این کتابخانه‌‌ها که ابتدا با هدف به صفر رساندن جمعیت بی‌سوادی و رساندن منابع مکتوب به مناطق محروم از امکان تحصیل و کتابخانه، برپشت چهارپایان یا با گاری حمل می‌شدند، امروزه با انواع منابع مکتوب، دیداری – شنیداری و الکترونیکی در انواع وسایل نقلیه مانند اتوبوس، مینی‌بوس، وانت، قطار و کشتی هنوز بین نقاط دورافتاده و کم‌جمعیت درگردش‌‌اند. رضا صفری، مسئول کتابخانه سیار «پرتو دانایی» استان مرکزی است. او کارشناس روانشناسی و دوره کتابداری را گذارنده است. این کتابدار معتقد است،....
«پرتو دانایی»؛ تنها کتابخانه سیار استان مرکزی چطور راه افتاد؟
کتابخانه سیار «پرتو دانایی» از بهمن‌ماه سال 1400 شروع به فعالیت کرد و پنج روستای جیریا، هزاوه، حاجی‌آباد، گوار و مهردشت استان مرکزی را پوشش می‌دهد. مخزن این کتابخانه گنجایش 1000 جلد کتاب را دارد و انی تعداد جلد کتاب را نیز دارد.خودرو کتابخانه سیار پرتو دانایی مینی‌بوس 10 ساله و نخستین و تنها کتابخانه سیار استان مرکزی است و من نخستین کتابدار کتابخانه سیار استان هستم. این کتابخانه 350 نفر عضو فعال دارد و دارای بخش‌های کودک، نشریات و بزرگسال است. کتابخانه مادر به‌عنوان پشتیبان این کتابخانه سیار؛ کتابخانه شماره یک شهرستان اراک است.
در کتابخانه سیار مدت امانت کتاب 14 روزه است. کتابخانه سیار «پرتو دانایی» هفتگی به مناطق مختلف روستاهای تحت پوشش می‌رود و کتاب‌های جدید را ارائه و آثار قبلی را دریافت می‌کند. تنوع کتاب برای خوانش کودکان و بزرگسالان در این کتابخانه تناسب خوبی دارند. کتابخانه سیار پرتو دانایی هر روز به پنج روستای استان مرکزی می‌رود. ساعت فعالیت این کتابخانه از ساعت 7و 30 صبح تا 14 ظهر است.
.jpg)
استان مرکزی چند روستا و چقدر جمعیت دارد؟
استان مرکزی یک‌میلیون و 450 هزار نفر جمعیت و 1650 روستا دارد؛ البته در سطح استان مرکزی 16 کتابخانه ثابت و نهادی و در شهرهای مختلف نیز کتابخانههای زیادی وجود دارد. به دلیل درخواست و تقاضای همکاری این پنج روستا، اکنون این روستاها تحت پوشش هستند. روستاها در شمال، جنوب، شرق و غرب استان پراکنده‌اند و امکان دسترسی افراد از روستاهای همجوار به آنها وجود دارد.
با توجه به پراکندگی و تعداد زیاد روستاها در استان مرکزی، شیوه انتخاب مکان برای استقرار کتابخانه سیار در روستاها به چه صورت است؟ آیا این روستاها هرچند وقت یکبار تغییر می‌کنند؟ ملاک برای انتخاب روستا چیست؟
انتخاب روستا برای استقرار کتابخانه سیار براساس نظر نهاد کتابخانههای عمومی انجام می‌شود، زیرا الزامات خاصی در این زمینه وجود دارد؛ البته براساس اساسنامه تعیین شده برای کتابخانههای سیار ویژگی‌هایی برای انتخاب مکان توقف کتابخانههای سیار تعیین شده است اما برای تعیین محل روستا قطعا داشتن مدرسه و دسترسی داشتن افراد از روستاهای همجوار به آن منطقه به‌طور حتم مورد توجه قرار میگیرد.
