خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) پردیس سیاسی: سی‌و‌چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، روز چهارشنبه 20 اردیبهشت درهای خود را به روی مخاطبان گشود. بزرگترین رویداد فرهنگی کشور به مدت 10 روز میزبان کتاب دوستان خواهد بود و ناشران حوزه‌های مختلف آخرین آثار منتشر شده خود را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند. از کتاب‌های کمک آموزشی و کودک و نوجوان که بگذریم، بخش قابل توجهی از جمعیت برای بازدید از ناشران عمومی به شبستان مصلی تهران می‌‌آیند. جایی که در حوزه‌های گوناگون، کتاب‌های مختلفی برای بازدید مخاطبان فراهم شده است؛ از ادبیات و تاریخ تا فلسفه و روان‌شناسی. ما نیز برای اطلاع از کم و کیف بازار کتاب‌های علوم انسانی در این دوره از نمایشگاه سلسله گزارش‌هایی تهیه کرده و در قدم اول به سراغ ناشران فلسفی رفته‌ایم.
 
فلسفه و مخاطبان حرفه‌ای
انتشارات حکمت از جمله نشرهایی است که به شکل تخصصی در حوزه فلسفه فعالیت می‌کند. محمد حسین غفاری مدیر این نشر درباره استقبال مخاطبان از روزهای نخست نمایشگاه سی و چهارم به ایبنا می‌گوید: در مجموع از سال گذشته (که نخستین دوره نمایشگاه پس از کرونا برگزارشد) استقبال مخاطبان نسبت به پیش از این همه‌گیری، کمی افت داشت که در این دوره نیز این موضوع را تا حدی شاهد هستیم. علاوه بر این امسال به این دلیل که ناشران کمتری در نمایشگاه شرکت کردند و سایر عوامل و شرایط اجتماعی ما خودمان نیز توقع داشتیم که استقبال کمی کمتر از گذشته باشد. به همین دلیل خودمان نیز تولیدات کمتری در نمایشگاه عرضه کردیم و سعی کردیم به لحاظ لوجستیکی نیز هزینه‌هایمان را کاهش دهیم.

او در مورد موضوعات و کتاب‌های مورد توجه مخاطبان و تغییرات ذائقه آن‌ها در سال‌های اخیر توضیح می‌دهد: از آنجایی که ما ناشر تخصصی حوزه فلسفه هستیم، عموما مخاطبانمان به شکل هدفمند و با برنامه‌ریزی قبلی و آگاهی برای پی‌گیری کتاب‌ها به ما مراجعه می‌کنند و از این جهت ما چندان مشتریان گذری نداریم. اما ما به عنوان یک ناشر تخصصی شاهد تغییراتی در رفتار مخاطبانمان هستیم که می‌توان این تغییرات را علاوه بر انتخاب و سلیقه مخاطبان به عواملی فرای این موضوعات از جمله افزایش هزینه‌های تولید و بالارفتن قیمت کتاب نیز نسبت داد.

افزایش قیمت کتاب و تغییر ذائقه مخاطبان
او در مورد تأثیر افزایش قیمت کتاب بر انتخاب مخاطب می‌گوید: همین امر باعث می‌شود بسیاری از علاقه‌مندان در خرید کتاب‌هایشان تجدید نظر کنند و نتوانند با فراغ بال به خرید تمام آثاری که مدنظر دارند، بپردازند. قطعا مشکلات مالی باعث می‌شود شاهد یک تغییر ذائقه به شکل اجباری و ناخودآگاه باشیم. علاوه بر این عامل، وضعیت اجتماعی نیز بر نحوه انتخاب مخاطبان و سلیقه کتاب خوانی آن‌ها تاثیر زیادی می‌گذارد. موضوعاتی که مخاطبان به آن‌ها توجه می‌کنند در هر دوره متفاوت با دوره‌های دیگر خواهد بود و اقتضائات روز جامعه ذائقه‌ها را تغییر می‌دهد.

