به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان یکی بزرگ‌ترین اتفاقات سیاسی قرن بیستم، منشا تحولات گسترده در حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایرانیان بود و با گذشت بیش از چهار دهه از این رخداد فرخنده، هنوز شاهد ظهور و بروز جلوه‌‌های تازه‌ای از برکات انقلاب از جمله در حوزه ادبیات زنان هستیم. فرارسیدن روز زن بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگو با رضا اسماعیلی، نویسنده و منتقد ادبی به بررسی نقش انقلاب اسلامی در شکوفایی شعر بانوان بپردازیم. گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید:
به عنوان پرسش آغازین به این موضوع بپردازیم که نقش زنان در ادبیات از ابتدای انقلاب تا امروز چقدر تغییر کرده است؟
از آغاز شکل‌گیری شعر پارسی تاکنون، زنان هم‌دوش مردان در عرصه شعر و ادبیات پارسی حضور داشته‌اند، اما به خاطر وجود محدودیت‌ها و تنگناهای اجتماعی، فرهنگی، بانوان شاعر کمتر دیده و شنیده شده‌اند. پروین اعتصامی گواه صادقی بر این ادعاست، شاعری که از سوی مردم عصر خویش، مورد پذیرش قرار نگرفت و شعرهایش را به پدرش نسبت دادند! در طول سده‌های گذشته بانوان ادیب و شاعر دیگری نیز بوده‌اند که به خاطر محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های فراوان، موفق به چاپ دفتر اشعار خویش نشده‌اند و این دفاتر در طول زمان از بین رفته است. پیروزی انقلاب اسلامی، فصل جدیدی در حیات اجتماعی زنان ایجاد کرد و با رفع محدودیت‌ها و تنگناها، فرصت دوباره‌ای برای بالندگی و زایندگی ادبی در اختیار بانوان قرار داد. به همین دلیل بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به موازات تحولات سیاسی و اجتماعی شاهد حضور گسترده بانوان در عرصه حیات اجتماعی و حوزه فرهنگی بودیم. در عرصه شعر و ادبیات نیز حضور زنان، قابل تامل و تاثیرگذار بود، زنانی که با حضور در راهپیمایی‌های میلیونی پشت نظام استبدادی را شکستند و حکومت ستمشاهی را به زانو درآوردند، بعد از پیروزی انقلاب نیز با نقش آفرینی در عرصه‌های فرهنگی – به‌ویژه شعر و ادبیات – حضور انقلابی خود را تداوم بخشیدند.
این جریان از کدام یک از شاعران زن آغاز شد تا به وضعیت امروز رسید؟
به عنوان نمونه در دهه اول انقلاب، حوزه هنری به همت بلند زنده‌یاد طاهره صفارزاده و جمعی از اصحاب فکر و فرهنگ و با پیشانی نوشت «کانون نهضت فرهنگی اسلامی» شکل گرفت و سپس با عنوان «حوزه اندیشه و هنر اسلامی» به فعالیت خود ادامه داد، مجموعه‌ای که امروز با نام حوزه هنری شناخته می‌شود. همچنین نقش زنده‌یاد سپیده کاشانی که از شاعران نام آشنای انقلاب اسلامی است، در همراهی با این حرکت فرهنگی در دهه اول انقلاب قابل تامل است و در کنار نام این دو بانوی شاعر، می‌توان از بانوان شاعر دیگری از جمله سیمیندخت وحیدی، غزل تاجبخش، صدیقه وسمقی، فاطمه راکعی، نرگس گنجی، مهین زورقی و زهره نارنجی نام برد که در سال‌های آغازین انقلاب در عرصه شعر و ادبیات حضوری پرنشاط و تاثیرگذار داشتند.
