به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، كوروش نيكنام پژوهشگر فرهنگ ايران باستان در نشست «ارزش ادبي و نمايشنامه‌اي متون كهن» گفت: گات‌ها كه بخشي از اوستا به شمار مي‌رود، پيام خود زرتشت است و از آنجايي كه به شعر سروده شده، دست نخورده به ما رسيده است. ممكن است بخش‌هاي ديگر اوستا دست‌خوش كاستي‌ها و افزودگي‌هايي شده باشد اما گات‌ها تغيير نپذيرفته و به همان صورتي به جا مانده كه زرتشت سروده است. 

وي كه عصر روز يك‌شنبه (۸ شهريورماه) در بنياد فرهنگي جمشيد جاماسيان سخن مي‌گفت با اشاره به نخستين نمايشنامه جهان افزود: در «هات ۲۹» گات‌ها، از پيامبري زرتشت سخن به ميان مي‌آيد و چگونگي برگزيده شدن او در نمايشنامه‌اي يازده بندي توضيح داده مي‌شود. اين نخستين نمايشنامه جهان است. در ادبيات سرزمين‌هاي ديگر چنين شيوه گفتاري كه به صورت ديالوگ و گفت‌وگو باشد و پيش از هات ۲۹ گات‌ها سروده شده باشد، سراغ نداريم. 

نويسنده كتاب «از نوروز تا نوروز، آيين‌ها و مراسم سنتی زرتشتيان ايران» در ادامه سخنانش گفت: در اين نمايشنامه، ۴ پديده دست به دست هم مي‌دهند و نمايشي را اجرا مي‌كنند كه در نهايت به گزينش و پيامبري زرتشت مي‌انجامد. اين ۴ پديده اهورامزدا، روان آفرينش، وهومن (منش نيك) و اشا (قانون راستي و داد) است. اصطلاح ديني روان آفرينش كه در گات‌ها آمده، «گئوش اورون» ناميده مي‌شود. معناي اين واژه، روان هستي، زندگي و آفرينش است. ترجمه‌هاي ديگري كه از گئوش اورون كرده‌اند، با مفهوم آن در هات ۲۹ سازگار نيست. گئوش اورون كه روان آفرينش است، تنها شامل انسان نمي‌شود، بلكه همه موجودات زنده را دربر مي‌گيرد. 

وي افزود: «اشا» ديگر نقش آفرين اين نمايشنامه است. در زبان فارسي براي واژه «اشا» كلمه واحدي نداريم. آن را راستي يا هنجار هستي مي‌توان دانست. نقطه مقابل آن ناهنجاري و بي‌نظمي است. نقش آفرين ديگر نمايشنامه، آفريننده هستي (اهورامزدا) است و چهارمين آنها «وهومن» (خرد هستي و منش نيك) است. اين 4 پديده نمايشنامه‌اي را اجرا مي‌كنند و سرانجام به پيشنهاد آفريننده هستي، زرتشت را به پيامبري برمي‌گزينند. 

نيكنام يادآور شد: اين گزينش، آن چنان كه با خواندن بندهاي يازده گانه هات ۲۹ مي‌توانيم دريابيم، شايد نخستين گزينش بر اساس دموكراسي در جهان باشد. جالب است كه در بندهاي اين هات به «مصلحت» نيز اشاره مي‌شود؛ اما به وساطت «وهومن» تصميم مي‌گيرند كه بر اساس هماهنگي و گفت‌وگويي چهارگانه، زرتشت را به پيامبري برگزينند، نه بر پايه مصلحت. 

وي افزود: در بند آغازين در مي‌يابيم كه روان آفرينش (گئوش اورون) از اين كه جهان را، با همه پيچ و خم‌هايش، ستم و ظلم فرا گرفته، گله‌مند است. او جهاني را مي‌بيند كه آميخته با ستم است. در پرده اول نمايش، روان آفرينش گله و شكايت مي‌كند و به خداوند مي‌گويد: ستمكاران بر زير دستان ظلم مي‌كنند و اگر ابزاري بكار برده نشود، جهان هنجار و سامان خود را از دست مي‌دهد. روان هستي فرياد بر مي‌آورد كه بيداد در همه جا گسترده شده و مي‌بايد كاري كرد. 

نويسنده كتاب «آيين اختيار» خاطرنشان كرد: در بند دوم، يا پرده دوم اين «هات»، اهورامزدا پاسخ مي‌دهد و از روان هستي (گئوش اورون) مي‌پرسد كه پيشنهاد تو چيست؟ ويژگي سروري كه مي‌بايد برگزيده شود و به ستم و بيداد پايان بخشد، چگونه بايد باشد؟ در پرده سوم روان هستي پاسخ مي‌دهد كه چون ستمكاري در همه جا گسترده شده است ما خواهان كسي هستيم كه قوي‌تر و نيرومندتر از ستمكاران و زورگويان باشد. 