با توجه به اینکه تنها مرکز فرهنگی و تفریحی در یک روستا کتابخانه است؛ به نظر شما چند کتابخانه سیار باید برای پوشش همه روستاهای استان وجود داشته باشد؟
واقعیت این است در این زمینه فقر بسیار محسوسی از نظر فرهنگی در روستاها وجود دارد و نیاز به ساخت و دیار کردن کتابخانه سیار کتابخانه در روستاها یک ضرورت بسیار بزرگ است و قطعا یک کتابخانه سیار جوابگوی 1650 روستای کل استان نیست اما باید توجه داشت که همه روستاهای یک استان نیز دارای سکنه زیاد و قابل توجه نیستند اما قطعا استان مرکزی نیازمند تعداد بیشتری کتابخانه سیاراست. البته در برخی مدارس کتابخانه وجود دارد و شکل کتابخانه در روستا فقط محدود به کتابخانه سیار نیست اما به طور حتم تعداد عناوین بیشتری باید ابتدا در سطح کتابخانههای مدارس توزیع شود و سپس برای ارتقا منابع در سطح کتابخانههای سیار توجه کرد.
روستای انتخابی باید چه ملاک‌هایی داشته باشد تا کتابخانه سیار بتواند موفق عمل کند؟
فرهنگ روستا می‌تواند با حضور کتابخانه سیار و مشورت‌های کتابداران ارتقا پیدا کند. عناوین کتاب‌های ارائه شده، نیازسنجی از مخاطبان و امکان دسترسی تعداد زیادی از افراد با انتخاب یک روستا به‌عنوان یک مرکز کتابخوانی؛ نقش مهمی در توسعه فرهنگ کتابخوانی یک روستا دارد. البته برخی روستاها هستند که ممکن است با وجود فعالیت برای کتابخوانی و حتی حضور پایگاه‌های کتابخوانی مانند کتابخانه سیار، زمینه و بستر مناسبی برای کتابخوانی نداشته باشند اما برخی روستاها این بستر را برای مطالعه داشته باشند؛ بنابراین باید بر اساس زمینه کتابخوانی در یک منطقه به ارائه کتاب و ایجاد کتابخانه سیار اقدام کرد.
کتابدار کتابخانه سیار باید با چه نهادهایی در روستا ارتباط داشته باشد تا بتواند فرهنگ کتابخوانی یک روستا را ارتقا بدهد؟
یکی از مهم‌ترین وظایف و فعالیت‌های کتابخانه سیار ارتباط با مدارس در سطح روستاهاست. تا آن‌جا که ممکن است بهتر است کتابداران کتابخانههای سیار را در نزدیکی و حتی داخل مدرسه مستقر کنند. حضور کتابخانه سیار در داخل مدارس باعث حضور پرشور و در عین حال امن، دانش آموزان در محیطی مانند کتابخانه در داخل یک فضای علمی مانند مدرسه می‌شود و یکی از مزیت‌های مهم حضور کتابخانه سیار در مدارس؛ ترغیب دانش آموزان به کتابخوانی دسته جمعی یا فردی است.
.jpg)
حضور کتابخانه سیار در مدارس تجربه خوبی بوده، زیرا موجب شده مراجعه به کتابخانه سیار از سوی دانش‌آموزان بیشتر و میزان امانت کتاب در میان این گروه افزایش پیدا کند. به طوری که در مدت اقامت نیم روزی در مدارس روستاها، روزانه 160 کتاب به دانش آموزان امانت می‌‌دهیم، همچنین در طول یک روز، 80 مراجعه‌کننده داریم.
چه تسهیلاتی برای عضوت و استفاده دانش‌آموزان از کتابخانه سیار وجود دارد؟
دانش‌آموزانی که معدل 19 به بالا دارند، ممتاز هستند؛ این دانش‌آموزان یا به‌عنوان همیار کتابخانه انتخاب می‌شوند یا رایگان عضو کتابخانههای سیار می‌شوند و از خدمات آن استفاده می‌کنند.
