سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نشست خبری همایش ملی «مسجد و نظام اجتماعی در ایران» با حضور اعضای کمیته علمی همایش سه‌شنبه ۱۹ دی‌ماه ۱۴۰۲ در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد. در این نشست خبری حجت‌الاسلام حمید پارسانیا، دبیر علمی همایش، گفت: مسجد محوریت و مرکزیتی در زیست‌بوم زندگی اجتماعی اسلامی و دینی دارد و نقطه اتصال آسمان معنوی حیات انسانی با زندگی اخروی است. مسجد خانه خداست و اقتضای این مرکزیت این است که شعاع‌های مختلفی با پیرامون خود داشته باشد.

امر مسجد در زندگی امروز ما از لحاظ مختلف با بقیه مراکز و مجموعه‌ها پیوند دارد. مسجد از یک سو با شهر و مدیریت شهری و از یک سو با تبلیغات اسلامی و سازمان تبلیغات و از طرف دیگر با حوزه‌های علمیه و بخشی که عهده دار تامین محتوا و مبلغین و ائمه جماعت و تربیت این مجموعه، مرتبط است. بر همین قیاس بخش های مختلف با این مرکز ارتباط دارند.

مدیریت همایشی که بخواهد در مسیر سامان‌بخشی این مسئله محوری نقش ایفا کند لازم است با مراکزی که با مسجد مرتبط هستند ارتباط برقرار کند. مسجد با شهر و مدیریت شهر و شهرداری، تبلیغات و سازمان تبلیغات، حوزه‌های علمیه و بخشی که عهده‌دار تأمین و تربیت مبلغان است و … مرتبط است و این همایش نیز باید با این بخش‌ها مرتبط باشد.

۱۰۰ مقاله در ۱۵ محور به همایش رسیده است

حجت‌الاسلام پارسانیا افزود: بیش از ۱۰۰ مقاله به این همایش رسیده و همایش بیش از ۱۵ محور دارد که برای هر محور یک پنل برگزار می‌شود. البته این آغاز کار است و نهادهای مرتبط هر کدام در حوزه خود باید بتوانند از این مقالات استفاده کنند. او با تأکید بر لزوم تداوم فعالیت‌های دبیرخانه این همایش، پنل‌های مرتبط را معرفی کرد و گفت: پنل اول ملاحظات نظری است که ۱۲ مقاله در خصوص آن ارائه می‌شود که شامل «مسجد و امر سیایی؛ مسجد و معنی؛ مسجد، سیاستگذاری و حکمرانی فرهنگی؛ مسجد، نوجوانان و سبک زندگی؛ مسجد، اداره امور داخلی و امام جماعت؛ مسجد، اقتصاد و وقف؛ تجربه نگاری مساجد تراز و موفق در ایران و جهان؛ بازسازی مسجد در جامعه نیمه مدرن ایران؛ بررسی امکان شکل‌گیری حوزه عمومی در مسجد؛ مسجد و نماز در آیینه پیمایش در ایران؛ نسبت مسجد و رسانه‌های دیجیتال؛ کارکردهای اجتماعی و سیاسی مسجد با محور مشروطه؛ مسجد اجتماعی با رویکرد کارکردی؛ مسجد در حکمرانی دینی؛ مسجد اجتماعی، زن و خانواده؛ مسجد اجتماعی، کودک و خانواده؛ مسجد اجتماعی و نهاد خانواده؛ مسجد اجتماعی فرهنگ نوجوانی؛ مسجد اجتماعی نهاد اقتصاد و وقف» است.

مسجد، مقاومت مردم غزه به خاطر تربیت مسجدی است

غلامرضا جمشیدی‌ها، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز گفت: باید خیلی قبل از اینها به این موضوع می‌پرداختیم چون حیات ما به مسجد است. یکی از نقش‌های مسجد نظم اجتماعی است ولی تغییرات و تحولات تاریخی مثل انقلاب هم توسط مسجد و مسجدی‌ها انجام شد. اینهایی که در جبهه‌ها بودند کی هستند؟ آیا از دانشکده علوم اجتماعی هستند؟ نه دیدم همه بچه‌های مسجداند.