غفاری مجموعه‌های این انتشارات را از جمله آثار پرفروش این نشر در روزهای آغازین نمایشگاه معرفی می‌کند و می‌گوید: مجموعه مطالعات اسلامی، تاریخ فلسفه راتلج، مجموعه تاریخ اسلام متأخر، از جمله آثاری هستند که در سال‌های اخیر و نمایشگاه سی و چهارم فروش قابل توجهی داشته‌اند. علاوه بر این آثار خاصی که پیشتر در زبان فارسی منتشر نشده بودند و با استقبال خوبی از سمت مخاطبان همراه بوده‌اند که کتاب «1400 سال پادشاهی در عربستان پیش از اسلام» از جمله این آثار است.

او در مورد نسبت ترجمه و تالیف در این انتشارات می‌گوید: انتشارات ما بیشتر به آثار ترجمه می‌پردازد چراکه استقبال از آثار تالیفی کمتر است و علت هم این است که ما دستاورد خاصی در حوزه تالیف نداریم. یعنی این طور نیست که ما آثار تالیفی را منتشر نکنیم، ما آثار تالیفی را منتشر می‌کنیم و اتفاقا بسیاری از این آثار هم مورد توجه قرار می‌گیرند اما موضوع این است اساسا چه مجموعه‌هایی در این حوزه تولید می‌شوند که ما می‌توانیم آن‌ها را منتشر کنیم؟ خاستگاه این آثار عموما باید دانشگاه‌ها و رساله‌های ارشد و دکتری باشد که متاسفانه این رساله‌ها  به این دلیل که دارای موضوعات سطحی و تکراری هستند قابلیت چندانی برای جذب مخاطبان ندارند و به مرور اعتماد مردم به این دسته از آثار کم می‌شود.

مخاطب سردرگم و معضل کتاب‌های زرد
نشر ترجمان علوم انسانی از دیگر نشرهای حاضر در نمایشگاه است که کتاب‌هایی را با موضوعات گوناگون علوم انسانی از جمله  فلسفه و روان‌شناسی در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد. اسقبال مخاطبان از کتاب‌های این غرفه قابل توجه است و می‌توان آن را از غرفه‌های شلوغ نمایشگاه دانست. چند دختر جوان در جلوی غرفه ایستاده‌اند و عناوین کتاب‌ها را مرور می‌کنند. یکی از  آن‌ها از قیمت بالای کتاب‌ها و جنس کاغذ گله می‌کند و دیگری در حالی که مجموعه‌ای از فصلنامه‌ها را خریده است می‌گوید با این هزینه‌ها نمی‌تواند تمام کتاب‌های مورد علاقه‌اش را تهیه کند.

محمد مهدی‌پور مدیر تولید و سر ویرارستار این نشر در مورد استقبال مخاطبان از کتاب‌های این انتشارات در نمایشگاه سی و چهارم به ایبنا می‌گوید: هنوز برای قضاوت در مورد استقبال از نمایشگاه زود است اما باید بگوییم هر چقدر جلوتر می‌رویم و به ویژه در روزهای آخر هفته این استقبال بهتر و بیشتر شده است. در میان کتاب‌های ما، تا امروز کتاب «فقر احمق می‌کند»، پرفروش‌ترین اثرمان بوده است و علاوه بر آن کتاب «اقتصاد رفتاری و علیه تربیت فرزند» هم از دیگر آثاری هستند که مورد توجه مخاطبان قرار گرفته‌اند. و در مجموع کتاب‌های خودیاری از پرمخاطب‌ترین کتاب‌های انتشارات ما هستند.

او در مورد بازار کتاب‌های فلسفی این انتشارات می‌گوید: در حدود 20 تا 30 درصد از کتاب‌های ما را کتاب‌های فلسفی تشکیل می‌دهند که مخاطبان این کتاب‌ها اصولا مخاطبان خاص و حرفه‌ای هستند که تعداد به نسبت ثابتی دارند و ما شاهد تغییرات زیادی در تعداد آن‌ها نیستیم. اما به شکل کلی در حوزه فلسفه کتاب‌های «راهنمای خواندن» بیشتر توجه مخاطبان را به خود جلب کرده‌اند. راهنمای خواندن متون کلاسیک، کتاب‌هایی هستند که در کنار کتاب‌های اصلی فلسفی قرار می‌گیرند و چه از طریق روش و چه از طریق محتوا به شکل رفت و برگشتی به مخاطب کمک می‌کند تا فهم راحتتری از موضوعات به دست بیاورد.