همیار کتابخانه کیست؟
کسانی که با کتابخانه ارتباط خوبی برقرار می‌کنند، کتابخوان برتر هستند و سطح امانت و مطالعه کتاب آنها به حد نصاب می‌رسد، به‌عنوان همیار کتابخانه انتخاب می‌شوند. این افراد در نشست‌های کتابخوانی و ترغیب دیگران به کتابخوانی نیز حضور فعالی دارند. درباره کتابخوان برتر نیز باید بگویم، معیارهایی مانند تعداد کتاب‌های خوانده شده و استمرار در مطالعه و میزان امانت کتاب، فاکتورهایی برای انتخاب کتابخوان برتر هستند. هرچند دیدگاه شخصی من این است، افرادی که کتابخوان نبوده و اکنون هفته‌ای یک کتاب می‌خوانند، کتابخوان تلقی می‌شوند اما به‌طور کلی میزان امانت کتاب و همچنین عناوین کتاب‌های خوانده شده نباید تنها ملاک کتابخوان بودن افراد در نظر گرفته شود.
به‌روزرسانی کتاب‌های کتابخانه سیار چطور انجام می‌شود؟ ارتباط شما با ناشران استانی برای دریافت کتاب چگونه است؟
منابع کتابخانه سیار هر سه ماه یکبار از طریق خرید‌های استانی به‌روزرسانی می‌شود و به این ترتیب کتاب‌های جدید ارسال و وارد مخزن می‌شود. کتابخانه سیار استان مرکزی ارتباط خوبی با ناشران شهرستانی دارد اما به دلیل افزایش قیمت کتاب و هزینه چاپ در سال‌های اخیر، اکنون این تعامل کمتر شده است. اما ناشران قول داده‌اند، همکاری خود را بیشتر کنند. کتاب ناشران گاهی به صورت اهدا دریافت می‌شود. اداره امور کتابخانه‌ای در استان‌ها مسئولیت گزینش و خرید کتاب برعهده دارد.
در مجموعه‌سازی کتابخانه سیار حجم زیادی از کتاب‌ها به کودکان و نوجوانان اختصاص دارد آیا کتاب‌های خوب و کافی برای بزرگسالان نیز در این مجموعه وجود دارد؟
در کتابخانههای سیار بیشتر حجم کتاب‌ها به کودکان و نوجوانان اختصاص دارد زیرا بزرگسالان در روستا مشغله بیشتر و زمان کمتری برای مطالعه دارند و این کودکان هستند که به‌عنوان آینده‌سازان کشور کتابخوان شوند؛ البته نباید تمام تمرکز را بر کتابخوانی کودکان و نوجوانان روستایی گذاشت، اما قطعا گروه سنی کودک و نوجوان مخاطبان مهم کتابخانههای سیار هستند.
یاسر احمدوند، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و عضو هیات امنای نهاد کتابخانههای عمومی 27 آذرماه از روستای هزاوه استان مرکزی (محل تولد و سکونت امیرکبیر) و کتابخانه سیار روستای هزاوه از روستای دوستدار کتاب ضامنجان، مرکز دهستان سده شهرستان اراک و از کتابخانه روستا بازدید کرد. در جریان بازدید از کتابخانه سیار پرتو دانایی چه اتافافی افتاد؟ ظاهرا اهدای کتابی نیز صورت گرفته است؟
معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی عزم و دیدگاه خوبی نسبت به توسعه کتابخانههای سیار در کشور دارند و درجریان این بازدید 50 میلیون تومان برای خرید کتاب کودک و نوجوان به کتابخانه سیار پرتو دانایی استان مرکزی اختصاص دادند. این مبلغ ازسوی اداره کتابخانههای استان مرکزی برای خرید کتاب هزینه می‌شود. مدت زمان دریافت این‌کتاب‌ها معمولا متغیر است. این نخستین‌بار بود که یک مقام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از یک کتابخانه سیار در سطح استان بازدید می‌کند و قول اهدای کتاب می‌دهد. این موضوع نشان‌دهنده توجه به مساله کتابخوانی در سطح وزارتخانه است.
