به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ادبیات کودک و نوجوان گونه‌ای از ادبیات است که جداسازی آن از بخش‌های دیگر ادبیات با سن مخاطبان آن انجام می‌شود. این گونه ادبی هنگامی پدید آمد که بزرگسالان متوجه شدند کودکان و نوجوانان به سبب گنجایش‌های شناختی و ویژگی‌های رشدی خود آمادگی پذیرش متن‌های بزرگسال را ندارند و به متن‌هایی نیاز دارند که پاسخگوی دوره رشد و نیازهای آنها باشد.
 
ویژگی‌های کتاب کودک و نوجوان چیست؟
کودکان خردسال به متن‌هایی آهنگین و کوتاه مانند لالایی‌ها و ترانه - متل‌ها و ترانه‌های آهنگین واکنش بیشتری نشان می‌دهند. هرچه گروه سنی مخاطبان بالاتر برود، آن‌ها کم‌کم می‌توانند داستان‌هایی را با واژگان بیشتر بشنوند. ویژگی دیگر ادبیات کودک و نوجوان در این است که با سطح سواد کودکان پیوند دارد. کودک نوآموز تنها می‌تواند متن‌های ساده را بخواند و بفهمد. هرچه سواد او بیشتر می‌شود، متن‌هایی با دایره واژگانی گسترده‌تر را درک می‌کند. کودکانی که به مرز نوجوانی و پس از آن می‌رسند می‌توانند رمان‌های متناسب با نیازهای خود را مطالعه کنند.
امروزه این رمان‌ها اغلب در قالب فانتزی‌ها یا داستان‌های علمی و تخیلی منتشر می‌شود. البته داستان‌های واقع‌گرایی که بازتاب‌دهنده احساسات و درگیری‌های زیستی و اجتماعی نوجوانان در موضوعاتی مانند جدایی پدر و مادر، مرگ نزدیکان، بیماری‌ها و عشق‌های دوره نوجوانی است نیز به فراوانی منتشر می‌شود.
کودک می‌تواند سعادت از دست رفته جامعه جدید را برگرداند و در عین حال عاملی باشد برای کسب دوباره آن. کودکان دارای دو خصوصیت متضاد از هم هستند فاقد (قدرت) هستند و منجی جهانند. اگر جامعه به دنبال ارزش‌های نوین باشد باید دستان خود را به سوی کودکان دراز کند. هنرمندان تنها افرادی هستند که تا اندازه‌ای به وجود واقعی و شرطی نشده کودکان نزدیک هستند. ادبیات کودک را رهبری می‌کند و موجب تقویت اندیشه او می‌شود. راهنمایی‌های اخلاقی تنبیه یا تشویق؛ تربیت شخص؛ ایجاداعتماد به نفس ارضای نیازهای ذهنی و عاطفی و لذت بردن از دستاوردهای ادبیات‌اند؛ ادبیات عامل وحدت همه کودکان جهان به حساب می‌آید. هنرمندان با مراجعه به ضمیر ناخودآگاه و زنده کردن خاطرات احساسات درونی و رویاهای خود سعی می‌کند ذهن خود را پاک و آزاد کرده و با چشم و دل کودکی به دنیای کودکی قدم بگذارند. ادبیات کودک با او زاده می‌شود و در تمام‌ دوران کودکی کنار اوست.
 
