به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مجتبی سلطانی احمدی، پژوهشگر تاریخ اسلام به عنوان دبیر در نشست نقد و بررسی کتاب «سیره و قیام زید بن علی» در شانزدهمین نشست از سلسله نشست‌های «صد کتاب ماندگار قرن» در مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران گفت: مرحوم حسین کریمان، متولد ۱۷ آبان‌ماه ۱۲۹۲ در روستای آهار از مناطق کوهستانی و سخت‌گذر تهران به نام قصران بود که بعدها کتابی دوجلدی را با همین نام به شرح و پژوهش درباره این منطقه اختصاص داد. وی در دوران آشفتگی‌های پایان جنگ نخست جهانی و پایان دوره قاجار همراه با خانواده‌اش به تهران آمد و مدرسه را آغاز کرد. در دبستان علامه و دبیرستان مروی تحصیل کرد و پس از آن در وزارت فرهنگ آن دوره به تدریس در مدارس تهران پرداخت.
وی افزود: کریمان همزمان با کار، در سال ۱۳۲۲، هنگامی که ۳۰ سال داشت تحصیلاتش را در مقطع کارشناسی رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشسرای عالی تهران به پایان برد و پس از پایان خدمت سربازی، به قم رفت تا در دبیرستان حکیم نظامی تدریس کند. در این دوران، وی نزد علما و مراجع تقلیدی چون آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله کوه‌کمره‌ای و آیت‌الله خوانساری علوم دینی را فرا گرفت، به‌گونه‌ای که هنگام انتقال به تهران در سال ۱۳۲۹، درس‌های حوزه را در حد درجه اجتهاد به‌پایان رسانده بود.
سلطانی احمدی بیان کرد: وی در سال ۱۳۲۹ در دوره دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران پذیرفته شد و در سال ۱۳۳۵ با راهنمایی‌های زنده‌یاد بدیع‌الزمان فروزانفر و استادان دیگری چون عبدالعظیم قریب، علی‌اصغر همت، سعید نفیسی و ملک‌الشعرای بهار رساله‌اش را با عنوان «شیخ طبرسی و مجمع‌البیان» به پایان رساند. این رساله بعدها به‌صورت کتاب به‌چاپ رسید که در سال ۱۳۴۶ به‌عنوان کتاب سال برگزیده شد. اثر دیگری از زنده‌یاد کریمان با نام «سیره و قیام زید بن علی (ع)» نیز در کتاب سال ۱۳۶۵ مورد قدردانی قرار گرفت.
وی در ادامه گفت: کریمان پس از اخذ دکترا در دانشگاه تهران و دانشگاه ملی ایران (شهید بهشتی) تدریس کرد و همزمان به پژوهش و تالیف کتاب‌هایی در حوزه تاریخ و جغرافیا چون «ری باستان» در دو جلد، «قصران» در دو جلد، «تهران در گذشته و حال»، «آثار بازمانده از ری»، «جغرافیای شهرستان قم»، «فرهنگ‌نویسی در ایران»، «جغرافیای دره رودبار» و «پژوهشی در شاهنامه» پرداخت که از ارزشمندترین آثار در شناخت تهران به‌شمار می‌روند.
سلطانی احمدی افزود: مرحوم حسین کریمان در مقدمه کتاب «سیره و قیام زید بن علی (ع)» بیان می‌کند که هدف او ادای دین به شخصیت زید بن علی است. او زمانی که در حال تدوین رساله مجمع‌البیان بود، دیدگاه منفی نسبت به شخصیت زید داشت که بعد از مطالعات نگاهش تغییر کرد. او به تتبع در منابع متعدد عربی متمرکز شد و این اثر را در سه باب تدوین کرد. باب اول در شرح احوال و کرامات زید و اقوال بزرگان، در باب دوم اخبار نادرست و نسبت‌هایی که به او داده شده، بررسی شد و باب سوم به شرح قیام و شهادت زید، شرایط زمانه و بررسی حقانیت او اختصاص دارد و در پایان در مورد فرقه زیدیه مطالبی را به نگارش درمی‌آورد.
وی گفت: شخصیت زید در تاریخ تشیع، شخصیت پربحثی است و دیدگاه‌های متفاوتی در این حوزه وجود دارد. به نوعی می‌توانیم بگوییم شاخص‌ترین چهره از طرف مادر و پدر جزو سادات حسینی «زید بن علی» است. از تعامل زیدپژوهی ائمه امامیه امام سجاد (ع)، امام محمد باقر و امام جعفر صادق جنبه نزولی و فرسایشی داشته است که این روند نزولی مورد توجه کافی قرار نگرفته است.
سلطانی احمدی افزود: یک بحث این است که الان با اینها چگونه رفتار کنیم. بحث دیگر این است که اگر دوستانه است و سفیدشویی کریمان باید در مباحث علمی پیگیری شود، آیا نمی‌تواند به نوعی صحیح باشد؟ چه بسا عنصر زمان و مکان در سال ۶۵ در برگزیده شدن این کتاب به نوعی موثر بوده باشد. اکنون تعامل با زیدیه یمن و آنچه که در گفتمان شیعه وجود داشته است، باید مورد توجه قرار بگیرد.
