یکشنبه ۷ فروردین ۱۴۰۱ - ۰۸:۲۰
انسان‌ها تاریخ خویش را می‌سازند

مطالعه کتاب بازگشت کنشگر می‌­تواند چشم انداز جامعه شناختی نوینی پیش چشم خواننده بگستراند و ذهنیت انتقادی او را در مواجهه با نظریه های کلاسیک جامعه شناسی تقویت کند. از دیگر سو آشنایی با اصول و بنیانهای «جامعه­‌شناسی کنش» می­تواند محقق را در تحلیل واقع بینانه‌تر پدیده‌های اجتماعی یاری کند.

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) سلمان صادقی زاده برای مطالعه نوروزی کتاب «بازگشت کنشگر: نظریه اجتماعی در جامعه پساصنعتی» را پیشنهاد داد و نوشت: من برای مطالعه نوروزی کتاب بازگشت کنشگر: نظریه اجتماعی در جامعه پساصنعتی را پیشنهاد می­‌کنم. این کتاب یکی از آثار آلن تورن است که ترجمه فارسی آن در تابستان سال 1400 به انتشار رسید. این اثر نظریه جدیدی از جامعه‌­شناسی با عنوان «جامعه­‌شناسی کنش» را ارائه می‌دهد و به لحاظ تئوریک اهمیت بسزایی دارد از این رو، مطالعه آن می‌­تواند برای دانش­‌آموختگان علوم اجتماعی و به ویژه جامعه­‌شناسی آموزنده باشد. تورن در این کتاب، جامعه­‌شناسی کلاسیک را مورد انتقاد جدی قرار می‌دهد و می‌گوید جامعه‌شناسی از بدو پیدایش خود مفهوم «نظام اجتماعی» را به مهم‌ترین مولفه تحلیل جامعه­‌شناختی بدل کرد و نقش کنشگران اجتماعی را به حاشیه برد؛ به نحوی که کنشگر تنها در پیوند با الزامات نظام و ایفای نقش­های اجتماعی معنا می­شد. تورن در این اثر خاستگاه‌های نظری جامعه‌­شناسی را با جامعیت و دقت قابل توجهی ترسیم می­کند و آن را مقارن با پیدایش درک جدیدی از امر اجتماعی می‌داند.

به تعبیر تورن «جامعه شناسی به مثابه شیوه خاصی از تحلیل زندگی اجتماعی شکل گرفت. بنابر تصویری که جامعه‌شناسی ترسیم می­کرد، نظام اجتماعی مجموعه‌ای در حرکت بود که از سنت به مدرنیته، از باور به خرد، از بازتولید به تولید و در گسترده‌ترین صورت‌بندی و به تعبیر فردیناند تونیس از جماعت به جامعه گذار می‌کرد. در تمامی این برداشت­ها، جامعه بر پایه مدرنیته شناخته میشد. در نتیجه، کنشگران یا در جایگاه کارگزاران پیشرفت تعریف می‌شدند یا در جایگاه موانع نوسازی» (تورن، 1400: 9).

در نتیجه این شیوه از تحلیل، کنشگران اجتماعی نه در مقام سازندگان نظم اجتماعی بلکه در مقام اجزاء جدایی­‌ناپذیر نظم اجتماعی شناخته می‌شوند و اینگونه فهم نظام و درک کنشگران هم‌پوشانی کامل دارند به نحوی که کنشگر اجتماعی بیش از هر چیز شهروند است و پیوند توسعه شخصی با پیشرفت اجتماعی، پیوندی ناگسستنی پنداشته می‌شود. پیامد این تحلیل آن است که تفکیک آزادی فردی از مشارکت در زندگی جمعی ناممکن می‌شود و حوزه کنش فعال تحدید می‌شود.


تورن نحله­‌های عمده جامعه شناسی کلاسیک از جمله ساختارگرایی، کارکردگرایی و تکامل­گرایی و حتی نظریه های متأخرتری مانند نظریه گفتمان را مورد انتقاد قرار می دهد و معتقد است که این مکاتب اساسا ماهیتی ایدئولوژیک دارند و با دستکاری واقعیت اجتماعی، تا مدت‌ها امکان کنشگری اصیل را نفی و اینگونه وجود کنشگر را انکار کردند.
به طور کلی، می‌­توان گفت این کتاب با نقد رادیکال جامعه‌شناسی کلاسیک، ساختارگرایی را کنار می‌­زند و رویکردی سوژه­‌گرایانه را جایگزین آن می­کند. در این گذار کانون تحلیل اجتماعی از ساختار به سوژه­‌ها تغییر می‌­کند. زیرا به باور تورن تاریخ نه محصول ساختارها بلکه نتیجه رفتارهای کنشگران جمعی و فردی است؛ «انسان­‌ها تاریخ خویش را می­سازند». مفهوم سوژگی یکی از مفاهیم بنیادین نظریه آلن تورن است و به باور تورن تنها با تکیه به سوژه است که میتوان فرهنگ را متحول کرد و آنرا به مقدمه خلق کنش اجتماعی بدل کرد.
در این اثر نظریه جدید «جامعه شناسی کنش» را ارائه می‌­شود که منطبق با نیازهای جامعه پساصنعتی است. به نظر تورن جامعه­‌شناسی کلاسیک مولود فضای تاریخی جامعه صنعتی بود، اما این برساخته علمی از فهم و تبیین مناسبات جامعه پساصنعتی ناتوان است. اگر جامعه­‌شناسی­ کلاسیک را بر مطالعه نظم اجتماعی متمرکز بدانیم، جامعه‌شناسی کنش بر تغییر اجتماعی تمرکز دارد و مطالعه جنبش­‌ها را بر مطالعه ساختارها تقدم می‌­بخشد.

در این نظریه جدید مفاهیم «تاریخمندی»، «جنبش اجتماعی» و «سوژه» جایگزین مفاهیم «جامعه»، «تکامل» و «نقش» شده و در کانون بازنمایی نوین از زندگی اجتماعی قرار می­گیرد. تورن در کتاب بازگشت کنشگر می کوشد تا نشان دهد جامعه، تاریخ و سیاست چیزی نیست جز برآیند کنش فردی و جمعی کنشگران اجتماعی. به بیان دیگر جهان اجتماعی آینه‌گردان کنش کنشگران اجتماعی است و اصالت یا استقلال ذاتی و ابدی ندارد.

مطالعه کتاب بازگشت کنشگر می‌­تواند چشم انداز جامعه شناختی نوینی پیش چشم خواننده بگستراند و ذهنیت انتقادی او را در مواجهه با نظریه های کلاسیک جامعه شناسی تقویت کند. از دیگر سو آشنایی با اصول و بنیانهای «جامعه­‌شناسی کنش» می­تواند محقق را در تحلیل واقع بینانه‌تر پدیده‌های اجتماعی یاری کند.

منبع:
تورن، آلن (1400)، بازگشت کنشگر: نظریه اجتماعی در جامعه پساصنعتی. ترجمه سلمان صادقی­زاده، تهران: نشر ثالث.
 

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

برگزیده

پربازدیدترین

تازه‌ها