به گفته نيكنام، «اشا» دخالت مي‌كند و مي‌گويد كه ما نبايد زور را با زور پاسخ دهيم. انسان برخوردار از خرد است و مي‌بايد راه گفت‌وگو را در پيش گيرد. «اشا» ادامه مي‌دهد كه ما در برابر زور، زور افزونتري نمي‌خواهيم. پيشواي ما و آن كسي كه به ناهنجاري‌ها پايان مي‌دهد، مي‌بايد توانمندي سخنوري (شيوايي بيان) داشته باشد. 

وي افزود: در پرده (بند) چهارم اين نمايشنامه، «اشا» ديالوگ‌ها را ادامه مي‌دهد و به خداوند مي‌گويد كه تو مي‌داني كه «ديويسنان» (يعني انسان‌هايي كه از هنجار هستي فاصله گرفته‌اند) چه كارهاي ناشايستي انجام داده‌اند. مي‌دانيد كه آنها با مردم چه كرده‌اند و چگونه آرامش زندگي را برهم زده‌اند. اكنون كه اراده تو اين است كه اين جهان را به سوي دادگري پيش ببري، هر كه را برگزيني، ما او را مي‌پذيريم اما پيداست اين شخص بايد ويژگي‌هاي خاصي داشته باشد. 

اين پژوهشگر فرهنگ ايران باستان خاطرنشان كرد: در بند پنجم روان هستي و «اشا» با دست‌هاي برافراشته (كه رفتاري نمادين است) از اهورامزدا مي‌خواهند كه مبادا نيكوكاران گرفتار آزار شوند و به پارسايان رنج و آسيب برسد و مبادا «دروندان» (آنهايي كه هنجار هستي را برهم مي‌زنند) چيره و مسلط شوند. در هات ديگر از دانايي و خرد خود بهره مي‌گيرند و مي‌گويند ما نجات دهنده‌اي روحاني مي‌خواهيم كه پاكي و راستي داشته باشد. 

وي افزود: در اين نمايشنامه «اشا» و منش نيك (وهومن) منتظرند تا زرتشت به پيامبري برگزيده شود. مي‌گويند كه اين برگزيده بايد دروغ را براندازد و در برابر آناني كه هنجار هستي را برهم مي‌زنند، شجاعانه، بايستد. در بند ۸ هات ۲۹ «وهومن» به سخن مي‌آيد و مي‌گويد تنها كسي كه مي‌شناسيم كه اين گونه باشد، زرتشت است. «وهومن» چون روان هستي و راز آن را مي‌دانست، از زرتشت نام مي‌برد و او را به خداوند معرفي مي‌كند. 

نويسنده كتاب «اندرزنامه زرتشت» در ادامه سخنانش گفت: در بند ۹ اين هات، روان آفرينش به گزينش زرتشت اعتراض مي‌كند و مي‌گويد او ضعيف و ناتوان است. ما كسي را مي‌خواهيم كه زورمند و قوي باشد. ما چگونه مي‌توانيم به سخنان كسي گوش فرا دهيم كه قوي نيست؟ اما در نهايت روان آفرينش راضي مي‌شود و مي‌پذيرد كه اگر خداوند و «اشا» بتوانند توانايي معنوي به زرتشت ببخشند، خواسته و انتخاب آنها را مي‌پذيرد. به «وهومن» مي‌گويد كه اگر انديشه‌اي روشن و هوشي سرشار به زرتشت بدهي، پيشنهاد تو را مي‌پذيرم. 

وي افزود: در همين هات آنچه به زرتشت بخشيده مي‌شود، بيان شيواست. اين ابزاري است كه به زرتشت داده مي‌شود تا بر ناراستي و ناهنجاري پيروز شود. چون مردم به شنيدن سخنان شيوا نيازمند بودند. آنچه خداوند به زرتشت بخشيد بيان رسا و زيبا بود. 

اين پژوهشگر فرهنگ ايران باستان خاطرنشان كرد: سرانجام در پرده يازده (پاياني) هات ۲۹، پرسيده مي‌شود كه چه هنگام زرتشت به ياري مردمان مي‌آيد؟ و آنگاه مي‌گويد: اكنون كه ما را ياوري رسيده است، ما نيز آماده ياري رساندن به كساني چون شما (اشا و منش نيك) هستيم. اين داستان گزينش پيامبر باستاني ايران (زرتشت) است كه در قالب نمايشنامه‌اي زيبا سروده شده است.