرآن من معرفه سر الفصاحه و البلاغه.
خالصی سپس به ویژگی‌های بلاغی کلمه اشاره کرد و با سه ویژگی شکوه، دلالت دقیق برمعنا و زیبائی اعجازگونه به بررسی واژگان قرآن پرداخت.
این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش به بررسی پازل تصویری، صوتی، فکری و معانی واژگان قرآن پرداخت و به اعجاز در مصوت‌ها، واج‌ها، حروف و کلمات قرآن پرداخت و هر کدام از این بخش‌ها را با شعر حافظ مطابقت داد و برای هر کدام شواهد و استنادات بسیاری ارایه داد که چگونه حافظ با شناخت دقیق از قرآن مجید این ویژگی‌ها را در شعر خود به کار برده است.
مبحث او از تطابق کاربرد مصوت‌ها شروع و به کاربرد واج‌ها، حروف و کلمات در قرآن مجید و شعر حافظ رسید که با شواهد و استدلات بسیار همراه بود.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: مطلب اولی که در شعر حافظ از ابتدای انتشار آن تا امروز مد نظر بوده و مورد توجه تسلط خارق‌العاده او بر زبان است که توانسته شگفت‌انگیزترین و اعجاب‌آورترین جلوه‌های زیبائی در زبان را در صورت‌های بسیار متنوع و با کمک نبوغ متعالی خویش خلق کند و نقش زیباشناختی زبان را در اوج شکل دهد که تا امروز هیچ شاعری نتوانسته به چکاد این کوه سرافراز دست یابد.
به گفته خالصی، خواجه بر اساس نص شعر خود حافظ قرآن مجید است و تخلص خود را نیز بر همین اساس انتخاب کرده است؛ این رند شیرازی هرجا اشارتی به قرآن‌خوانی و قرآن‌دانی خود دارد با تخلصش همراه است گویی می‌خواهد معنی تخلص خود را برای مخاطب رندانه توضیح دهد و البته این نص جای هیچ‌گونه اجتهادی را باقی نمی‌گذارد.
وی ادامه داد: نویسندگان پس از حافظ نیز بر این نکته که او حافظ قرآن بوده است تأکید داشتند از گل‌اندام نخستین جامع دیوان خواجه که امروز نه در شخصیت و نه در مقدمه او هیچ شکی نداریم و همچنین در نخستین منابع بازمانده از خواجه در فاصله سال‌های 763 تا 824 لقب او ملک‌الحفاظ یا ملک‌القراء ذکر شده و این در مأخذ بعدی که در سال‌های بعد نگاشته شده نیز مشهود است.
خالصی سپس به ارایه مدارک در این زمینه پرداخت و اضافه کرد: چهارده روایت بحث مبسوطی می‌طلبد که جای آن این جا نیست اما اگر به کتاب «التیسیر فی القراءات السبع» از «ابوعمرو عثمان سعید‌الدانی» که از معتبرترین منابع «قراءات» هفت‌گانه محسوب می‌شود مراجعه کنیم 1100مورد اختلاف از ابتدای سوره حمد تا انتهای سوره ناس می‌رسیم.
این پژوهشگر به بعضی از این اختلاف ها اشاره کرد و سپس ادامه داد: ابن بطوطه در رحله‌اش که در زمان جوانی حافظ یعنی در عهد «شاه ابواسحاق اینجو» به شیراز آمده درباره قاریان و حافظان شیراز می‌نویسد که «فیدخل منه القراء یقرون بالاصوات الحسان و لیس فی معمور الارض احسن اصواتا بالقرآن من اهل شیراز» و حافظ در چنین زمانی ملک القراء است. چه در قرائت و چه در حفظ قرآن یکی از مهم‌ترین مسائل دانستن نقش حروف است یعنی دانستن فرش‌الحروف که شامل آواشناسی قرآن می‌شود
خالصی سپس در این مورد توضیح داد و ادامه داد: یادمان باشد که تازیان در قرائت زبان عربی این زبان را کاملا صحیح تلفظ می‌کردند به قول «سیوطی ان العرب لا تنطق الا بکلامها مجودا و تجوید» یعنی ادا کردن حق تلفظ حروف و رعایت موسیقی کلمات در گفتار.
این محقق معاصر در ادامه توضیح داد که همه متون مقدس با موسیقی کلام همراهند، سپس افزود: آن‌چه در ظهور اسلام اعراب را به سمت قرآن سوق می‌داد شکل زبانی و اعجاز کلامی آن بود چون درک مفاهیم معنوی آن برای عرب جاهلی چندان آسان نبود و به همین دلیل می‌گفتند لیس من قول البشر و از همین رو بود که قریش عرب‌ها را از شنیدن قرآن منع می‌کرد تا مفتون و مجذوب کلام الهی نشوند. بسیاری چون خلیفه دوم، اسید بن حضیر، سعد بن معاذ، قبیله عبدالاشهل، جبیر بن مطعم، هیأت خزرجی در عقبه منی و .... با شنیدن قرآن مسلمان شدند. حتی می‌گویند فتحت یثرب بالقرآن. این اعجاز زبانی به قول خطابی با کاربرد بافصح الکلام فی احسن النظوم بود و از همین طریق مباحث بلاغت و فصاحت نیز در زبان تازی مطرح شد و به قول «ابن سنان خفاجی» لابد لمن یبحث فی اعجاز القرآن من معرفه سر الفصاحه و البلاغه.
خالصی سپس به ویژگی‌های بلاغی کلمه اشاره کرد و با سه ویژگی شکوه، دلالت دقیق برمعنا و زیبائی اعجازگونه به بررسی واژگان قرآن پرداخت.
این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش به بررسی پازل تصویری، صوتی، فکری و معانی واژگان قرآن پرداخت و به اعجاز در مصوت‌ها، واج‌ها، حروف و کلمات قرآن پرداخت و هر کدام از این بخش‌ها را با شعر حافظ مطابقت داد و برای هر کدام شواهد و استنادات بسیاری ارایه داد که چگونه حافظ با شناخت دقیق از قرآن مجید این ویژگی‌ها را در شعر خود به کار برده است.
مبحث او از تطابق کاربرد مصوت‌ها شروع و به کاربرد واج‌ها، حروف و کلمات در قرآن مجید و شعر حافظ رسید که با شواهد و استدلات بسیار همراه بود.
نظر شما