فاطمه نیروی آغمیونی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) عنوان کرد: در شعر شاعران معاصر فارسی، تکرار برخی واژگان قرآنی و دینی از جمله «بهشت»، «دوزخ»، «فردوس»، «نماز» و «هفت آسمان» و همچنین استفاده از مضامین و تلمیحات کلام الله با اشاره به داستان‌های خلقت آدم، حضرت یوسف، حضرت عیسی (ع)، حضرت موسی (ع)، حضرت سلیمان (ع) و حضرت خضر (ع) را شاهد هستیم.

این نویسنده با بیان اینکه شاعران معاصر از تاثیر مستقیم و غیرمستقیم افکار جامعه مسلمان ایرانی و همچنین کتاب آسمانی قرآن و احادیث ائمه (ع) به بهترین نحو در شعر خود سود جسته‌اند، افزود: آنها از اثرپذیری مستقیم واژگانی یعنی وام‌گیری و ترجمه و غیرمستقیم به صورت اثرپذیری الهامی، بنیادی و تلمیحی بیشترین استفاده را کرده‌اند و توانسته‌اند شعر خود را با قرآن و احادیث پیوند دهند و مانند شاعران گذشته که پیوند قرآن و اشعارشان یکی از سنت‌های شعری آنان بود زینت دهند.

وی در معرفی شیوه‌ها و گونه‌های اثرپذیری شاعران معاصر از قرآن توضیح داد: یکی از این شیوه‌ها اثر‌پذیری واژگانی است که خود به سه شیوه وام‌گیری، ترجمه و برآیند‌سازی تقسیم می‌شود. در وام‌گیری شاعر عین کلمات قرآن و احادیث را در شعر خود وارد می‌کند مانند «مرا فردوس می‌شاید که ترسم/ دل دوزخ به حال من بسوزد» که در مصراع اول به آیه « الَّذينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فيها خالِدُونَ » اشاره شده و با ساختار عربی خود و بدون تغییر آمده است.

نیروی آغمیونی به اثرپذیری به شیوه ترجمه نیز پرداخت و افزود: در این نوع اثرپذیری شاعر ترجمه‌ای از کلمات قرآن و احادیث را در شعر خود می‌آورد مانند بیت «مرغی از میدان به سوی آسمان پر زد/ پرده هفت آسمان افتاد» از قیصر امین‌پور که در آن واژه هفت آسمان ترجمه عبارت  سبع سماوات است و به آیه« أَلَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا» (نوح / 15) اشاره دارد.

وی به شیوه برآیند سازی در اثرپذیری شاعران معاصر از قرآن و حدیث نیز اشاره کرد و گفت: در این نوع اثر پذیری شاعر ترکیب و فرآیندی از آیه و حدیث را در شعرخود استفاده می‌کند. مانند بیت «مگو کهنه شد رسم عهد الست / بیایید تجدید بیعت کنیم» از قیصر امین‌‌پور که در آن ترکیب عهد الست در مصراع اول بیت برآیندی از قرآن است و از مفهوم به پیمانی اشاره دارد که خداوند از همه آدمیان گرفته و در آیه « وَإِذْ أَخَذَرَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمَْ أ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ » (اعراف/ 172) به آن اشاره شده است.

این نویسنده با اشاره به اینکه گاهی شاعران معاصر به اثرپذیری گزاره‌ای از آیات و احادیث می‌پردازند، توضیح داد: اثرپذیری گزاره‌ای به دو گونه اقتباس و حل بخش‌پذیر است. در اقتباس، شاعر عبارت قرآنی را به گونه‌ای که ساختارعربی خود را بدون هیچ تغییر و دگرگونی حفظ کند در سخن خود می‌آورد. به عنوان نمونه حسین منزوی در بیت «می‌گفت جاء الحق و سر می‌داد هر جا / فریاد « اِنَّ الباطِلَ کانَ زَهوقاً » عبارت قرآنی « وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً » (اسراء / 81) را آورده است. در حل نیز شاعر در ساختار اصلی آیه و حدیث تغییراتی به وجود می‌آورد که این تغییرات اغلب به دلیل وزن شعر و در تنگنای قافیه است. به عنوان نمونه شعر «خدا ابتدا آب را/ سپس زندگی را از آب آفرید/ جهان نقش بر آب/ و آن آب بر باد» به خلقت جهان اشاره دارد که شاعر با استناد از آیه « أَوَلَمْ يَرَالَّذينَ کَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْنا هُما وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَيْ‏ءٍ حَيٍّ أَ فَلا يُؤْمِنُونَ » (انبیاء /30 ) از مراتب خلقت سخن گفته است.

نیروی آغمیونی در توضیح اثرپذیری گزارشی شاعران معاصر از قرآن و احادیث عنوان کرد: در اثرپذیری گزارشی، گوینده مضمون آیه یا حدیثی را به دو شیوه ترجمه یا تفسیر به فارسی گزارش می‌کند که دو نوع ترجمه آزاد و ترجمه بسته را شامل می‌شود.

وی همچنین به اثرپذیری الهامی ـ بنیادی از قرآن و احادیث اشاره کرد و افزود: در این شیوه سخنی بر پایه قرآن و حدیث استوار می‌شود. به عنوان نمونه در بیت «خدای ما اگر در خود ماست/ کسی که بی‌خداست، پس خودش نیست» از قیصر امین‌‌پور مصرع اول الهام گرفته از واژه قرآنی نَحْنُ أَقْرَبُ است که در آیه « وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ » (ق / 16) آمده است.

