به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد کتاب «گفت‌وگو و دیدار با روح چنگیزخان» نوشته امیر هاشمی مقدم عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران با حضور مولف اثر به دبیری منصور مرادی عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی در پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری برگزار شد. علیرضا حسن‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی، در نقد این کتاب گفت: امیر هاشمی مقدم جز آن دسته از مردم‌شناسان ایرانی است که در بیرون از ایران هم به مطالعه پرداخته است. این کتاب را از یک طرف می‌توان به‌شکل مستقل مورد بحث و بررسی قرار داد و از سوی دیگر در ارتباط با سایر کتاب‌های مولف. از نگاه اول این کتاب مهم است چون حمله چنگیز خان به ایران یکی از تروماهای تاریخی ماست چرا که با ویران ساختن شهرها و کشتار وسیع مردم ایران همراه بوده است. در واقع به سنت فاتحان آن روزگار فاتح عملاً دست به نسل‌کشی می‌زد و می‌توان گفت کورش بزرگ یک استثناء در میان شاهان تاریخ بوده است که با صلح به فتح سرزمینی دیگر پرداخت.
رییس پژوهشکده مردم‌شناسی افزود: حمله مغول با ویران کردن و کشتار در سمرقند، بخارا، نیشابور، خجند، بامیان، هرات و … همراه بود. البته تنها ایرانیان و حوزه ایران فرهنگی با این تروما مواجه نبوده‌اند، چین و کشورهای دیگر هم با این حملات روبه‌رو شدند. به‌همین دلیل هم هست که فیلم‌های فراوانی از چنگیز خان درست شده است از ۱۹۵۰ تا ۲۰۱۸ و انمیشین این روزها «مولان» هم داستان حمله مغول‌ها به چین است. البته ایلخانان پس از مرگ چنگیز خان در فرهنگ ایرانی ذوب شدند و حتی سعی کردند تبار خود را به پادشاهان باستانی ایران برسانند. ما نیاز به شناخت سرزمین‌هایی داریم که در طی تاریخ با آنها دچار مواجهه نظامی بوده‌ایم و به ما حمله کرده‌اند.
حسن‌زاده بیان کرد: البته حمله مغول‌ها به ایران غیر از تجاوز آنها به ایران روی دیگری هم دارد و روی دیگر سکه فساد سلسله خوارزمشاهیان است که منجر به ضعف ایران و انتخاب سیاست‌های نادرست در برخورد با مغولستان بود. اما در رابطه با مقایسه این اثر با سایر آثار مولف باید بگویم که روش‌شناسی آنها یکی است و نوع ادبیات آنها متفاوت است. این اثر هم جز آثار مردم‌نگاری سفر است و در آن با ارزش‌های ادبی و مردم‌شناسی همزمان مواجه هستیم. نویسنده به کشورهایی که همسایه ایران بوده، یا جز ایران فرهنگی است یا در بخشی از تاریخ ما با آنها مواجه شده‌ایم چون مغولستان سفر کرده است. البته مغولستان بیشتر در حوزه فرهنگی چین و روسیه قرار دارد و جز جهان ایرانی و ایران فرهنگی نیست. این اثر را باید بر پایه مردم‌نگاری پهنانگر و کوتاه‌مدت خواند. در اینجا تجربه را بر مبنای نگاه والتر بنیامین باید دو نوع دانست سطحی و پهنانگر و دیگری ژرف و عمیق. تجربه توریستی جز دسته دوم تلقی می‌شود.
او گفت: این کتاب خواننده را با کشور مغولستان به‌خوبی آشنا می‌سازد. به‌این دلیل دارای تعدد موضوع است. وی در پایان گفت: چنگیز خان برای ما نماد از نظر تاریخی خیر نیست نماد شر است همانطور که اسکندر. در اینجا شاید باید از غیبت یک گفت‌وگوی انتقادی در کتاب نسبت به چنگیز خان سخن گفت و این مخصوصاً با توجه به نام کتاب ضروری می‌نماید. چنگیز خان رویای ما ایرانیان نبوده کابوس جنگ و خونریزی بوده و از این‌رو ما نه با روح که با شبح او به‌عنوان شبح جنگ و تجاوز مواجه هستیم. پیچیدگی قضیه در اینجاست که همین چنگیز خان برای مردم مغولستان یک قهرمان است. پیشنهاد می‌کنم که در چاپ جدیدی فصلی به مساله چنگیز خان در فرهنگ و تاریخ ایران اضافه شود و یه دست‌کم نام کتاب تغییر کند.