آیا برای انتخاب کتاب از انبار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سهمیه‌ای برای کتابخانههای سیار وجود دارد؟ در این زمینه درخواستی داشتید؟
در جریان این بازدید رایزنی‌‌هایی در این زمینه انجام شد اما با دیدگاه مثبت معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به کتابخانههای سیار مطمئن هستم این حمایت‌ها افزایش پیدا خواهد کرد؛ البته به دلیل فقر منابعی که در کتابخانههای سیار وجود دارد. در این بازدید، خواستار افزایش تنوع منابع کتاب‌ها شدیم. از سوی دیگر پیشنهاد می‌کنم جوایز کتابخوانی به کودکان و نوجوانان پیدا کند تا بیشتر به کتابخوانی تشویق شوند.
ارتباط خیران با کتابخانههای سیار چگونه است؟
اکنون خیران در حوزه‌هایی مانند مدرسه‌سازی و بیمارستان‌سازی و .. وارد عمل شده‌اند در صورتی‌که حضور خیران در حوزه فرهنگی مانند خرید کتاب برای کتابخانههای سیار نیز یک جهاد فرهنگی و سرمایه‌گذاری اجتماعی برای آینده کودکان و نوجوانان این سرزمین است.
چه پیشنهادی برای موفقیت کتابخانههای سیار دارید؟
برگزاری کارگاه‌های روانشناسی در سطح کتابخانههای سیار یک ضرورت مهم است و بهتر است با همکاری نهاد در سطح کتابخانههای عمومی سیار و حتی ثابت این کارگاه‌ها برگزار شود. زیرا دانش آموزان اکنون با مشکلات اجتماعی، خانوادگی و روانی زیادی مانند اضطراب، افسردگی و اختلال یادگیری روبه رو هستند. در این کارگاه‌ها علاوه بر مشاوره، می‌توان به معرفی کتاب نیز پرداخت یا حتی در مجموعه‌سازی کتابخانههای سیار می‌توان این کتاب‌ها را نیز گنجاند.
چه چالش‌هایی به‌عنوان کتابدار کتابخانه سیار داشتید؟
سختی کار، خطرات جاده و در رفت و آمد بودن و خرابی ماشین شاید چالش کار کتابداران کتابخانه سیار باشد. اگر در بخش قراردادها مزایای بیشتری برای کتابداران سیار در نظر گرفته شود؛ قطعا در افزایش انگیزه این گروه اثرگذار خواهد بود. هر چند دبیر کل نهاد کتابخانههای عمومی عزم راسخی برای حل مشکل این قشر دارند اما در شرایط کنونی کتابداران کتابداران کتابخانههای سیار با مشکل معیشتی بیشتری روبه‌رو هستند.
برخوردهای نامناسب اهالی روستا و پذیرا نبودن افراد بومی در ابتدای فعالیت در یک روستا از مشکلات دیگر کتابداران کتابخانههای سیار است. همچنین ممکن است برخی دهیاری‌ها همکاری لازم را با کتابخانههای سیار نداشته باشند، البته در بیشتر روستاها این همکاری وجود دارد.
به نظر شما کدام خودرو برای کتابخانه سیار مناسب‌تر است؟
به طور حتم هر چقدر اندازه خودرو بزرگتر باشد؛ ظرفیت و خدمات موجود در آن نیز بیشتر خواهد بود. به عنوان مثال استفاده از اتوبوس به دلیل داشتن مخزن بزرگتر و داشتن وسایل سرمایش و گرمایش بهتر وسیله نقلیه مناسب‌تری است زیرا این وسیله نقلیه امکان قفسه‌بندی بیشتری دارد و به دلیل ظرفیت بزرگتر، گزینه بهتری برای خدمت رسانی در حوزه کتابخانههای سیار است. البته بنابر ضرورت و تعریف این موضوع که کتابخانه سیار می‌خواهد چه تعداد و چه سطحی از روستاها را پوشش دهد، باید اقدام به انتخاب خودرو کرد؛ یعنی اگر سطح پوشش روستاها وسیع است؛ باید از خودرو بزرگتر استفاده کرد اما اگر تعداد روستاهای تحت پوشش کم است به نتاسب باید از خودرو کوچکتر استفاده کرد.
نظر شما