به جایگاه امروز بانوان شاعر بپردازیم، در حال حاضر خانم‌ها در عرصه ادبیات چقدر حضور دارند؟
بدون هیچ اغراقی، در دهه‌های اخیر بانوان در عرصه شعر و ادبیات، حضوری جدی‌تر و گسترده‌تر از دهه‌های پیشین داشته‌اند. برای اثبات این ادعا، کافی است دفاتر شعری را که در طول 42 سال بعد از انقلاب منتشر شده را رصد کنیم تا شاهد رقابت تنگاتنگ بانوان شاعر با مردان در این عرصه باشیم. کافی است آمار کتاب‌های شعری را که در دو سه دهه اخیر منتشر شده بررسی کنید تا ببینید چند کتاب شعر از این فهرست بلند بالا متعلق به خانم‌هاست؟ امروز به راحتی می‌توانیم فهرست بلند بالایی از بانوان شاعر تهیه کنیم، فهرستی که دربردارنده نام صدها بانوی برجسته شاعر باشد که بعد از انقلاب اسلامی پا به عرصه شعر و ادبیات گذاشته‌اند. البته این امر تنها محدود به حوزه شعر و ادبیات نمی‌شود و در سایر شاخه‌های هنری نیز شاهد هنرنمایی زنان هستیم.
کمی جزئی‌تر به ادبیات نگاه کنیم، لطفا درباره جایگاه شاعران زن در ادبیات انقلاب اسلامی توضيح دهید.
زن در شعر و ادبیات، مظهر عشق و عاطفه و امید است و در نقش مادر، نماد زندگی و زایندگی و بقای جامعه بشری به شمار می‌رود. علاوه بر این، از آغاز تاکنون، زن الهام‌بخش شاعران بزرگ جهان بوده و بسیاری از شاهکارهای ادبی جهان با الهام از شخصیت ممتاز زن به عنوان «مادر» و «همسر» به عنوان محبوب و معشوق سروده شده است.
انقلاب اسلامی چقدر در تغییر دیدگاه و نگاه به زنان در ادبیات تاثير گذاشت؟
پیش از انقلاب، نگاه بیشتر شاعران به زن در ادبیات، به عنوان یک معشوقه بود، معشوقه‌‌ای که تمام محاسنش در زیبایی جسمانی‌اش خلاصه می‌شد. به عبارت دیگر هویت جنسی زن برجسته بود و در مرکز توجه قرار داشت. به همین دلیل در آیینه عاشقانه‌های پیش از انقلاب - جز در موارد معدودی – نمی‌توان تصویر نجیب و انسانی زن اصیل شرقی را به تماشا نشست، تصویری تمام رخ، کامل و مستقل از جاذبه‌های جنسی و جسمانی و تصویر انسانیِ زنی که برای دیده شدن و به رسمیت شناخته شدن نیاز به ظاهرآرایی و جلوه‌فروشی افراطی نداشته باشد و همچون مردان بر اساس قابلیت‌ها و توانمندی‌های انسانی مورد قضاوت قرار گیرد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، زن در شعر و ادبیات ما جایگاه انسانی‌تر و رفیع‌تری پیدا کرد و شاعران در اشعار خود سیمای زن را به عنوان مادر، خواهر و همسر شهید به تصویر کشیدند که جلوه‌ای معنوی‌تر و انسانی‌تر از زن است.
زنان شاعر چقدر توانسته‌اند رسالت خود را در ادبیات انقلاب ایفا کنند؟
زنان از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز به‌ویژه در دوران دفاع مقدس نقشی برجسته و راهگشا در تاریخ انقلاب اسلامی داشته‌اند. در عرصه شعر و ادبیات نیز زنان سنگ تمام گذاشته‌اند و حتی در مواردی از مردان هم سبقت گرفته‌اند که وجود شاعران و ادبیان بزرگی چون طاهره صفارزاده، سیمین دانشور، سیمین بهبهانی و سپیده کاشانی گواه صادقی بر این ادعاست. امروز بانوان شاعر همچون پروین اعتصامی پیامبر کرامت‌های انسانی و فضایل انسانی و اخلاقی‌اند.
