این کتابخانه‌ها به دلیل حمل و نقل راحت و تردد در مکان‌های مختلف امکان دسترسی مخاطبان به کتاب را فراهم می‌آورند؛ مخاطبانی که حتی ممکن است کتابخوان نباشند و از سر کنجکاوی و برای دیدن داخل خودورو هم که شده، سری به آن می‌زنند. به نظر می‌رسد طرح کتابخانههای سیار برای افرادی که وقت مراجعه به کتابخانههای شهر و عضویت در آن‌ها را ندارند نیز یک ایده قابل توجه باشد.
به بهانه بررسی فعالیت کتابخانههای سیار در مناطق مختلف، سراغ منوچهر برزگر، مسئول کتابخانه سیار یار مهربان شهرستان پاکدشت رفتیم. او کارشناسی دبیری ادبیات از دانشگاه قم دارد و 15 سال می‌شود که مسئول کتابخانه سیار یار مهربان پاکدشت است. این کتابدار یک توصیه مهم برای خانواده‌ها داشت و آن اهدای به موقع کتاب در وقت مناسب خود بود. او تاکید کرد: «بهتر است خانواده‌ها کتاب را در وقت مناسب خود و قبل از پارگی، کهنگی و مجبور شدن، اهدا کنند.»
کتابخانههای سیار چگونه شکل گرفت و از چه زمانی در پاکدشت، فعال شد؟
کتابخانه سیار یار مهربان یک اتوبوس شهری است که داخلش قفسههای کتاب تعبیه شده است. این کتابخانه از شهریور ماه 1386 فعالیت خود را با همکاری شهرداری پاکدشت، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی این شهرستان و همچنین اداره کتابخانههای عمومی شهرستان آغاز کرد و از سال 89 رسما زیر نظر نهاد کتابخانههای عمومی فعالیت می‌کند.
کتابخانه یار مهربان پاکدشت؛ اولین کتابخانه سیار نهاد کتابخانههای عمومی است که 12 روستای شهرستان پاکدشت را تحت پوشش قرار می‌دهد. این کتابخانه سیار هر روز به 2 روستا می‌رود و به مدت سه ساعت در هر روستا توقف می‌کند. شهرستان پاکدشت 32 روستا دارد که این کتابخانه سیار 12 روستای آن را از نظر دسترسی به کتاب پوشش می‌دهد.
این کتابخانه سیار در ابتدا چطور فعالیت می‌کرد و اداره می‌شد؟
در ابتدا بر اساس توافق انجمن شهرستان‌های پاکدشت با شورای فرهنگی این شهرستان، قرار شد هزینه راننده و تجهیز اتوبوس را شهرداری تقبل کند و حقوق کتابدار از سوی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی پاکدشت پرداخت شود. بر اساس این توافق ابتدایی؛ قرار بود نهاد کتابخانههای عمومی کشور فقط منابع و کتاب‌ها را تامین کند اما متاسفانه بعداز دو سال؛ شهرداری و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان از حمایت این کتابخانه سیار دست کشیدند. بعد از این رخداد، اداره کتابخانههای عمومی شهرستان پاکدشت، کتابخانه سیار را پس گرفت و از سال 89 این کتابخانه زیر نظر نهاد کتابخانههای عمومی کشور اداره می‌شود. کتابخانه سیار یار مهربان بر خلاف برخی کتابخانههای سیار که مدتی فعالیت می‌کنند و سپس تعطیل می‌شوند، 15 سال است که در روستاهای این منطقه فعالیت می‌کند. این کتابخانه ابتدا به صورت آزمایشی فعالیت خود را آغاز کرد و فکر نمی‌کردیم این‌قدر مورد استقبال قرار گیرد اما اکنون به قدری سرمان شلوغ است که حتی مدارس شهرستان پاکدشت هم برای حضور اتوبوس کتاب تقاضا می‌دهند؛ هرچند ما فقط مجوز حضور در روستاها را داریم.
