به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛ روز شمار تقویم نشان می‌دهد امروز 19 آذرماه؛ روز پرستار است؛ شاید ارتباط این روز با کتاب، کتابخانه و کتابدار کمی عجیب به‌نظر برسد، اما وقتی با مفهوم کتابخانه‌های بیمارستانی و نقش موثر کتابداران پزشکی (یا بالینی) آشنا شوید؛ درک می‌کنیم که کتابدار بالینی؛ تا چه اندازه در مسیر پیشگیری، درمان و پیگیری بعد از درمان؛ می‌تواند نقش موثری داشته باشد. کتابداران پزشکی؛ با داشتن اطلاعات پژوهشی و مهارت‌‌های بالینی می‌توانند کمک مهمی برای پزشکان باشند. افرادی که همیار کادر درمان‌اند و پرشکان را در فرایند سلامت بیماران با اطلاعات روز همراهی می‌کنند.
 
مسعود محمدی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی استان گلستان و مدیر اطلاع‌رسانی پزشکی و منابع علمی این دانشگاه است. او 10 سال است که در بخش کتابخانه‌های‌ پزشکی و بیمارستانی فعالیت می‌کند. روز پرستار بهانه‌ای شد تا به سراغ کتابخانه‌های بیمارستانی برویم و از شرایط این کتابخانه‌ها مطلع شویم. محمدی، رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی استان گلستان این گپ و گفت؛ از وضعیت کتابخانه‌های بیمارستانی در ایران صحبت کرد؛ کتابخانه‌هایی که از دیدگاه او؛ محلی از اعراب تخصص ندارند و فاصله‌شان با استانداردهای جهانی و حتی کشور‌های در حال توسعه زیاد است.
 
 
کارکرد کتابخانه‌های بیمارستانی در ایران چگونه است؟ این وضعیت با استانداردهای بین‌اللمللی چقدر فاصله دارد؟
 وضعیت کتابخانه‌های بیمارستانی ما با وضعیت ایده‌ال و آنچه درسطح جهانی و بین‌المللی دنبال می‌شود؛ فاصله زیادی دارد. حتی اگر شرایط ایده‌ال را در نظر نگیریم؛ کتابخانه‌های بیمارستانی کشور ما باز هم در مقایسه با کشورهای در حال توسعه دارای استانداردهای ضعیف‌تری است. شاید گفتن این واقعیت تلخ باشد اما باید بدانیم که ما در زمنیه تربیت کتابدار پزشکی یا بالینی تقریبا فعالیت موثری نکرده‌ایم؛ هرچند دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و اصفهان اقدامات خوبی را در این زمینه انجام داده‌اند و تلاش می‌کنند کتابداران بالینی را وارد فرایند تخصصی کنند اما متاسفانه هنوز نگاه ما به کتابداران پزشکی و کتابخانه‌های بیمارستانی، سنتی است.
 
کتابدار بیمارستانی بر اساس تعریف جدیدی که در متون مدرن کتابداری آمده است؛ باید دو مهارت بالینی و پژوهشی بودن را همزمان داشته باشد. در تعریف جدید؛ «کتابدار بالینی» جزئی از کادر درمان است که مستقیم در فرایندهای درمانی نقش دارد. این تعریف، شعار نیست و در حال حاضر در کشورهای پیشرفته به مرحله عمل رسیده است. کتابدار بالینی مشاور پزشک و کسی است که منابع اطلاعاتی برای پزشک را تامین می‌کند. کتابداران پزشکی که در ایران با نام کتابداران بالینی شناخته‌می‌شوند؛ هر‌چند آن‌ها در تمام مراحل درمان تاثیرگذارند اما در دو مرحله پیشگیری و پیگیری بعد از درمان، نقش مهم‌تری را ایفا می‌کنند.

چرا کتابخانه‌های بیمارستانی در ایران کارکرد واقعی و تخصصی خود را پیدا نکرده‌اند؟
اولین مساله‌ای که باعث شده کتابخانه‌های بیمارستانی کارکرد لازم خود را در کشور ما نداشته باشند این است که آموزش‌ها و سرفصل‌های آموزشی که برای تربیت کتابداری بالینی ارائه می‌کنیم، بسیار قدیمی است و این آموزش‌های آکادمیک عملا خروجی موفقی برای کتابخانه‌های بیمارستانی به همراه ندارد. مساله دوم آگاهی مدرسان دانشگاهی و کسانی است که این سرفصل‌ها را آموزش می‌‌دهند. به‌طور حتم وقتی استاد دانشگاه آگاه و به‌روز نیست، نمی‌توان از دانشجویان انتظار به‌روز بودن داشت.
 