چه حمایت‌هایی لازم است از شعر و داستان زنان انجام شود؟
برای حضور و بالندگی بیشتر زنان در عرصه شعر و ادبیات، باید برای زنان امنیت خاطر ایجاد کنیم. حمایت‌های معنوی و برطرف کردن تنگناهای قانونی، راه را برای فعالیت بیشتر زنان در عرصه‌های فرهنگی هموار می‌کند.
به عنوان پرسش آغازین به این موضوع بپردازیم که نقش زنان در ادبیات از ابتدای انقلاب تا امروز چقدر تغییر کرده است؟
از آغاز شکل‌گیری شعر پارسی تاکنون، زنان هم‌دوش مردان در عرصه شعر و ادبیات پارسی حضور داشته‌اند، اما به خاطر وجود محدودیت‌ها و تنگناهای اجتماعی، فرهنگی، بانوان شاعر کمتر دیده و شنیده شده‌اند. پروین اعتصامی گواه صادقی بر این ادعاست، شاعری که از سوی مردم عصر خویش، مورد پذیرش قرار نگرفت و شعرهایش را به پدرش نسبت دادند! در طول سده‌های گذشته بانوان ادیب و شاعر دیگری نیز بوده‌اند که به خاطر محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های فراوان، موفق به چاپ دفتر اشعار خویش نشده‌اند و این دفاتر در طول زمان از بین رفته است. پیروزی انقلاب اسلامی، فصل جدیدی در حیات اجتماعی زنان ایجاد کرد و با رفع محدودیت‌ها و تنگناها، فرصت دوباره‌ای برای بالندگی و زایندگی ادبی در اختیار بانوان قرار داد. به همین دلیل بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به موازات تحولات سیاسی و اجتماعی شاهد حضور گسترده بانوان در عرصه حیات اجتماعی و حوزه فرهنگی بودیم. در عرصه شعر و ادبیات نیز حضور زنان، قابل تامل و تاثیرگذار بود، زنانی که با حضور در راهپیمایی‌های میلیونی پشت نظام استبدادی را شکستند و حکومت ستمشاهی را به زانو درآوردند، بعد از پیروزی انقلاب نیز با نقش آفرینی در عرصه‌های فرهنگی – به‌ویژه شعر و ادبیات – حضور انقلابی خود را تداوم بخشیدند.
این جریان از کدام یک از شاعران زن آغاز شد تا به وضعیت امروز رسید؟
به عنوان نمونه در دهه اول انقلاب، حوزه هنری به همت بلند زنده‌یاد طاهره صفارزاده و جمعی از اصحاب فکر و فرهنگ و با پیشانی نوشت «کانون نهضت فرهنگی اسلامی» شکل گرفت و سپس با عنوان «حوزه اندیشه و هنر اسلامی» به فعالیت خود ادامه داد، مجموعه‌ای که امروز با نام حوزه هنری شناخته می‌شود. همچنین نقش زنده‌یاد سپیده کاشانی که از شاعران نام آشنای انقلاب اسلامی است، در همراهی با این حرکت فرهنگی در دهه اول انقلاب قابل تامل است و در کنار نام این دو بانوی شاعر، می‌توان از بانوان شاعر دیگری از جمله سیمیندخت وحیدی، غزل تاجبخش، صدیقه وسمقی، فاطمه راکعی، نرگس گنجی، مهین زورقی و زهره نارنجی نام برد که در سال‌های آغازین انقلاب در عرصه شعر و ادبیات حضوری پرنشاط و تاثیرگذار داشتند.