او در مورد تمرکز این انتشارات بر ترجمه می‌گوید: همانطور که از عنوان انتشارات ما مشخص است، تمرکز اصلی ما در ترجمان بر ترجمه است اما به این شکل هم نیست که هیچگاه نخواهیم آثار تالیفی را منتشر کنیم. اما در حال حاضر تمرکز ما بر ترجمه است.

او مهم‌ترین معضل مخاطبان در حوزه علوم انسانی را تشخیص آثار خوب و مناسب می‌داند و توضیح می‌دهد: تشخیص کتاب‌های زرد از غیر زرد به ویژه در حوزه خودیاری و میان رشته‌ای از جمله معضلاتی است که مخاطبان عام با آن مواجه هستند. بسیاری از اوقات مخاطبانی که به ما مراجعه می‌کنند با این سردرگمی دست به گریبان هستند که یک کتاب پرفروش زرد را انتخاب کنند یا کتاب دیگری را. به نظر من در این زمینه ما به مراجعی در حوزه‌های عمومی و فضای مجازی نیاز داریم که مخاطبان به آن‌ها اعتماد داشته و بتوانند راهنمایی‌های مناسبی را از آن‌ها دریافت کنند.

مهدی‌پور برگزاری همزمان نمایشگاه مجازی و حضوری را به یکی از نقاط قوت نمایشگاه سی و چهارم دانسته و می‌گوید استفاده از این ظرفیت به برگزاری بهتر نمایشگاه و دیده شدن کتاب‌ها کمک می‌کند.

افزایش مخاطبان کتاب‌های فلسفی
نشر شوند از دیگر ناشرانی است که به انتشار کتاب‌هایی در حوزه فلسفه و هنر می‌پردازد. میثم پارسا مدیر این نشر درباره نحوه استقبال مخاطبان از آثار این انتشارات در سه روز اول نمایشگاه به ایبنا می‌گوید: ما از استقبال مخاطبان در این روزها راضی بودیم و باید بگوییم انتظاراتمان  به نحو خوبی برآورده شده است. در میان کتاب‌هایی که در اختیار مخاطبان قرار گرفته است، آثار جدیدتر و مربوط به سال جاری بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند و مخاطبان از آثار چاپ جدید استقبال بهتری داشته‌اند. مخاطبان بیش از هر چیز به آثاری علاقه دارند که به بحث‌های روز در جامعه مربوط باشد، آثاری مربوط به حوزه‌های فلسفه سیاسی و به شکل کلی فلسفه‌های تلفیقی که جنبه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی را دربربگیرند بیشتر از آثاری با محتوای فلسفه صرف و کلاسیک مورد توجه مخاطبان ما بوده‌اند و البته استقبال مخاطبان از مباحث مربوط به روانکاوی هم بسیار مورد توجه بوده است.

او با اشاره به افزایش مخاطبان کتاب‌های فلسفی می‌افزاید: یکی از نکات قابل توجه در نمایشگاه امسال برای من این است که به نظر می‌رسد تعداد مخاطبان کتاب‌های فلسفی به ویژه از سمت نسل جوان بیشتر شده و تعداد مخاطبان نوجوان و جوانی که از ما سراغ این آثار را می‌گیرند افزایش یافته است. این در حالی است که قیمت کتاب هم افزایش زیادی داشته و این موضوع خواه و ناخواه به کاهش تعداد مخاطبان می‌انجامد. البته ما کتاب‌هایمان را بدون برچسب و با همان قیمت سال‌های پیش عرضه می‌کنیم که با توجه به قیمت‌های کنونی کتاب از سمت مخاطبان بسیار مورد استقبال قرار می‌گیرد.