مشکل دیگری که ما در بحث اداره کتابخانه‌های پزشکی با آن مواجه هستیم، تعداد بسیار کم کتابداران بیمارستانی است. ما در بهترین حالت در کتابخانه بیمارستانی بزرگ 600 تا 700 تختخوابی، یک کتابدار داریم که لزوما کتابدار بالینی و بیمارستانی هم نیست! علی‌رغم این که آیین‌نامه کتابخانه‌های بیمارستانی استاندارد در سطح وزارت‌بهداشت و درمان تدوین شده است اما هنوز اقدامات موثری برای استاندارد‌سازی کتابخانه‌های بیمارستانی در کشور انجام نشده است.
 
بر اساس این استاندارد، (اگر حالت فرضی را درنظر بگیریم) برای یک بیمارستان 500 تختخوابی حداقل 5 تا 10 کتابدار خبره و متخصص نیاز است تا آن‌ها بتوانند به تناسب نیاز گروه‌های آموزشی و دپارتمان‌های درمان، در حوزه‌ها و بخش‌های مختلف بیمارستانی حضور پیدا کنند، اما متاسفانه هنوز در ساختار سازمانی کتابخانه‌های بیمارستانی، این ضرورت و نیاز از سوی جامعه بالینی احساس نشده است.
 
متاسفانه در حوزه سازمانی و ساختار تشکیلاتی وزارت بهداشت و درمان، برای استخدام کتابدار بالینی؛ معیار سنجش مشخصی وجود ندارد هرکسی که مدرک کتابداری داشته باشد، می‌تواند وارد کتابخانه‌های بیمارستانی شود؛ حتی اگر مدرک کتابداری‌اش عمومی باشد. این وضعیت باعث می‌شود فرد با هر سطح دانشی وارد کتابخانه‌های پزشکی شود.

 کتابخانه‌های پزشکی باید یک ممیزی خوب در به‌کارگیری کتابداران بالینی متخصص داشته باشند؛ زیرا کتابخانه‌های پزشکی، کتابخانه‌هایی تخصصی‌اند و کتابداران صرف داشتن مدرک کتابداری نمی‌توانند این کتابخانه‌ها را اداره کنند زیرا مدرک گویای تخصص، مهارت و دانش فرد برای اداره کتابخانه پزشکی نیست اما متاسفانه این ممیزی و ارزیابی سازمانی در به‌کارگیری کتابداران بالینی متخصص لحاظ نمی‌شود.

رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی زیر نظر وزارت بهداشت و درمان است و از زیر شاخه‌های علوم پزشکی محسوب می‌شود. چرا اکنون این رشته مهجور است؟
کتابداران بالینی باید تحصیلات خود در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی در مقاطع مختلف در دانشگاه‌‌های علوم پزشکی کشور بگذراند و زیر نظر وزارت بهداشت و درمان دوره‌های تخصصی را طی کنند، سپس وارد کتابخانه‌های بیمارستانی شوند. البته این فرم از وارد شدن به کتابخانه‌های بیمارستانی؛ فقط در حالت ایده‌ال است اما متاسفانه اکنون کتابداران با مدرک کتابداری صرف هم می‌توانند به عنوان کتابدار بالینی در کتابخانه‌های بیمارستانی فعالیت کنند.
 
کتابخانه‌های بیمارستانی متاسفانه با تعداد کم کتابداران بیمارستانی متخصص رو‌به‌رو هستند و همین تعداد کم، کتابداران توانمندی هم نیستند. ازطرف دیگر، تعداد متقاضیان رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی به شدت در حال کم‌شدن است و این رشته جزء آخرین اولویت‌های دانشجویان پزشکی برای انتخاب رشته دانشگاهی است و مشخص است با این رویکرد، دانشجویانی که نمرات پایین‌تر و ضعیف‌تری دارند وارد این رشته می‌شوند.

واقعیت این است که تعداد دانشجویان و کتابداران بالینی در ایران بسیار کم است و متاسفانه همین تعداد کم توانمندی لازم را برای اداره کتابخانه‌های بیمارستانی را ندارند و در عین حال برای همین تعداد بسیار کم، بازار کار و موقعیت شغلی مناسب تعریف نشده است.
 
 پیشنهاد شما برای اداره کتابخانه‌های بیمارستانی با نیروهای متخصص چیست؟
راهکار کوتاه مدت این است که در سطح ملی برای تربیت کتابداران بالینی دوره‌های آموزشی فوری برگزار شود. این دوره می‌تواند با همکاری دو معاونت تحقیقات و فناوری و آموزشی وزارت بهداشت و درمان برگزار شود. نکته مهم در برگزاری این دوره‌ها این است که کتابدارانی که اکنون در کتابخانه‌های بیمارستانی مشغول به فعالیت هستند، این دوره ملی را بگذارنند و اگر این دوره را با موفقیت طی نکردند، دیگر در کتابخانه‌های بیمارستانی به کار گرفته نشوند؛ زیرا این کتابخانه‌ها به نیروی متخصص نیاز دارند.
 