به‌طور کلی این کتابخانه مجوز تردد و حضور در شهر را ندارد و فقط در روستاها رفتوآمد می‌کند. اما در هفته کتاب قرار است در میادین اصلی شهرستان پاکدشت توقف داشته‌باشیم تا افراد بتوانند با این کتابخانه سیار در شهرستان خود بیشتر آشنا شوند. این کتابخانه در روستاها بیشتر در نزدیکی مدارس، مساجد و دهیاری‌ها توقف می‌کند.
درباره تجهیز خودرو این کتابخانه سیار توضیح بفرمایید؟
این کتابخانه یک اتوبوس مسافربری داخل شهری است که داخل آن با قفسههای کتاب پوشانده شده و امکاناتی مانند لپ تاپ، پرینتر، اسکنر، دستگاه پرس کارت دارد. این کتابخانه در سال 86 با هزینه‌ای معادل 7 میلیون تومان راه‌اندازی شد و در سال 94، مجدداً با 20 میلیون تومان از سوی نهاد کتابخانههای عمومی کشور بازسازی و نوسازی شد.
کتابخانه سیار پاکدشت اکنون چند جلد کتاب دارد و چند نفر عضو این کتابخانه‌اند؟
کتابخانه سیار یار مهربان 1500 عضو فعال دارد. این اعضا از کودک تا بزرگسال هستند. این کتابخانه اکنون 10 هزار نسخه کتاب در حوزه عمومی و کمک درسی دارد. البته سالیانه کتاب‌هایی از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و همچنین انتشارات دوقلوها به این کتابخانه اهدا می‌شود. علاوه بر این مردم و اعضای کتابخانه در طول سال کتاب‌هایی را به کتابخانه سیار یار مهربان اهدا می‌کنند.
کتابخانه سیار یار مهربان تاکنون چه موفقیت‌هایی کسب کرده و چه طرح‌های موفقی داشته؟
تا پیش از اپیدمی کرونا از نظر امانت کتاب جزء کتابخانههای برتر کشور بود و از نظر برگزاری کمی و کیفی فعالیت‌های فرهنگی در سطح کتابخانههای برتر کشور قرار داشت. برای محاسبه امانت کتاب کافی است بدانید ما در روز به دو مدرسه روستایی می‌رویم و اگر هر روستا دو مدرسه و هر مدرسه؛ 200 دانش آموز داشته باشد و هر دانش‌آموز دو کتاب را به‌طور متوسط به امانت ببرد؛ این کتابخانه سیار به‌طور متوسط در ماه 12 هزار کتاب امانت می‌دهد؛ البته یک استثناء برای افرادی که می‌شناسیم وجود دارد و بر اساس این قانون نانوشته، افراد آشنایی که ما آن‌ها در حوزه امانت کتاب می‌شناسیم، می‌توانند بدون محدودیت از این کتابخانه سیار کتاب دریافت کنند.
قانون امانت کتاب معمولا دو هفته است و هر عضو می‌تواند تا پنج جلد کتاب امانت بگیرد اما با توجه به این که کتابخانه سیار یار مهربان به‌صورت هفتگی به روستاها رفتوآمد دارد؛ مدت امانت کتاب در این کتابخانه یک هفته است و بعد از حضور کتابخانه سیار در روستا افراد کتابهای خوانده شده خود را می‌آوردند و کتاب جدید برمی‌دارند. البته برخی افراد ممکن است کتابهای امانت گرفته شده را پاره یا گم کنند در این صورت ما از آن‌ها می‌خواهیم کتاب دیگری را برایمان بیاوردند.
یکی از طرح های موفق کتابخانه سیار طرح «پوپک و کتابخانه» است؛ طرحی که برای دانش‌آموزان سطح ابتدایی تا دبیرستان برگزار می‌شود. ما بر اساس این طرح؛ ارسال کتاب برای والدین را هدفمند کردیم و بر اساس نیاز برای آن‌ها کتاب ارسال می‌کنیم و تنها به حرف دانش‌آموز و برداشتن کتاب برای پدر و مادرش اکتفا نمی‌کنیم.
