سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محمد قاسمی‌پور، منتقد و پژوهشگر ادبیات جنگ در بررسی و نقد «دبیرستان یاران» با اشاره به خاستگاه رزمندگان در جغرافیای متنوع ایران گفت: ما به این قالب یا ساختار نگارشی که در این کتاب اتفاق افتاده، به شدت نیازمندیم. چون ما در حوزه یادبود یا یادگاری آفریدن برای شهدا در حوزه ادبیات و هنر نسبتاً کم‌کار بوده‌ایم. به عبارتی یادنامه‌های ماندگار و قوی ایجاد نکرده‌ایم. طبیعتاً خاستگاه شهدا و موقعیت‌هایی که در آن بزرگ شده و رشد و تعالی پیدا کرده و بعداً به رزمندگی پرداخته‌اند؛ متفاوت است، چون جغرافیای ایران گسترده و متنوع است و در نقاط مختلف با محوریت مسجد، مدرسه، دانشگاه، روستا و سایر موقعیت‌هایی که جمعیت‌های رزمنده‌پرور و شهیدپرور بوده، آدم‌ها به دفاع مقدس و مردمی پیوستند و جان‌فشانی و ایثارگری کردند و به شهادت رسیدند.
او افزود: این کار یک اثر یادنامه‌ای بزرگ و جامع است که به نظر می‌آید برای اهل ادب و هنر بتواند دست‌مایه خوبی باشد برای شناختن و شناسایی سوژه‌هایی که در دل این متن معرفی شده‌اند. در واقع این جوان‌های شهید ظرفیتشان و قابلیت‌های شخصیتی‌شان و قواره‌ای که در عمر محدود دنیایی خود به نمایش گذاشته‌اند، خیلی بالاتر از این است که اکتفا شود به نقل و روایت دو یا سه خاطره از طرف دوستانشان.
این منتقد اظهار کرد: از این لحاظ خوشحالم که ناشر پذیرفته که اثری وزین و حجیم منتشر کند، اما این یک مجموعه و یادنامه است که می‌تواند محل رجوع قرار بگیرد برای استخراج‌های بهتر. چون بعضی از این چهره‌ها به قدری دلنشینند و فرازهای باز شده از زندگی‌شان خواننده را درگیر می‌کند که به‌عنوان یک فرد علاقه‌مند معمولی با همه دشواری‌هایی که توسط نویسندۀ محترم به آنها اشاره شد، موضوع را دنبال و دوباره بازکاوی کند. از این لحاظ کتاب یاران دبیرستان کار ارزشمندی است، اگرچه دیر تحقیق و تدوین انجام شده و خیلی از سال‌های دفاع مقدس برای انجام چنین کارهایی دور شده‌ایم، اما باز هم غنیمت است.
محمد قاسمی‌پور گفت: از یک بُعد دیگر، در زمینه ثبت و ضبط خاطرات مربوط به مراکز تعلیم و تربیت هم کم‌کار بودیم، یعنی آثاری که خوب باشد و تجربه‌های تربیتی و پرورشی را ثبت کرده باشد، دقیق انجام نشده است. در همین زمینه ما مدرسه‌هایی داریم که آدم‌سازی کردند و افرادی را تربیت و پرورش دادند که به حال اجتماع مفید بوده‌اند، اما به صرافت آن نیفتادیم که به ثبت و ضبط خاطرات آنها بپردازیم. برای همین این کتاب دریچه‌ای است که بعضی‌ها به خودشان بیایند و مکتب‌ها و مَدرس‌ها و رویدادگاه‌هایی که بچه‌ها به عنوان درس خواندن به آن مکان‌ها رفتند و رشد و تعالی شخصیتی پیدا کردند و برای اجتماع مفید بودند را بتوان شناسایی کرد و به آن پرداخت.
او ادامه داد: البته روش آموزشی دبیرستان سپاه در این کتاب موضوع نبوده و خیلی به آن پرداخته نشده است، اما در حد اشاراتی که هست وآشنایی با اصطلاحات و فرهنگی که بین مربی و متّربی، استاد و شاگرد خیلی جالب توجه است و این انگیزه را می‌دهد که دبیرستان سپاه به عنوان یک مکتب تربیتی موفق در دوره خودش شناخته شود و اینکه چرا تداوم پیدا نکرد؟ در آن برهه افرادی که رنج و دشواری متحمل شدند و دبیرستان را راه انداختند، معرفی شوند و برای تاریخ بمانند. لذا این کتاب آغازی است برای آشنایی با مجموعه شهدای مکتب امام صادق (ع) که در این زمینه باید کار اساسی صورت بگیرد.
این پژوهشگر ادبیات جنگ عنوان کرد: توضیحاتی که در ابتدا ارائه شد، مشخص کرد که کار گروهی بوده و دشواری‌های خودش را داشته است. اما با این همه توقع از کسانی که نام‌شان در کتاب آمده است جدی است و با تعارف نمی‌توان از آن عبور کرد. در این کتاب دو اسم به عنوان پدیدآورنده داریم، یک نام به عنوان مجری طرح و سه اسم با مسئولیت ویراستار. لذا وقتی کار به عنوان محصولی فرهنگی، اجتماعی ارایه شده است، این اسامی باید نسبت به عملکرد و مسئولیت خودشان پاسخگو باشند.
محمد قاسمی‌پور گفت: درباره مقدمه کتاب که با عنوان اشاره در صفحه سوم کتاب آمده، باید بگویم که در حد یک صفحه بسیار لاغر است. علیرغم خوانش این مقدمه و توضیحاتی که در ابتدای جلسه توسط مجری و نویسندۀ عزیز ارایه شد، هنوز برای من خواننده سوالات و ابهامات دیگری در مورد شیوه و روش تحقیق و تدوین اثر باقی مانده است که به جواب نرسیده ام. برای همین مطمئن نیستم صد خاطره‌ای که از ۱۰۱ شهید عزیز ارایه شده است، آیا به صورت گفت‌وگوی صوتی (مصاحبه) انجام شده است یا بعضی‌ها را بر اساس فراخوانی که اعلام شده بود، برای تیم تحقیق نوشته و فرستاده اند؟ هر چند در بعضی از خاطرات کاملاً رد ِ دل‌نوشت و قلم متفاوت احساس می شود.
او افزود: کتاب در بخش ضمائم و پیوست ها از مدیریت هنری و چیدمان ارزنده ای برخوردار است و درج نمایه کامل در پایان کتاب کار جست و جو برای یافتن خاطرات مرتبط با هر شهید بزرگوار را آسان کرده و نمایه کاملاً در خدمت پژوهشگران و خوانندگان برای ارتباط بهتر و موثرتر با محتواست.
نظر شما