به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «سیره و قیام زیدبن علی» تالیف مرحوم حسین کریمان به عنوان شانزدهمین کتاب از سلسله نشست‌های «صد کتاب ماندگار قرن» یکشنبه ۲۴ تیرماه ۱۴۰۳ در مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نقد و بررسی شد.
سیره و قیام زید بن علی (ع) اثری است از حسین کریمان (۱۲۹۲ – ۱۳۷۲ ش)، پژوهشگر معاصر، در تاریخ اسلام و شیعه در دو قرن اول هجری با محوریت قیام زید بن علی (ع) که به سال ۱۳۶۴ منتشر شد. تألیف این کتاب به گفته مؤلف، در واقع، ادای دینی به زید بوده است. مؤلف، در ترجمه‌ی مجمع البیان طبرسی، ضمن بیان احوال شیعیان در عصر وی، با ورود به مباحث مربوط به زیدیه مبتنی بر نقلیات شهرستانی در الملل و النحل و ابن خلدون در العبر، مطالبی درباره‌ی زید نوشته بوده که بعدها به نادرستی آنها پی برده است. وی به پیشنهاد استادش، شیخ محمد صادق نصیری سرابی، بر آن شد که با بهره‌جویی از منابع معتبر، به تألیف اثری در زندگی و قیام زید مبادرت کند تا خطای علمی خویش متأثر از نقلیات برخی منابع را جبران کرده باشد و با مطالعه بسیاری از آثار متقدّم و متأخر، توانسته است به این مهم دست یابد.
کتاب مشتمل است بر سه باب و خاتمه. باب اول به شرح احوال و کرامات زید و اقوال بزرگان دین درباره‌ی او اختصاص دارد. در باب دوم اخباری نادرست درباره‌ی زید بن علی (ع) یا نسبت‌هایی که به او داده شده بررسی شده است از جمله ردیه‌ای بر این روایت که وی از شاگردان واصل بن عطا بوده است. باب سوم به تمامی اختصاص دارد به شرح قیام و شهادت زید؛ توضیحاتی درباره‌ی شرایط زمانه‌ی او؛ علل قیام و بررسی حقانیت آن و هر آنچه به شهادت او مربوط می‌شود. خاتمه در بیان کلیاتی است درباره فرقه زیدیه.
محمدکاظم رحمتی، عضو هیات علمی بنیاد دائره‌المعارف اسلامی در این مراسم گفت: از زوایای مختلف می‌توان کتاب «سیره و قیام زیدبن علی» را بررسی کرد. در حوزه رشته تاریخ و تاریخ اسلام بحث ملل و نحل جزو نکات حاشیه‌ای بود و کمتر به آن توجه می‌شد، در حالی که این بحث حاشیه‌ای تاثیرات فرهنگی بسیاری داشته است، کتاب مرحوم حسین کریمان در این زاویه از رشته تاریخ پیشگام است و این را به طور کامل پوشش می‌دهد. اگر بخواهیم این کتاب را با کتاب مادلونگ و شرق‌شناسان آلمانی مقایسه کنیم باید بگویم زیدیه از قرن دوم پایگاهی را در ایران به دست آورد و گسترش پیدا کرد و به عمارت‌های محلی منجر شد.
رحمتی بیان کرد: تعداد آثاری که از زیدیه‌های ایران باقی مانده به جز چند اثر نیست. تقریباً کمتر از ۱۰ اثر در کل کتابخانه‌ها پیدا می‌شود. برعکس در حوزه فقه تمام این میراث به یمن و از طریق یمن به کتابخانه‌های اروپایی منتقل شد. مرحوم حسین کریمان به منابع کافی دسترسی نداشت و این یکی از مشکلات او بود. مادلونگ در ۱۹۶۵ زمانی که به یمن سفر می‌کند، نسخه‌های خطی در اختیار او قرار نمی‌گیرد. با این حال وقتی کتاب کریمان را با کتاب مادلون مقایسه می‌کنیم، دو رویکرد آموزشی را می‌بینیم.
وی در ادامه گفت: تسلط کریمان به زبان عربی در کتاب به راحتی مشخص است. شعرهای عربی کتاب ترجمه‌های فاخری دارد اما کمبود دسترسی به منابع هم دیده می‌شود. دسترسی او به منابع بسیار محدود بوده است. زیدیه یکی از محدود مباحثی است که صنعت نشر در آن گسترش پیدا کرده و میراث مکتوب زیدیه در یکی دو دهه اخیر وارد بازار شده است. فقر منابع و عدم دسترسی به منابع کاملاً در کتاب مشخص است. در مقابل مادلون بسیار به منابع دسترسی داشت و این تفاوت کاملاً مشخص است.
رحمتی افزود: اگر مرحوم حسین کریمان چنین دسترسی را به منابع داشت، کتاب کاملاً متفاوت می‌بود. مرحوم کریمان تحصیلات حوزوی داشت که این نیز در کتاب مشخص است و تبحر او را نشان می‌دهد. او در کتاب حکم شاذ فقهی را مورد بررسی قرار داده است. کار او نسبت به کار مادلونگ در برخی قسمت‌ها برتری دارد. او متن فقهی را در بستر تاریخی بررسی می‌کند. با توجه به اینکه امروز دسترسی به منابع بیشتر است، برخی از قسمت‌های کتاب را می‌توان گسترش داد.
وی بیان کرد: مرحوم حسین کریمان در حوزه ری نیز پژوهش‌های خوبی را به انجام رسانیده است. اما این امکانی که اکنون در اختیار داریم و جستجو در اینترنت در گذشته وجود نداشت و دسترسی امروز ما با دسترسی سال ۱۳۶۰ مرحوم کریمان فرق داشته است. آن زمان منابع این‌گونه موجود نبود. کتاب مرحوم کریمان در زمینه ملل و نحل کتاب مهمی است و در بستر زمان تاریخی خود پیشگام است. بخش‌هایی از این کتاب همچنان قابل استفاده است و اگر نحوه دسترسی به منابع را مدنظر داشته باشیم، کتاب بسیار خوبی است.
رحمتی گفت: اگر با کتاب مادلونگ مقایسه کنیم، سنت آموزشی در آن به چشم می‌خورد. نقد و بررسی اخبار در مادلون بیشتر است اما مرحوم حسین کریمان میراث زید بن علی را از زاویه سنتی بررسی کرده است. انتخاب کتاب «سیره و قیام زیدبن علی» به عنوان کتاب سال در زمان خودش و به عنوان کتابی در حوزه توجه ملل و نحل‌نگاری کاملاً درست بوده و همان‌گونه که گفتم هنوز قسمت‌هایی از کتاب می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
نظر شما