در این طرح؛ ما بر اساس یک فرم نظر‌سنجی که به دانش آموزان روستایی می‌دهیم؛ از علاقه‌مندی‌های والدین آنان در حوزه کتاب مطلع می‌شویم و کتاب‌ها را از طریق دانش‌آموزان در قالب بسته‌بندی‌های شکیل برایشان ارسال می‌کنیم. این طرح والدین دانش‌آموزان را عضو کتابخانه می‌کند و در عین‌حال با ارسال کتاب؛ آن‌ها را به کتابخوانی دعوت می‌کند.
مشارکت دانش آموزان در فعالیت‌های کتابخوانی ازطریق اهدای جوایز هم یکی دیگر از فعالیت‌های ترویجی ما در حوزه کتابخوانی است. مثلا دانش‌آموزان بر اساس امتیازاتی که در فعالیت‌های فرهنگی کتابخانه کسب می‌کنند؛ صاحب کارت‌هایی با رنگ‌های متفاوت می‌شوند و با این کارت‌ها جوایز متفاوتی را دریافت می‌کنند.
مثلا کسانی که کارت طلایی را در این کتابخانه کسب کنند، محدودیت دریافت کتاب ندارند و عضویتشان در کتابخانه رایگان است. از جمله امتیازاتی که برای دریافت این کارت‌ها تعیین شده، فعالیت فرهنگی در کتابخانه است که این فعالیت‌ها امتیازات گوناگونی دارند؛ مثلا از جمله امتیازهایی که باعث دریافت کارت طلایی و در نتیجه اهدای تبلت می‌شود، این است که فرد چند نفر را می‌تواند عضو کتابخانه کند یا چند کتاب در ماه به کتابخانه اهدا می‌کند. مشارکت و عضویت اعضای خانواده در کتابخانه، تعدادکتاب‌هایی که این اعضا به امانت می‌گیرند و بدون تاخیر بازمی‌گردانند؛ همچنین حضور در نشست‌های کتابخوان که دانش‌آموزان در آن کتابهای خوانده شده خود را معرفی‌می‌کنند، هر کدام امتیازات جداگانه‌ای برای دریافت کارت‌ها با رنگ‌های متفاوت از جمله کارت طلایی دارد.
چه خاطره‌ای از مواجه با دانش آموزان و حضور در مدارس دارید؟
متاسفانه نگاه فرهنگی در همه جا یکسان نیست. من خودم یک آدم فرهنگی هستم اما در این سال‌ها مدیرانی را دیدم که اجازه حضور کتابخانه سیار را در نزدیکی مدارسشان را ندادند و معتقد بودند: «دانش‌آموزان ما خیلی هنر کنند کتابهای درسی خودشان را بخوانند». مدیرانی که متاسفانه در پایه ابتدایی فعالیت می‌کردند و از کتابخوانی غیردرسی دانش‌آموزان جلوگیری می‌کردند اما در مقابل بودند معلمانی که هزینه ثبت‌نام دانش آموزان در کتابخانه سیار را پرداخت می‌کردند تا آن‌ها با کتاب آشنا شوند و با این یار مهربان انس بگیرند.
یکی از خاطره‌های شیرینی که دارم ؛نذر فرهنگی یک خانم برای قبولی دخترش در کنکور بود. او تمام کتابهای کمک درسی و آموزشی دخترش را بعد از قبولی برای این کتابخانه آورد. یک صندوق پر از کتاب که در یک پیکان قرار داشت. نذرفرهنگی و اهدای کتاب باعث می‌شود کتاب‌ها از انزوا خارج شوند و به دست مخاطبان دیگر هم برسد. مردم متاسفانه اکنون در خانه‌هایشان کتابهای فراوانی دارند اما زمانی آن‌ها را اهدا می‌کنند که کتاب از رنگ‌ورو افتاده یا پاره و کهنه شده است. من به عنوان یک کتابدار به مردم توصیه می‌کنم کتاب‌هایشان را تا وقتی که ارزش دارند و نو هستند، اهدا کنند؛ نه هنگامی که مجبور می‌شوند. خاطرم هست خانمی چندین کارتن کتاب رمان برای کتابخانه ما آورد و گفت همه این آثار را مطالعه کردم اما کتاب‌ها واقعا پاره و کهنه بود. من گفتم ای‌کاش این کتاب‌ها را زودتر می‌آوردید.
نظر شما