به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «گنگ خوابدیده» تحلیلی از نخستین مواجهه ایرانیان با تمدن جدید غربی نوشته بهزاد جامه‌بزرگ است. این کتاب با مقدمه رضا داوری اردکانی فیلسوف و متفکر ایرانی آغاز می‌شود. اردکانی می‌گوید: «اثرحاضر را به اعتباری می‌توان گزارش یک سوء‌تفاهم دویست‌ساله دانست... به گمان من «گنگ خوابدیده» می‌تواند آینه‌ای باشد که نویسنده کتاب در برابر ما قرار داده و از ما خواسته است که صورت و سیرت فهم و فرهنگ خویش را در آن تماشا کنیم؛ ولی چون این تماشا باید با چشم جان باشد، به آسانی صورت نمی‌گیرد. نیاکان ما جهان جدید را نشناختند؛ ماهم گرچه اطلاعاتمان بیشتر است در درک و فهم کم و بیش با آنها شریکیم و همان نگاه را داریم و چندان بیش از آنچه آنها از باطن تجدد دریافتند، درنیافته‌ایم و علاقه‌ای هم به درک و دریافت آن نداریم.»
جامه‌بزرگ به عنوان نویسنده کتاب، در مقدمه به این نکته اشاره می‌کند که تاریخ‌نویسی دوران معاصر ایران بدون توجه به مواجهه ایرانیان با تجدد و غرب امکان‌پذیر نیست. او عقیده دارد تاریخ دو سده اخیر ایران در صورتی می‌تواند درست نوشته و فهمیده شود که در وهله نخست نسبت خود با غرب را تعیین کنیم. جامه‌بزرگ معتقد است همزمان با فهم و ادراک تمدن و تفکر جدید، باید مختصات تاریخی‌ای که در آن ایستاده‌ایم را نیز درک کنیم.
جامه‌بزرگ از افرادی نام می‌برد که نقش پررنگی در تبیین و تحلیل نسبت ما با غرب داشته‌اند. افرادی همچون میرزاملکم‌خان ناظم‌الدوله، عبدالرحیم طالبوف‌تبریزی، میرزاآقاخان کرمانی، تقی ارانی، فخرالدین شادمان، علی شریعتی و احمد فردید. پس از این افراد نیز، نسبت‌سنجی و ادراک از مجراهای دیگری نظیر سفرنامه‌نویسان، تجار و بازرگانان و برخی از اهل فضل در اختیار تاریخ‌نویسی اندیشه قرار می‌گیرد.
کتاب «گنگ خوابدیده» از حیث نوع رساله‌های انتخابی برای تحلیل، آثار سفرنامه‌نویسان ایرانی و از حیث زمانی، سفرنامه‌های نگارش یافته حد فاصل دوران فتحعلی‌شاه قاجار تا جنبش مشروطیت را مد نظر قرار داده است. از همین رو، 27 سفرنامه از 23 نفر در این کتاب مورد تحلیل محتوا قرار گرفته است.
در کتاب به دورانی اشاره می‌شود که وجه قهری تعاملات غرب با کشورها، گریبان‌گیر ایران نیز شده و در زمینه فنون نوین نظامی و ابزار و ادوات نوین جنگی، ایران چاره‌ای جز استفاده از محصولات صنایع غربی در حوزه‌های نظامی ندارد. جامه‌بزرگ معتقد است همین نقطه، سرآغاز ظهور مشکلاتی برای جامعه ما بوده است. با این حال، دیدگاه جامه‌بزرگ این است که این مواجهه، حیرت‌زدگی ایرانیان از رشد فناوری را دوچندان می‌کند و زمانی که امکان سفر به کشورهای دیگر برای ایرانی‌ها فراهم می‌شود باب تازه‌ای در حوزه شناخت غرب، پیش‌رویشان گشوده می‌شود.
کتاب در ادامه در سه‌فصل زمینه‌های آشنایی و برخورد ایرانیان با غرب جدید را مورد بررسی قرار می‌دهد. در فصل اول تصویری از اوضاع سیاسی اقتصادی فرهنگی ایران مقارن به شکل‌گیری تحولات جدید در اروپا مورد بحث قرار می‌گیرد؛ حد فاصل روی کار آمدن صفویان تا آغاز دوران فتحعلی‌شاه قاجار. فصل دوم روایتی است از نخستین برخوردهای ایرانیان با دول قدرتمندی نظیر روسیه، انگلستان و فرانسه و ضرباتی که این کشورها بر پیکره حاکمیت سیاسی ایران وارد آوردند. فصل سوم نیز به ارتباط‌های اجباری ایران آسیب‌خورده با غرب می‌پردازد.
بخش‌های پایانی کتاب نیز به سفرنامه‌های ایرانیان دوره قاجار اشاره می‌کند، افرادی که به اروپا یا ممالکی که شئون و مظاهر تمدنی جدید غرب در آن جاری و ساری شده، سفر کرده‌اند. از جمله می‌توان به سفرنامه ابوالحسن‌خان ایلچی به لندن، سفرنامه خسرومیرزا به پطرزبوغ، سفرنامه حسین‌خان نظام‌الدوله، آجودانباشی، سفرنامه سیف‌الملک به روسیه، سفرنامه عبدالصمدمیرزا سالور عزالدوله و سفرنامه ظهیرالدوله اشاره کرد. در بخش سفرنامه‌های تجار و بازرگانان نیز، به سفرنامه شیکاگو میرزامحمدعلی‌خان معین‌السلطنه و سفرنامه ابراهیم صحاف‌باشی تهرانی پرداخته می‌شود.
کتاب «گنگ خوابدیده» با عنوان فرعی تحلیلی از نخستین مواجهه ایرانیان با تمدن جدید غربی نوشته بهزاد جامه‌بزرگ با مقدمه رضا داوری اردکانی را نشر صاد در 222 صفحه منتشر کرده است.
یکشنبه ۱۴ اسفند ۱۴۰۱ - ۱۴:۰۵
نظر شما