نویسنده «کارکرد هنری آیات و احادیث در شعر معاصر» به اثرپذیری تلمیحی شاعران معاصر از قرآن و احادیث نیز اشاره کرد و گفت: در این شیوه، گوینده درونمایه اثر خود را از داستان زندگی شخصیت‌های مذهبی‌، ملی و اساطیری می‌گیرد. به عنوان نمونه قیصر امین‌پور در «میراث باستانی ابراهیم / برشانه‌های ماست / نمرودیان همیشه به کارند / تا هیمه‌ای به حیطه آتش بیاورند» به داستان زندگی حضرت ابراهیم (ع) تلمیح کرده که نمرود دستور داد برای آتش زدن حضرت ابراهیم (ع) هیمه‌ای جمع‌آوری کنند و آتش برای ابراهیم گلستان شد « قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَى إِبْرَاهِيمَ »(انبیاء/ 69).

وی همچنین با اشاره به اینکه در اثرپذیری تاویلی، شاعر در ژرفای آیه یا حدیثی رسوخ کرده و از آن مطالبی دیگر دریافت می‌کند و مطالب و مضامین جدید می‌آفریند، توضیح داد: به عنوان نمونه قیصر امین‌‌پور در بیت «دیروز ما زنگ زندگی را / به بازی گرفتیم» از مضمون آیه « إِنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لعِبٌ وَلَهْوٌ وَإِنْ تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا يُؤْتِكُمْ أُجُورَكُمْ وَلَا يَسْأَلْكُمْ أَمْوَالَكُمْ » (محمد/ 36) اثرپذیری تاویلی کرده است.

این پژوهشگر ادبیات معاصر با بیان اینکه در اثرپذیری تطبیقی شاعر طبق نکته‌ای که خود از آیه یا حدیثی دریافت کرده، بدون توجه به اصل آن آیه یا حدیث در شعر بهره می‌گیرد، گفت: به عنوان نمونه در بیت «بیچاره دچار تو را چاره جز تو چیست؟ / چون مرگ، ناگزیری و تدبیر تو محال» اثرپذیری تطبیقی از عبارت« وَ قَالَ مَا لاِبْنِ آدَمَ وَاَلْفَخْرِ أَوَّلُهُ نُطْفَهٌ وَ آخِرُهُ جِیفَهٌ وَ لاَ یَرْزُقُ نَفْسَهُ وَ لاَ یَدْفَعُ حَتْفَهُ » نهج‌البلاغه انجام شده است.

وی با اشاره به اینکه شاعر معاصر گاهی از اثرپذیری تصویری استفاده می‌کند، توضیح داد: در این شیوه شاعر تصویری از شعر خود را بیان می‌کند که این تصویرسازی معمولا با استفاده از تشبیه انجام می‌شود و از صناعات ادبی دیگر مانند مجاز، استعاره و کنایه نیز بهره ‌می‌گیرد. به عنوان نمونه در مصراع دوم بیت «یک زبان زندگی، یک زبان مرگ/ ذوالفقاری سخنگوی در مشت» از قیصر امین‌پور به واژه ذوالفقار یعنی نام شمشیر حضرت علی (ع) که دارای دو دم بوده اشاره شده که شاعر با تشبیهی زیبا در مصرع اول به شکل این شمشیر نیز اشاره کرده ولی منظورش از عبارت ذوالفقار سخنگو استعاره از قلم است.

این نویسنده به اثرپذیری ساختاری ـ سبکی شاعران معاصر از قرآن و احادیث نیز اشاره کرد و گفت: در این شیوه، ساختار قرآن و حدیث به صورت ویژه‌ای مانند امر و نهی است. به عنوان نمونه شعر «بخوان به نام گل سرخ در صحاری شب/ که باغ‌ها همه بیدار و بارور گردند/ بخوان دوباره بخوان/ تا کبوتران سپید/ به آشیانه خونین دوباره برگردند/ بخوان به نام گل سرخ در رواق سکوت/.../ بخوان به نام گل سرخ وعاشقان بخوان» از شفیعی کدکنی یادآور «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ» است.

وی همچنین با بیان اینکه در اثرپذیری شیوه‌ای، شاعر از روش‌های مختلف مانند علم معانی، بیان و فنون بلاغت استفاده می‌کند، گفت: به‌عنوان نمونه حسین منزوی در بیت «ای که به خشم کرده‌ای، قصد دل من، این مکن/ سنگ مزن بر آینه، آینه مشکن، این مکن» به شیوه قرآن از علم معانی استفاده کرده است.

نیروی اغمیونی همچنین به اثرپذیری چند سویه شاعران از قرآن و احادیث در یک بیت اشاره کرد و توضیح داد: به عنوان نمونه قیصر امین‌پور در بیت «تا نور تو تابیده به طور کلماتم/ موسای تکلم شده‌ام در خودم امشب» از واژه‌های طور، موسی و تکلم برآیند‌سازی کرده و نیز و تلمیح به داستان حضرت موسی (ع) دارد که اثرپذیری تلمیحی است.