سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): جریان عمومی علم در ایران در حوزه علوم انسانی به شدت تحت تاثیر ناشران غیردانشگاهی است. نه تنها در حوزۀ ترجمه بلکه در خصوص کتاب‌های تالیفی هم وضع به همین منوال است تا آنجا که حتی اساتید دانشگاه و اعضای هیئت علمی هم برای انتشار پژوهش‌های خود دست به دامن ناشران غیردانشگاهی می‌شوند. به همین دلیل بازار کتاب‌های حوزۀ علوم انسانی در کشور هم ملک طلق ناشران غیردانشگاهی شده و ناشران دانشگاهی بهره مالی چندانی از اقتصاد صنعت نشر کسب نمی‌کنند. دلایل این مهم چیست و این وضعیت چه آسیب‌هایی را اولاً متوجه جریان عمومی علم در ایران و ثانیاً اقتصاد فرهنگی نشر دانشگاهی می‌کند؟ نشر دانشگاهی حوزه علوم انسانی در خارج از کشور چه وضعیتی دارد و آیا این روند میدان‌داری ناشران غیردانشگاهی در حوزه علوم انسانی طبیعی است؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها در پرونده‌ای با عنوان «چرا ناشران غیردانشگاهی میدان‌دار جریان عمومی علم شده‌اند؟» به سراغ اهالی علوم انسانی رفتیم.
محسن صبوریان، عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) با اشاره به میدان‌داری صنعت نشر غیردانشگاهی در مقایسه با انتشارات دانشگاهی گفت: یک دلیل که این وضعیت این است که نشرهای دانشگاهی محدودیت انتشار آثار پرخواننده را دارند و نمی‌توانند این آثار را منتشر کنند. مثلاً فرض کنید کتابی که پرفروش (best seller) می‌شود را هیچگاه نشر دانشگاهی نمی‌تواند ترجمه و چاپ کند. نشر دانشگاهی هیچگاه کتاب‌های پرفروشی مانند خاطرات همسر اوباما را نمی‌تواند ترجمه و چاپ کند ولی نشر غیردانشگاهی این کتاب‌ها و کتاب‌هایی مانند کتاب‌های الیک شافاک را ترجمه کردند و هر کدام از این نشرها خیلی خوب هم می‌فروشند.
صبوریان در مورد وضعیت نشر دانشگاهی در حوزه علم و جریان عمومی علم در ایران گفت: به نظرم عمده‌ترین دلیل ضعف این است که نشرهای دانشگاهی همه دولتی هستند. عمده‌ترین دلیل ضعف انتشارات دانشگاهی این است که نشرهای دانشگاهی درگیر بروکراسی دولتی هستند و کتاب باکیفیت در بروکراسی دولتی شانس کمی برای مطرح شدن دارد. البته این بدین معنا نیست که کتاب مطرحی در نشر دانشگاهی چاپ نشده است. مثلاً زمانی در انتشارات دانشگاه تهران آثار واقعاً درخوری چاپ می‌شد ولی الان متاسفانه اینطور نیست. استادانی که بخواهند کتاب آنها دیده شود، ناشران دانشگاهی را جزو گزینه های اول خود نمی‌گذارند مگر اینکه بخواهند امتیاز یا ترفیع و ارتقا بگیرند.
او ادامه داد: ناشران دانشگاهی هم به لحاظ توزیع، پخش، قیمت زدن و کیفیت چاپ از ناشران غیردانشگاهی ضعیف‌تر هستند و هم به دلیل اینکه آثار آنها مخاطب خاص دارد، نمی‌توانند موضوعات عمومی را پوشش بدهند. در همین فضا، غرفه این ناشران، مثل انتشارات دانشگاه تهران، به بخش ناشران دانشگاهی نمایشگاه کتاب منتقل می‌شود. بخش دانشگاهی همیشه بخش حاشیه‌ای از نمایشگاه کتاب است. جداسازی انتشارات دانشگاهی از شبستان اصلی ناشران عمومی دلیلی است که استقبال کم از کتب دانشگاهی را تقویت می‌کند و باعث می‌شود از آثار نشرهای دانشگاهی استقبال نشود و معمولاً دانشجویان یا کنکوری‌ها سراغ کتاب‌های این ناشران در بخش دانشگاهی می‌روند ولی انتشارات غیردانشگاهی در شبستان اصلی در معرض عموم مردم است. من فکر می‌کنم این قضیه علت اقتصادی دارد.
او در مورد وضعیت انتشارات دانشگاه‌های خارجی مثل آکسفورد، هاروارد و کمبریج افزود: من در مورد نمایشگاه‌های کتاب خارج از کشور اطلاعی ندارم اما انتشارات دانشگاه‌های کمبریج، آکسفورد، پرینستون وکلمبیا ناشرانی هستند که آثار ممتازی دارند که محدود به آثار دانشگاهی نیست. مثلاً انتشارات دانشگاه کمبریج سری کتاب‌هایی به اسم «کمبریج کلاسیک» دارد که در آن رمان‌های کلاسیک چاپ می‌شود. یعنی نشر دانشگاهی، رمان کلاسیک چاپ می‌کند. کدام نشر دانشگاهی ما را می‌شناسید که آثار کلاسیک داستانی یا رمان را چاپ کند؟
صبوریان ادامه داد: نشرهای دانشگاهی ما درگیر بروکراسی دولتی و اداری بودن شدند و عملاً بخش خصوصی کتاب‌های خوب را با خرید حق کپی‌رایت از آن خود کرده است و نویسندگان بزرگ نیز با آنها کار می‌کنند، کتابخوان‌ها نیز سراغ ناشران عمومی می‌روند. اتفاقی که می‌افتد این است که استادانی که کتاب‌های خوب خود را می‌خواهند چاپ کنند به ناشران غیردانشگاهی مراجعه می‌کنند و کتاب‌های مهم دانشگاهی ما تحویل انتشارات غیردانشگاهی داده می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در مورد آسیب‌زا بودن این وضعیت گفت: از منظر ناشران دانشگاهی این وضعیت به نوعی آسیب است چراکه وقتی این اتفاق می‌افتد کتاب‌های درسی، میان‌مایه و معمولی می‌شوند. خود این ناشران دانشگاهی هم مقداری مقصر هستند برای مثال وقتی یک کتاب از نشر دانشگاهی را باز می‌کنید، می‌بینید در هر صفحه ۳-۲ غلط تایپی وجود دارد یعنی این کتاب ویراستاری نشده است. یا وقتی صفحه‌آرایی کتاب دانشگاهی را با صفحه‌آرایی ناشر درجه دوم عمومی مقایسه می‌کنید، متوجه اختلاف آنها می‌شوید. این قضایا باعث می‌شود کیفیت کتاب‌ها پائین بیاید و به تبع استاد دانشگاهی که می‌خواهد کتاب او با کیفیت منتشر شود سراغ این ناشران دانشگاهی نمی‌رود.
نظر شما