نقشی که مغول‌ها در ایران داشتند
فریده مجیدی عضو هیأت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی نیز در خصوص این کتاب گفت: هاشمی مقدم دست به تالیف کتابی زده‌اند که موضوع آن به دلیل نقشی که مغول‌ها در ایران داشتند بسیار جذاب و باعث کنجکاوی عمیقی در شناخت فرهنگ مردم کشور مغولستان شد. حمله مغول به ایران به سه لشکرکشی مغول به ایران در فاصله سال‌های ۱۲۱۹ تا ۱۲۵۶ میلادی (۶۱۶–۶۵۴ ه. ق) اشاره دارد. این لشکرکشی‌ها به حکومت خوارزمشاهیان، اسماعیلیان الموت و حکومت‌های محلی اتابکان سلجوقی خاتمه داد و منجر به ایجاد حکومت ایلخانان مغول به جای آنها در ایران شد. حکومت مغولان در ایران با عنوان ایلخانان بیش از یک قرن به طول انجامید و تاثیرعمیقی بر فرهنگ و مردم ایران بر جای نهاد.
او افزود: مولف با قلمی شیوا موفق به ایجاد تصویری گویا از زندگی و فرهنگ مردم این کشور شد. مواردی که به نظر می‌آید در تجدید چاپ کتاب می‌تواند مورد توجه قرار گیرند بدین شرح هستند: به دلیل اینکه مردم‌شناسی و مردم‌نگاری ارتباطی وثیق با مطالعه میدانی و سفر به محل پژوهش دارد، عنوان «مردم‌نگاری سفر» نامانوس است و بهتر بود به عنوان «تجربه زیسته سفر به مغولستان» تغییر می‌یافت. مولف موضوع کتاب را مردم‌نگاری مغولستان معرفی می‌کند. در مردم‌نگاری نقشه سفر به میدان تحقیق توسط محقق ترسیم می‌شود و محقق در پروپوزال پژوهش به بیان چگونگی تحقیق می‌پردازد و حتی مشکلات تحقیق را پیش‌بینی می‌کنند. در حالیکه در این کتاب مولف اشاره دارد که سفر ۱۰ روزه وی، توسط دولت مغولستان برنامه‌ریزی شده بوده و مولف باید طبق برنامه‌ای تدوین شده در این دوره شرکت می‌کرده است. در واقع مولف در یک سمینار ۱۰ روزه مطالعات مردم‌شناسی مغولستان شرکت داشتند و مشاهده عمیق در خصوص مواردی داشتند که توسط برنامه‌ریزان دوره طراحی و پیش‌بینی شده بود و نه توسط مولف.
سفرنامه‌نگاری در قالب مردم‌نگاری
در ادامه ژیلا مشیری کارشناس ارشد پژوهشکده مردم‌شناسی، گفت: نوشتن سفرنامه با بک گراند مردم‌نگاری توسط مردم‌شناسان در سال‌های اخیر را باید به فال نیک گرفت چرا که متاسفانه در سال‌های بعد از انقلاب به علت سیاست‌هایی که وجود داشت ارتباط مردم‌شناسان داخل با متخصصین این رشته در خارج از کشور قطع شد و انسان‌شناسان و مردم‌شناسان کمی توانستند برای مطالعات فرهنگی و پژوهش درباره فرهنگ ایران به این کشور بیایند و بالطبع مردم‌شناسان کمی توانستند، برای مطالعه اقوام و پژوهش فرهنگی به کشورهای دیگر سفر کنند.
او بیان کرد: سفرنامه نوشتن آن هم در قالب مردم‌نگاری این امکان را می‌دهد که از این طریق با فرهنگ‌ها ناشناخته بیشتر آشنا شویم.برای مثال مغولستان کشوری است که فرهنگ آن برای ایرانی‌ها و شاید کشورهای دیگه چندان شناخته شده نیست و ما با شنیدن نام مغولستان یاد چنگیز و خونریزی‌های او می‌افتیم و این کتاب با نگاه و جهان‌بینی هاشمی مقدم به ما می‌گوید که مقصر این جنگ و خونریزی تنها چنگیز نبوده و علل دیگری نیز باعث شده‌اند که این اتفاق بیفتد گرچه در تاریخ ما شاید این علل ندیده گرفته شده‌اند.
نظر شما