این ناشر درباره نسبت ترجمه و تألیف در این انتشارات می‌گوید: به جز یک عنوان کتاب که خودمان نوشته‌ایم تمام آثار ما ترجمه هستند. به نظر من از آنجایی که فلسفه به شکل بومی در کشور ما به آن معنا وجود ندارد، بخش بزرگی از این حوزه مربوط به بزرگان این عرصه است که به زبان‌های دیگر آثاری را نوشته‌اند و ما فعلا لازم است که با ترجمه این آثار مردممان را با جریان‌های روز جهانی آشنا کنیم. ما نیز با همین نگاه در انتشاراتمان فیلسوف های روز و پست مدرن را کار می‌کنیم. متاسفانه ما امروزه در حوزه اندیشه متفکرانی که در مقیاس جهانی قابل توجه باشند بسیار کم داریم و به همین دلیل همچنان میل و رغبت به شناخت آثار و شرح‌های فیلسوفان بزرگ در میان مخاطبان بیشتر است.

پارسا در مورد برگزاری همزمان نمایشگاه مجازی و فیزیکی نیز توضیح می‌دهد: برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی و فیزیکی اقدام خوبی است اما به نظر من با توجه به مهم بودن این رویداد و استقبال خوب مخاطبان از آن، چه بهتر است اگر بتوانیم این رویداد فرهنگی را چه به صورت مجازی و چه به صورت فیزیکی دو بار در سال برگزار کنیم. مثلا یک بار در بهار و یک بار در پاییز. چون همانطور که می‌بینیم وجود این فضا به ویژه این که بسیاری از افراد با خانواده در آن شرکت می‌کنند فرصت بسیار خوبی برای شناخت و عرضه کتاب به مخاطبان است و علاوه براین می‌توان این دو نمایشگاه را در دو زمان متفاوت برگزار کرد.

او یکی از مهم‌ترین مشکلات این عرصه را بازار کتاب‌های قاچاق دانسته و می‌گوید: متاسفانه مشکل کتاب‌سازی و به نوعی کتاب دزدی و در کنار آن تخفیف‌های بی منطق روی این آثار که در جای جای شهر شاهد آن هستیم، از جمله معضلاتی است که مشکلات زیادی را برای ناشران جدی در حوزه علوم انسانی ایجاد کرده است و متاسفانه همت جدی برای مقابله با آن مشاهده نمی‌شود. ضرر این کار نیز ابتدا به ناشر و بعد هم مخاطبان می‌رسد. این تخلفات در جلوی چشم همگان انجام می‌شود و متاسفانه هیچ واکنشی برای از بین نرفتن قبح آن صورت نمی‌گیرد.
 
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حالی وارد چهارمین روز خود می‌شود که بسیاری از مخاطبان در روزهای نخست به نمایشگاه آمده و بسیاری دیگر بازدید را به روزهای آینده موکول کرده‌اند. کتاب‌های فلسفی به عنوان یکی از حوزه‌های جذاب علوم انسانی در سال‌های اخیر توانسته است بخش بیشتری از مخاطبان عام به ویژه جوانان را به سمت خود بکشاند به ویژه وقتی موضوعات کتاب‌های این حوزه از فلسفه محض خارج شده و به حوزه‌های میان رشته‌ای و فلسفه زندگی کشیده می‌شود. به طور کلی باید گفت در حوزه کتاب‌های فلسفی همچنان غلبه بر آثار ترجمه است و تالیفات عملا جایی در این حوزه ندارند. گران شدن کتاب در کنار معضل کتاب‌سازی و سرقت ترجمه از جمله مهم‌ترین مشکلاتی است که ناشران این حوزه با آن مواجه هستند.

به گزارش ایبنا، نمایشگاه کتاب 1402 تا ۳۰ اردیبهشت‌ماه در مصلای امام خمینی‌(ره) و همزمان به‌صورت مجازی در ketab.ir ادامه دارد.