او ادامه داد: به لحاظ نظری معتقدم که انقلاب اسلامی یک سرفصل جدید در تاریخ بشر است. چرا که بعد از مدرنیته و قدرت‌یابی اروپا و تحلیل همه چیز با ابزار مادی، در فضای ذهنی ما در سال ۱۳۵۴ اصلاً امکان اینکه یک انقلاب اسلامی رخ بدهد نبود و ما هم در مخیله‌مان نمی‌گنجید که انقلابی به این عظمت رخ دهد چون روی ابزارهای مادی فکر می‌کردیم و می‌گفتیم نظام سیاسی ما که وابسته به آمریکاست و گروه‌های چپ هم به شوروی وابستگی دارد و این وسط ما هیچ پشتوانه‌ای نداریم. قبل از انقلاب در هیچ بحث دانشجویی هیچ بحثی انجام نمی‌شد که می‌خواهد یک انقلاب اسلامی رخ بدهد. کسانی که تحلیل می‌کردند هم دلایل مادی را تحلیل می‌کردند و می‌گفتند مثلاً دنیای مدرن اینطور است و در این وضع امکان یک انقلاب دینی نیست.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران گفت: اما این اتفاقی که افتاد و انقلاب به لطف خدا رخ داد و این انقلاب باعث شد در زمانی که همه می‌گفتند همه چیز مادی است، ایمان نقشش برجسته شود. این انقلاب همه نظریات را ابطال کرد و وقتی ابطال شد در اولین وهله شوروی فروپاشید و اروپایی ها هم دیگر حرفی برای زدن ندارند و همان حرف ها را به شکل دیگری بیان می‌کنند

جان‌مایه این انقلاب و آنکه باعث شده مردم غزه ۱۰۰ روز زیر بمباران باشند و مقاومت کنند تربیت مسجدی است. بنابراین انقلاب یک سرفصل جدید در تاریخ بشریت است و حرف جدیدی در حوزه های مختلف دارد. مکان این ایمان آورندگان مسجد است و بن مایه این انقلاب مسجد است. تربیت شهدا هم از مسجد و هیئت بوده از جمله شهید قاسم سلیمانی که بچه‌ای از روستا بود که نمونه ایده‌آل جهانی شد و او را مسجد تربیت کرد.

مساجدِ منفعل، از جایگاه واقعی مساجد دور هستند

محمدرضا روحانی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) نیز با تأکید بر اهمیت سه‌گانه مسجد، مدرسه و بازار گفت: مسجدی که کنشگری ایجاد نکند و منفعل باشد در حوزه‌های مختلف یک گام از جایگاه واقعی خود دور است. او اعلام کرد: فراخوان همایش «مسجد و نظام اجتماعی در ایران» آذرماه اعلام شد و ۱۹ و ۲۰ اسفند نیز همایش برگزار می‌شود. در این همایش توجه به این است که چگونه از مسجد در حوزه نوجوانان و کودکان استفاده کنیم‌. مساجدی در کشور داریم که مملو از کودکان و خانواده‌هاست؛ اما چه عواملی موجب موفقیت این مساجد است و چرا این الگوها تکثیر نمی‌شود؟

در ادامه میثم فرخی، عضو هیئت علمی دانشکده رفاه گفت: این همایش فصل جدیدی است و می‌تواند منشأ اثر باشد. با توجه به محورهایی که دیده شده است، برخی از محورها بدیع است و برخی جزو اولین‌هاست. مسجد قلب تپنده جامعه اسلامی است و خط مشی‌گذاری مطلوب در این همایش دیده شده است.

طیبه عزت‌اللهی‌نژاد، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نیز به موضوع معماری مساجد پرداخت و گفت: عبادتگاه‌ها مرکز ثقل معماری شهری است و به مثابه تجلی معماری منطقه محسوب می‌شود. ما در سیر تحول تاریخ هنر ایران به ویژه شاهد هستیم که چگونه مساجد می‌توانند نشانه آیت معماری دوران خودشان باشند. عبادتگاه‌های قبل از اسلام متجلی توانمندی و هوش تاریخی مردم هستند و در نظم اجتماعی و شهرسازی بسیار تأثیرگذار بوده‌اند. مساجد پس از اسلام هم به همین شکل در شهرها نقش داشتند و مساجدی که در طول تاریخ ساخته شده امروز نیز زبانزد معماری بوده و به مثابه الگوی هنری محسوب می‌شود.

این عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات از جای خالی حوزه حکمت معماری مساجد ایران در پنل‌های این همایش نیز سخن گفت و افزود: می‌توانیم واکاوی تاریخی داشته باشیم که چه اتفاقی رخ داده و امروز در شهرسازی ایرانی و اسلامی چه آسیب‌هایی را شاهد هستیم.