جایزه یادبود آسترید لیندگرن (از سال 2002)
آسترید لیندگرن نویسنده نامدار سوئدی در حوزه کودک و نوجوان است که دولت سوئد پس از مرگ او جایزه‌ای را برای یادبودش پایه‌گذاری کرد. این جایزه گران‌ترین جایزه ادبیات کودک و نوجوان و دومین جایزه گران ادبی در دنیاست؛ چرا که هر ساله برگزیده این جایزه مبلغ پنج میلیون کرون سوئد (تقریباً معادل هشتصد هزار دلار آمریکا) دریافت می‌کند.
نکته حائز اهمیت درباره این جایزه آن است که تنها نویسندگان و تصویرگران امکان شرکت در آن را ندارند، بلکه قصه‌گویان، مروجان کتاب و نهادهای ادبی هم می‌توانند به عنوان نامزد آسترید لیندگرن معرفی شوند؛ اما این ویژگی از طرفی هم باعث مبهم بودن وضعیت انتخاب برگزیدگان این جایزه شده است؛ چراکه جایزه آسترید لیندگرن به اشخاص برگزیده در هر یک از این بخش‌ها  اهدا نمی‌شود، بلکه ممکن است یک سال برگزیده جایزه یک تصویرگر باشد و سال بعد، یک نهاد ترویج‌دهنده کتاب‌خوانی.
داوری این جایزه را کارشناسان ادبی سوئد به عهده دارند که برای دوره‌های چهار ساله انتخاب می‌شوند، اما نهادهای معرفی نامزد به این جایزه در هر کشور متفاوت است. درواقع هر سازمانی که بتواند ثابت کند اطلاعات و اختیارات لازم را در حوزه ادبیات کودک و نوجوان دارد، می‌تواند مجوز معرفی نامزد به این جایزه را دریافت کند. در ایران چهار مؤسسه این مجوز را دریافت کرده‌اند: شورای کتاب کودک، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان و مؤسسۀ پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان. این چهار نهاد هر سال نامزدهای خود را در بخش‌های مختلف نویسندگی، تصویرگری و ترویج کتاب به جایزه یادبود آسترید لیندگرن معرفی می‌کنند؛ اما متاسفانه تاکنون هیچ‌یک از ایرانیان موفق به دریافت این جایزه جهانی نشده‌اند.
نامزدهای انجمن نویسندگان کودک و نوجوان برای جایزه آسترید لیندگرن (آلما) سال ۲۰۲۳، فرهاد حسن‌زاده‏ در بخش نویسنده، نوش‌آفرین انصاری در بخش مروج کتاب و کتابخوانی به‌عنوان نامزدهای ایرانی و سیدنادر موسوی را به‌عنوان نامزد ترویج کتاب و کتابخوانی از افغانستان بودند.
 
جایزه هانس کریستین اندرسن (بخش نویسندگی از سال 1956- بخش تصویرگری از سال 1966)
جایزه هانس کریستین اندرسن یا نوبل کوچک ادبی از طرف دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY) هر دو سال یک بار به یک نویسنده و یک تصویرگر اهدا می‌شود. این جایزه به یک کتاب یا یک اثر تصویری تعلق نمی‌گیرد، بلکه برگزیده آن حاصل یک عمر تلاش ادبی و هنری خود برای کودکان و نوجوانان را دریافت می‌کند. هیئت داوران این جایزه از میان پژوهشگران و چهره‌های شاخص ادبی سراسر دنیا انتخاب می‌شوند و بیش از هر چیز به نقش نامزدها در ادبیات کودکان و نوجوانان توجه دارند. خلاقیت و نوآوری، اصالت، توجه به مخاطب کودک و زیبایی‌شناسی اثر از دیگر معیارهای داوری این جایزه است. همچنین حامی و مشوق این جایزه، ملکه دانمارک است و برگزیدگان هر دو سال یک بار مدال خود را از دست ملکه دانمارک دریافت می‌کنند.
نامزدهای این جایزه از طرف نمایندگان IBBY در کشورهای مختلف معرفی می‌شوند. به عنوان مثال نماینده این نهاد در کشور ما «شورای کتاب کودک» است که تاکنون اشخاص مختلفی را به این جایزه معرفی کرده و از میان آنان احمدرضا احمدی (2010)، فرهاد حسن‌زاده (2018) در بخش نویسندگان و محمدعلی بنی‌اسدی (2012) و پژمان رحیمی‌زاده (2016) در بخش تصویرگران موفق شده‌اند به فهرست پنج نفر نهایی جایزه راه پیدا کنند.
تنها برنده ایرانی این جایزه فرشید مثقالی، تصویرگر ایرانی، است که در سال 1974 موفق به کسب مدال هانس کریستین اندرسن شد. همچنین هوشنگ مرادی کرمانی در سال 1992 از طرف هیئت داوران مورد تشویق قرار گرفت و فرهاد حسن‌زاده در سال 2018 لوح سپاس این جایزه را دریافت کرد.
 
