سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب «حیات یحیای نجی» اثر سید مقداد نبوی رضوی چاپ نشر نگاه معاصر از نامزدهای چهل‌ویکمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در موضوع تاریخ قرار گرفت. نویسنده این کتاب با اشاره به ویژگی‌های این کتاب به خبرنگار ایبنا گفت: ویژگی این کتاب از دید من این است که به صورت مستند و با اسناد خیلی زیاد نیمه پنهان زندگانی حاج میرزا یحیی دولت‌آبادی را نشان داده است. حاج میرزا یحیی دولت‌آبادی از شخصیت‌های مهم نیمه دوم دوره قاجار است و در دوره رضاشاه جایگاه داشت و چه از نظر سیاسی و چه از نظر فکری اثرگذار بود و در صدر آزادی‌خواهان دوره مشروطیت به حساب می‌آید، وی آن چیزی نیست که در نگاه رایج تاریخی درباره او گفته شده است.

وی افزود: اولاً مسلمان نیست و بابی بوده است، این به صورت جدی در کتاب نشان داده شده است. متن کتاب پدرش در اثبات صبح ازل آورده شده است. کتاب خودش در اثبات باب آورده شده است. نسخه خطی که در دست بوده است برای اولین بار هم کتاب پدرش و هم کتاب خودش در اثبات باب است. کتاب پدرش در اثبات صبح ازل از نسخه‌های خطی برای اولین بار چاپ شده است. یادداشت‌های نقلی برادرش ناصر دولت‌آبادی که تا زمان فوت در کنار او بوده و آن اعتقادات واقعی‌اش را ذکر کرده است، برای اولین بار آورده شده است.

نبوی بیان کرد: ۵۰۰ صفحه متن و ۵۰۰ صفحه هم تصویر و سند در کتاب آورده شده است که برخی از سندها اصلاً تاکنون چاپ نشده و اطلاعی از آنها نبوده است. مثلاً برخی نامه‌های صبح ازل به میرزا یحیای دولت‌آبادی آورده شده که نشان می‌دهد او در چه فضای فکری و اعتقادی سیر می‌کرده است.

نویسنده کتاب «حیات یحیای نجی» در ادامه گفت: حرف من در کل در این کتاب‌ها این است که اینها بر اساس فضای اعتقادی خود وارد سیاست شدند و خودشان را مشروطه‌خواه نشان می‌دادند و به واقع مشروطه‌خواه نبودند. اینها به دنبال حکومت بیانی خودشان بودند. می‌خواستند بشارت باب را تحقق ببخشند و ظاهر آزادی‌خواهی به خودشان گرفته بودند. اگر حکومت آنها محقق می‌شد همه باید به دین باب ایمان می‌آوردند وگرنه در تنگنا قرار می‌گرفتند و این با آن شعار ظاهری آزادی و برابری و برادری که در حرف‌هایشان در دوره مشروطه می‌زدند.، ۱۸۰ درجه متناقض است.

نبوی رضوی افزود: این کتاب به نظر من این ویژگی را دارد که مکمل کتاب «آئین در ایران» اثر میرزا یحیی دولت‌آبادی باشد که شاید یکی از آخرین نوشته‌های میرزا یحیی دولت‌آبادی است که من قبلاً این را چاپ کرده بودم و برخلاف آن نگاه رایج که در بین مورخان ما مرسوم است، که او یا بابی نشده بود یا از بابیت برگشت، نشان می‌دهد که تا آخر عمر بابی بوده است، ولی پنهان بود و مخفی می‌کرد.

نگاهی به کتاب «حیات یحیای نجی»

یحیی دولت‌آبادی یکی از مشهورترین چهره‌ها در انقلاب مشروطه است. او همچنین در تاسیس مدارس جدید در ایران نقش مهمی داشت. پدر یحیی دولت‌آبادی از بابی‌های مشهور عصر و در زمره «شهدای بیان» بود و خود یحیی نیز توسط میرزا یحیی صبح ازل (جانشین باب) طی لوحی به عنوان زعیم ازلی‌ها پس از صبح ازل و جانشین او معرفی شد. میرزا یحیی در سال ۱۳۰۷ در تهران ساکن می‌شود. این اقامت که با مسافرت دوم سیدجمال‌الدین اسدآبادی به ایران همراه می‌شود، او را در حلقه یاران سیدجمال و از اعضای مهم حلقه تهران جنبش اتحاد اسلام قرار می‌دهد. دولت‌آبادی در «حیات یحیی» از اعضای این جنبش تحت عنوان بیداران تهران یاد می‌کند که البته عمدتاً از فعالان بابی ضدقاجار بودند.

میرزا یحیی مثل استادش شیخ هادی نجم‌آبادی و همچنین ملک‌المتکلمین مورد توجه سیدجمال‌الدین اسدآبادی بود و از او نامه‌هایی دریافت می‌کرد. پایان این تکاپوها حادثه کشته شدن ناصرالدین شاه قاجار در پایان ۱۳۱۳ قمری است که یکی از دو مخالف بزرگ جنبش اتحاد اسلام بود. میرزا یحیی در همان سال‌ها کتابی به نام «مستبصر» نوشت و در آن به اثبات آیین باب پرداخت.

دولت‌آبادی در «حیات یحیی» که یکی از هفت منبع مهم در زمینه مطالعه انقلاب مشروطه است، سعی کرده مشاهدات خود از رخدادهای منتهی به انقلاب مشروطه را روایت کند. کتاب نثر سلیس و روانی دارد. کسانی که با جنبش باب و ادبیات فعالان ازلی آشنا باشند، مطالبی را از آن درخواهند یافت که مردم عادی آنها را نخواهند دید.

با مطالعه کتاب «حیات یحیی» متوجه می‌شویم که میرزا یحیی از همکیشان خود یا کسانی که با آنها قرابت داشته با واژه‌هایی مثل «بیداران» و «منورالفکران» یاد می‌کند. برای نمونه از این افراد می‌توان به میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله، شیخ هادی نجم‌آبادی، میرزا عبدالخالق خان اصفهانی، گردانندگان روزنامه اختر، اعضای حوزه اتحاد اسلام تهران و سیدجمال الدین اسدآبادی و یارانش، اشاره کرد.