گام بلندمدت برای اداره کتابخانه‌های بیمارستانی با نیروی متخصص این است که سرفصل‌های آموزشی برای تربیت کتابداران رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی به‌روز شود. سرفصل‌های آموزشی ما در این بخش به شدت قدیمی است و با استاندارد جهانی فاصله دارد. از طرف دیگر به نظر می‌رسد رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی باید تغییر نام دهد زیرا این اسم به هیچ عنوان بیانگر رسالت و کاری که اکنون کتابداران در کتابخانه‌های بیمارستانی انجام می‌دهند، نیست. همین مساله یک عامل بازدارنده است که دانشجویان خوب وارد این رشته نشوند و دانشجویان با نمرات پایین به رشته راه پیدا کنند. 
 
منابع کتابخانه‌های علوم پزشکی در ایران از نظر به‌روز بودن چه وضعیتی دارند؟
 اکثر کتابخانه‌های پزشکی از نظر منابع چاپی مشکلی ندارند و بودجه خوبی برای خرید منابع چاپی در کتابخانه‌های بیمارستانی وجود دارد. محتوای مورد تعریف کتابخانه‌های بیمارستانی در حوزه منابع الکترونیک با کتابخانه‌های دیگر تفاوت دارد. منابع الکترونیک در کتابخانه‌های بیمارستانی شامل مجلات الکترونیک، مولتی مدیاها(چندرسانه‌ای)، فایل‌های آموزشی و منابعی است که در پزشکی مبتنی بر شواهد کاربرد دارد. در کتابخانه‌های بیمارستانی میزان استفاده و دسترسی به منابع الکترونیک و به روز بسیار مهم است.
 
خرید منابع کتابخانه‌های بیمارستانی در ایران به صورت یکپارچه و کنسرسیومی از سوی وزارت بهداشت و درمان صورت می‌گیرد. ایران تا چند سال گذشته که مشکل بودجه و تحریم کمرنگ‌تر بود، از نظر دسترسی به منابع جدید آموزشی و پژوهشی جزء کشورهای خوب و حتی پیشرو بود اما دو سال اخیر، دسترسی به منابع روز علم پزشکی برای کتابداران بالینی بسیار کم شده است.
 
 دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی در پزشکی مبتنی بر شواهد برای یک پزشک از نان شب واجب‌تر است و وزارت بهداشت و درمان نباید به خاطر محدودیت بودجه استفاده از این پایگاه‌ها را از دستور کار خارج کند. در دو سال اخیر به خاطر کمبود بودجه و تحریم، امکان دسترسی به برخی سایت‌های معتبر علمی دنیا از بین رفته است و دسترسی‌های ما به منابع روز پزشکی جهان اکنون به‌صورت انفرادی و با تکیه بر ارتباطات رفاقی و دوستانه است و دسترسی رسمی به منابع روز، بعضا وجود ندارد.
 
کتابخانه‌های بیمارستانی باید چه کار کنند تا محل ارجاع پرستاران و پزشکان باشند؟
کتابخانه‌های بیمارستانی اول باید نگاه خود را تغییر دهند و معنای مدرن کتابخانه را مد نظر قرار دهند. بر همین اساس باید دیوارهای کتابخانه‌ای فرو بریزد زیرا در معنای مدرن دیگر کتابخانه به معنای فیزیکی کاربرد ندارد و ملاک نیست. منابع علمی روز دنیا در کتابخانه‌های بیمارستانی باید در دسترس باشد و این منابع در بخش‌های مختلف درمانی و جلسات تخصصی بالینی در بیمارستان‌‌ها محل بحث و بررسی باشند. کتابدار باید خودش فعالانه وارد بخش‌ها شود و حتی بر بالین مریض حاضر شود تا بتواند از منابع اطلاعاتی که کسب کرده استفاده کند.

کتابدار متخصص بالینی با دانش بالینی کافی می‌تواند محل ارجاع پزشک باشد و برای این منظور باید یک ادبیات و گفتمان مشترک میان کتابداران بالینی و پزشکان شکل بگیرد و کتابدار بالینی بتواند از مهارت‌های بالینی و منابع اطلاعاتی خود همراه با تیم درمان استفاده کند.

یک کتابدار بالینی خوب، بهتر است با مفاهیم اولیه پژوهش آشنا باشد و گرنه نمی‌تواند وارد محیط بیمارستانی شود. در عین حال او بهتر است زبان انگلیسی بداند و راهکار تمام این آیتم‌ها این است که سواد پژوهشی کتابخانه ارتقا پیدا کند،