جایزه راگازی بولونیا (از سال 1966)
نمایشگاه کتاب کودک بولونیا مهم‌ترین رویداد جهانی در حوزه نشر کتاب کودک و صنعت چاپ و رسانه برای این گروه سنی است که همه ساله در فروردین ماه در بولونیای ایتالیا برگزار می‌شود. در این نمایشگاه ناشرانی از سراسر جهان شرکت می‌کنند و به همین دلیل نمایشگاه بولونیا هر سال با هدف تشویق این ناشران به چاپ کتاب‌های باکیفیت جایزه راگازی را در چهار بخش برگزار می‌کند.
این جایزه در چهار بخش داستانی، غیر داستانی (هنر، تاریخ، علم و...)، افق نو (کتاب‌های مبتکرانه در مناطق آفریقایی، آسیایی، آمریکای لاتین و کشورهای عربی) و اوپرا پریما (تصویرگرانی که نخستین اثر تصویری‌شان را خلق کرده‌اند) برگزار می‌شود.
این جایزه تاکنون از کشور ما هم برندگانی داشته است. به عنوان مثال کتاب حکایت‌نامه که توسط انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده است، موفق شد در بخش افق نو جایزه راگازی بولونیا را کسب کند.
 
جایزه کتاب‌های کودکان جیمز آدامز (از سال 1935)
جایزه جین آدامز یکی دیگر از جوایز ادبیات کودک آمریکاست که به علت پرداختن به موضوع صلح، عدالت اجتماعی و برابری نژادی و جنسیتی جایز مهمی محسوب می‌شود. این جایزه به نام جین آدامز، دومین بانوی برنده جایزه صلح نوبل نامگذاری شده است و هر سال به کتاب‌هایی که در کنار غنای ادبی، به مفاهیم اشاره شده پرداخته باشند، اهدا می‌شود.
متاسفانه این جایزه تاکنون از کشور ما برنده‌ای نداشته است.
 
دوسالانه تصویرگری براتیسلاوا (از سال 1967)
دوسالانه تصویرگری براتیسلاوا، مهمترین جایزه جهانی برای تصویرگران کتاب‌های کودک و نوجوان است. این جایزه از طرف دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY) و با همکاری یونسکو در اسلواکی برگزار می‌شود. نماینده IBBY در ایران، شورای کتاب کودک است که معرفی نامزدهای این جایزه را نیز به عهده دارد.
در سال 2021 دو تصویرگر از ایران موفق به دریافت پلاک دوسالانه تصویرگری براتیسلاوا شدند. «تو یک جهانگردی» نوشته شهرزاد شهرجردی به تصویرگری غزل فتح‌الهی از انتشارات فاطمی و «سیمرغ» به نویسندگی مرجان فولادوند به تصویرگری محمد بررنگی از انتشارات مدرسه توانستند پلاک این رویداد هنری را برای کشور ایران به ارمغان بیاورند.
  
جایزه تصویرگری بولونیا (از سال 2009)
نمایشگاه کتاب کودک بولونیا که مهم‌ترین رویداد جهانی در حوزه کتاب کودک است، از سال 2009 اقدام به برگزاری جایزه تصویرگری بولونیا کرده است. این جایزه اغلب به تصویرگران جوان و تازه‌کاری تعلق می‌گیرد که کمتر شناخته شده‌اند. شخص برنده در کنار دریافت جایزه نقدی امکان برگزاری نمایشگاه تصویرگری در نمایشگاه بولونیای سال بعد را هم به دست می‌آورد.
در سال 2017، در پنجاه و چهارمین نمایشگاه کتاب بولونیا، دو ناشر ایرانی یعنی انتشارات شباویز و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان همچنین موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی در این نمایشگاه شرکت کرده و به ارائه آثار خود پرداختند.
علاوه‌بر آن، آثار مربوط به ۷۵ تصویرگر به کاتالوگ بولونیا راه یافت که نام چهار نفر از تصویرگران ایرانی یعنی راشین خیریه، نرگس محمدی، فرشید شفیعی و حسن عامه‌کن در بین نام‌ها دیگر بود.