حکمت معماری؛ گمشده ساخت مساجد معاصر

عزت‌اللهی‌نژاد افزود: آیا مساجد دوره معاصر از همان حکمت معماری قبل الگوبرداری می‌کنند یا خیر؟ آشفتگی که در ساخت و ساز مساجد شاهد هستیم نشان می‌دهد دغدغه‌ای که در طول تاریخ در مسجدسازی داشته‌ایم را متأسفانه از دست داده‌ایم. آیا در سازمان وقف ما نهادی وجود دارد که بتواند زیباسازی تاریخی و معناسازی که مساجد قبلاً داشتند را رصد کند و در زیباسازی شهری معاصر به کار بگیرد. مساجد متأسفانه در دوران معاصر از بی‌نظمی بیشتر رنج می‌برند تا در نظم شهرسازی ما تأثیر مثبت داشته باشند. از سوی دیگر مسئله انسان‌شناسی و یاریگری مطرح است. مسجد به مثابه سیستم حکمرانی مردم محور است و سنگر مردم در هر دوره محسوب شده و خودم مردم سیاست‌گذار، مجری و ناظر بر آن هستند که باید به این قدرت مردم محور بها دهیم و چندان به این امر مردم محور ورود نکنیم. باید به جامعه توجه کنیم که چطور توانسته هزاران سال از نهاد مسجد استفاده کند و امروزه چطور باید به آن کمک کنیم و آن را دریابیم.

این استاد دانشگاه اظهار امیدواری کرد، متولیان حوزه امر دین و سه گانه مسجد، مدرسه و بازار یعنی اقتصاد، آموزش و دین در کنار هم باشند و بتوانیم الگوی مسجد حکمت محور خودمان را ارائه کنیم و اینگونه نباشد که رجوع ما به مساجد تاریخی ما باشد. امروز وقتی مردم وارد مسجد می‌شوند، تربیت چشمی و حسی که در گذشته به آن توجه می‌شد و زیباترین‌ها دیده و شنیده و دریافت می‌شد، باید وجود داشته باشد.

منصوره فصیح، عضو کمیته علمی همایش نیز موضوع حقوق فرهنگی را مطرح کرد و گفت: در همایش بعدی می‌توان موضوع حقوق فرهنگ را به عنوان یک محور مطرح کرد. حق فرهنگی بر مسجد بحث غریبی است و باید مطرح شود.

۵۰ هزار مسجد تعطیل است

توحید محرمی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نیز اظهار کرد: گفته می‌شود اکنون ۷۹ هزار مسجد داریم که ۵۰ هزار مسجد تعطیل است پس باید دلیل این مسئله را بررسی کرد. دیگر نمی‌شود با روش‌های قبلی مساجد را اداره کرد. درآمد مساجد نباید در نیازهای سنتی صرف شود و باید کارکردها و نیازهای جدید را شناخت.

سیاست‌گذاری اقتصادی و سیاسی رفتن مردم به مسجد را تحت تاثیر قرار داده است

قاسم زائری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دبیر اجرایی همایش نیز گفت: کرسی مسجدپژوهی در پژوهشگاه فعال است که برگزاری این همایش یکی از اقدامات این کرسی است. این همایش علمی و ملی دارای رتبه isc است و تلاش داریم از ظرفیت علوم اجتماعی دانشگاه‌ها در آن استفاده کنیم. مسئله‌ای که در پیمایش‌ها بسیار مطرح می‌شود این است که نگاه مردم به مسجد تغییر کرده است. اما از نظر ما بحث اصلی این است که شرایط ساختاری به سبب سیاست‌گذاری‌های ما در اقتصاد و سیاست، رفتن مردم به مسجد را تحت‌الشعاع قرار داده است و باید همین مسئله را مورد پژوهش قرار دهیم. پس بررسی شرایط و عوامل ساختاری مؤثر بر رونق مسجد و یا رکود و کم توجهی به مسجد را محور همایش قرار داده‌ایم.

زائری بر مسئله‌محور بودن و تمرکز بر حل مسئله در این همایش تأکید کرد و گفت: نهضت بازگشت به مسجد شعار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و جناب آقای دکتر اسماعیلی، وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی بر پیوست مسجد در برنامه‌ریزی‌ها تأکید دارند و ما در ذیل شعار اصلی همایش، هدف‌گذاری همایش را بر روی مسجد اجتماعی و جایگاه مسجد در نظم اجتماعی در گذشته و حال ایران قرار داده‌ایم.

او در پایان با اشاره به اینکه تلاش شده با امامان جماعت ارتباط و آنها را به کرسی مسجدپژوهی پژوهشگاه دعوت کنیم، گفت: متأسفانه جایگاه امام جماعت به دلیل سیاستگذاری‌های بیرونی به حاشیه رفته و باید این جایگاه احیا شود. تغییر در رفتار و ترکیب هیئت امنا به عملکرد امام جماعت صدمه زده و مسجد را از مردم دور و به نهادها و سازمانی وابسته کرده است که باید این امور نیز مورد توجه قرار گیرد.