به جایگاه امروز بانوان شاعر بپردازیم، در حال حاضر خانم‌ها در عرصه ادبیات چقدر حضور دارند؟
بدون هیچ اغراقی، در دهه‌های اخیر بانوان در عرصه شعر و ادبیات، حضوری جدی‌تر و گسترده‌تر از دهه‌های پیشین داشته‌اند. برای اثبات این ادعا، کافی است دفاتر شعری را که در طول 42 سال بعد از انقلاب منتشر شده را رصد کنیم تا شاهد رقابت تنگاتنگ بانوان شاعر با مردان در این عرصه باشیم. کافی است آمار کتاب‌های شعری را که در دو سه دهه اخیر منتشر شده بررسی کنید تا ببینید چند کتاب شعر از این فهرست بلند بالا متعلق به خانم‌هاست؟ امروز به راحتی می‌توانیم فهرست بلند بالایی از بانوان شاعر تهیه کنیم، فهرستی که دربردارنده نام صدها بانوی برجسته شاعر باشد که بعد از انقلاب اسلامی پا به عرصه شعر و ادبیات گذاشته‌اند. البته این امر تنها محدود به حوزه شعر و ادبیات نمی‌شود و در سایر شاخه‌های هنری نیز شاهد هنرنمایی زنان هستیم.
کمی جزئی‌تر به ادبیات نگاه کنیم، لطفا درباره جایگاه شاعران زن در ادبیات انقلاب اسلامی توضيح دهید.
زن در شعر و ادبیات، مظهر عشق و عاطفه و امید است و در نقش مادر، نماد زندگی و زایندگی و بقای جامعه بشری به شمار می‌رود. علاوه بر این، از آغاز تاکنون، زن الهام‌بخش شاعران بزرگ جهان بوده و بسیاری از شاهکارهای ادبی جهان با الهام از شخصیت ممتاز زن به عنوان «مادر» و «همسر» به عنوان محبوب و معشوق سروده شده است.
انقلاب اسلامی چقدر در تغییر دیدگاه و نگاه به زنان در ادبیات تاثير گذاشت؟
پیش از انقلاب، نگاه بیشتر شاعران به زن در ادبیات، به عنوان یک معشوقه بود، معشوقه‌‌ای که تمام محاسنش در زیبایی جسمانی‌اش خلاصه می‌شد. به عبارت دیگر هویت جنسی زن برجسته بود و در مرکز توجه قرار داشت. به همین دلیل در آیینه عاشقانه‌های پیش از انقلاب - جز در موارد معدودی – نمی‌توان تصویر نجیب و انسانی زن اصیل شرقی را به تماشا نشست، تصویری تمام رخ، کامل و مستقل از جاذبه‌های جنسی و جسمانی و تصویر انسانیِ زنی که برای دیده شدن و به رسمیت شناخته شدن نیاز به ظاهرآرایی و جلوه‌فروشی افراطی نداشته باشد و همچون مردان بر اساس قابلیت‌ها و توانمندی‌های انسانی مورد قضاوت قرار گیرد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، زن در شعر و ادبیات ما جایگاه انسانی‌تر و رفیع‌تری پیدا کرد و شاعران در اشعار خود سیمای زن را به عنوان مادر، خواهر و همسر شهید به تصویر کشیدند که جلوه‌ای معنوی‌تر و انسانی‌تر از زن است.
زنان شاعر چقدر توانسته‌اند رسالت خود را در ادبیات انقلاب ایفا کنند؟
زنان از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز به‌ویژه در دوران دفاع مقدس نقشی برجسته و راهگشا در تاریخ انقلاب اسلامی داشته‌اند. در عرصه شعر و ادبیات نیز زنان سنگ تمام گذاشته‌اند و حتی در مواردی از مردان هم سبقت گرفته‌اند که وجود شاعران و ادبیان بزرگی چون طاهره صفارزاده، سیمین دانشور، سیمین بهبهانی و سپیده کاشانی گواه صادقی بر این ادعاست. امروز بانوان شاعر همچون پروین اعتصامی پیامبر کرامت‌های انسانی و فضایل انسانی و اخلاقی‌اند.
چه حمایت‌هایی لازم است از شعر و داستان زنان انجام شود؟
برای حضور و بالندگی بیشتر زنان در عرصه شعر و ادبیات، باید برای زنان امنیت خاطر ایجاد کنیم. حمایت‌های معنوی و برطرف کردن تنگناهای قانونی، راه را برای فعالیت بیشتر زنان در عرصه‌های فرهنگی هموار می‌کند.
نظر شما