زید راه مستدام و مستمر خط سرخ شهادت را احیا کرد
همچنین سیدعلی موسوی‌نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در این نشست گفت: کتاب درباره شخصیتی به نام زید شهید است که به نوعی ادامه‌دهنده راه امام حسین (ع) بوده است. جناب زید راه مستدام و مستمر خط سرخ شهادت را احیا کرد. زید علیه خلیفه بدنام هشام بن عبدالملک و خلافت اموی قیام کرد. بر اساس سند تاریخی موجود امامان ما گریستند و گریاندند برمصیبتی که بر امام حسین (ع) گذشته است.
وی بخشی از کتاب را خوانش کرد و افزود: کتاب «سیره و قیام زیدبن علی» ادبیات فاخر فارسی و نثر فاخر کریمان را در بردارد. این کتاب حاوی لغاتی است که در جای دیگر پیدا نمی‌شود. مرحوم حسین کریمان جزو سابقون است. شخصیتی که از البرز میانی برخاست و به موطن خود ادای دین کرد. آثار او در مورد ری، تهران و… بسیار آموزنده است. چقدر خوب است که این کتاب‌ها به دانش‌آموزان معرفی شود و مطالبش در بین آنان بیان شود.
موسوی نژاد بیان کرد: به نظر می‌رسد که مرحوم حسین کریمان به اهمیت حضور تشیع در منطقه ری و خراسان واقف بود، چیزی که امروز ما از آن غفلت می‌کنیم. حضور اولین شخصیت از خاندان پیامبر یحیی بن زید است که به خراسان رفت و به شهادت رسید. متاسفانه این تاریخ کمتر مطالعه شده است و درصد بالایی از تاریخ‌پژوهان نمی‌دانند که ری و مناطقی از تهران منطقه زیدیه نشین بوده است. مرحوم حسین کریمان در کتاب مجمع‌البیان بر روی نقشه اینها را نشان داده است.
وی گفت: ریشه مطالعات او به دهه بیست و سی برمی‌گردد. می‌توانیم به نوعی این کتاب را محصول تلاش‌های علمی حسین کریمان بدانیم. فکر می‌کنم این کتاب صبغه تاریخی پیدا کرده است که البته این هم حسن است و هم آفت، گاهی آسیب می‌زند. اگر با نگاه کلامی وارد تاریخ شویم، به بررسی رجال و اسناد بپردازیم و در گزارش‌های تاریخی به دنبال قرائن و شواهد می‌گردیم تا پدیده تاریخی را رد یا اثبات کنیم. کاری که مرحوم حسین کریمان از دهه سی شروع کرد، در دهه شصت به ثمر نشست که در زبان فارسی کم نظیر است.
موسوی نژاد گفت: او متنی محترمانه فراهم آورده است. همه جا حضرت در جلوی نام زید ذکر شده است. اصطلاح امام را زمانی به کار می‌بریم که بخواهیم، مخاطبی در حوزه کلامی خودمان پیدا کنیم. اصطلاح امام معانی مختلفی دارد و مرحوم کریمان این را رعایت کرده است. او تتبع را به حد اعلی رسانیده است. تلاشی که مرحوم کریمان برای تصحیح اغلاطی که در منابع قبلی آمده به کار گرفته ستودنی است. او برای اینکه یک اشتباه تاریخی را تصحیح کند، ده‌ها ساعت تلاش کرده است. اختلاف در تاریخ ولایت زید بن علی نیز در کتاب او قابل توجه است.
وی افزود: شخصیت مختار نیز از نگاه او صد در صد سفید نیست. امام سجاد هدایای مختار را نمی‌پذیرفت و می‌فرمود؛ ما هدیه کسی را که به ما دروغ می‌بندد، نمی‌پذیریم. بررسی مبسوط و جالب کریمان نشان می‌دهد که قیام زیدیه ریشه در مبانی اهداف بلند او دارد. مرحوم حسین کریمان با نگاه اولیه سعی کرد از جناب زید شخصیت شیعی اثنی عشری بسازد ولی نگاه بدبینانه خود را حفظ کرده است. البته حق هر جریان دینی است که آنها را آن‌گونه که هستند، بشناسیم.
موسوی نژاد بیان کرد: اهمیت کار تاریخی و جغرافیایی و اندیشه سیاسی بسیار مهم است و جای پژوهش و تحقیق دارد. نکته دیگر اینکه اهمیت میدانی را هر چه ادامه بدهیم، نزدیک‌تر می‌شویم به میلیون‌ها زیدی که در یمن زندگی می‌کنند. جناب زید را به عنوان یک شخصیت مستقل و در عین حال در ارتباط با خاندان اهل بیت بررسی کنیم و نیکان خاندان پیامبر را محترم بشماریم و زیدیه را آن‌گونه که هستند و جناب زید را آن‌گونه که بوده است، بشناسیم. در روایات هر چه را که در مذمت زید می‌بینیم، می‌توانیم حمل بر نهی ارشادی کنیم. یاران خاص امام صادق (ع) در قیام زید شرکت نکردند و نباید این نکات را نادیده بگیریم. نهی ارشادی هم چیز کمی نیست. شیخ مفید می‌گوید که زید امام است.
نظر شما