سرویس کتاب و رسانه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): علی شاکر، فعال رسانه‌ای با سابقه در رسانه‌های جریان اصلی کشور، یکی از روزنامه نگاران مولفی است که اثر ترجمه کتاب «خبرسازان» او مورد توجه قرار گرفته است.

این کتاب که نوشته فرانچسکو مارکونی است، به نقش و جایگاه هوش مصنوعی در رسانه‌ها و آینده روزنامه‌نگاری با هوش مصنوعی پرداخته و علی شاکر، ترجمه آن را در اختیار فعالان حوزه رسانه کشور قرار داده است.

از وی، آثار دیگری همچون «رسوایی قرن» اثر گابریل گارسیا مارکز، «رسانه‌های مغرض» اثر شریل اتکیسون، «کلان داده در خدمت پژوهش‌های کیفی» اثر کتی میلز روانه بازار شده است.

به بهانه روز خبرنگار، خبرگزاری ایبنا با این فعال و مولف حوزه رسانه گفتگویی انجام داده که در ادامه می‌خوانید:

- ابتدا درباره کتاب «خبرسازان» تحت چه شرایطی و با چه هدفی ترجمه شد؟

بهانه اصلی ترجمه این کتاب، کنجکاوی من است. وقتی برای اولین بار موضوع هوش مصنوعی در رسانه‌ها مطرح شد، آثار پژوهشی و کتاب‌های موجود در این زمینه را مطالعه کردم تا به کتاب خبرسازان رسیدم. اما بحث اصلی این سوال است که روزنامه نگاری هوشمند یعنی چه؟

از سویی دیگر در کشور هنوز بستری که شفافیت‌های اطلاعاتی به میزانی که باید، وجود ندارد بنابراین وارد کردن هوش مصنوعی در ساختار ارتباطات و رسانه واقعاً حساس است.

در عین حال ابتدا باید توضیح دهم که بسیاری از نکاتی که مطرح می‌کنم مربوط به مسائل مبتلابه رسانه‌های امروز جهان است که کم و بیش ایران نیز با آن مواجه است، اینکه چه اتفاقاتی در حال رخ دادن در رسانه‌های خارجی است؟ و ما با چه چالش‌هایی مواجه هستیم.

باید گفت پدیده هوش مصنوعی را نه باید مثبتِ مثبت و نه باید منفیِ منفی ببینیم بلکه باید به فکر ارائه داده‌های متناسب برای آن باشیم تا در آینده مجب ور به مقابله قهری با آن نباشیم.

هوش مصنوعی بر اساس الگوریتم ها و مولفه‌هایی که برایش تعریف می شود کار می کند، یعنی هوش مصنوعی کارکردهایی دارد که ما برایش تعریف کرده ایم. بر پایه همین هوش مصنوعی که «چت جی پی تی ۴» توسعه داده است هوش مصنوعی سازنده خبر تربیت کرده ام به نام «نیوزمیکر» که به آن یاد داده‌ام چطور مثل من بنویسد، سبک‌های خبری، نحوه ویرایش متن و بسیاری چیزهای دیگر را به او یاد داده‌ام و اکنون به عنوان یک دستیار که من را به خوبی می‌شناسد، ادبیات نوشتاری مثل من دارد و مثل من خبر تنظیم می‌کند و ظرف مدت کوتاهی می‌تواند محصول چند رسانه‌ای تولید کند.

شاکر در این بخش از گفت‌وگو موضوعی را برای نیوزمیکر شرح داد و هوش مصنوعی در چند ثانیه خبر آن را تنظیم و یک طراحی گرافیکی نیز برای آن خلق کرد.

از این رو نباید فردا با جملات کلیشه‌ای نظیر اینکه «هوش مصنوعی خطرناک است»، «هوش مصنوعی مال ما نیست» و یا «فرهنگمان در خطر از بین رفتن» و… نباید رفتار مقابله‌ای با هوش مصنوعی کرد. فرهنگی که قرار است اینقدر منفعل باشد محکوم به این سختی‌ها نیز هست.

هوش مصنوعی پدیده‌ای است که می توان با آن کثیف‌ترین کارها را کرد و در عین حال این پدیده می‌تواند به طور کامل در خدمت رفاه انسان ها قرار بگیرد. از این رو باید یاد بگیریم که با این هوش مصنوعی چگونه مواجه شویم.

امروز بسیاری از روزنامه‌نگاران درآمد کافی ندارند و ناچارند در چند رسانه کار کنند و حجم زیادی از فعالیت را در طول روز انجام دهند بنابراین خبرنگاران باید کار با هوش مصنوعی را به عنوان دستیار هوشمند خبرنگار یاد بگیرند چون اینجا بحث ارتباطات ماشین بسیار مهم است.

در کنار همه این مسائل اگر ندانیم هوش مصنوعی چطور کار می‌کند، به راحتی در دام «فیک نیوزها» می‌افتیم. هوش مصنوعی ابزاری است که می‌تواند واقعیت را به بهترین شکل ممکن تقلید و بازنمایی کند و فیک نیوز بسازد حال سوال مطرح است که چه کسی می‌تواند تشخیص دهد که مطلب، فیک نیوز است یا واقعی و جواب این است که به جز خود هوش مصنوعی کسی نمی‌تواند تشخیص دهد.

- اگر این شرایط را فراهم کنیم که هوش مصنوعی فیک نیوز تولید کند، آیا در دام محتواهایی گرفتار نمی‌شویم که با واقعیت ماجرا متفاوت است و انسان را در مسیر اشتباه قرار نمی‌دهد؟

اشتباهی که امروز در مواجهه با هوش مصنوعی وجود دارد، این است که فکر می‌کنیم با پیشرفت فناوری ما انسان‌ها همچنان شبیه دوران گذشته عمل می‌کنیم. در حالی که فناوری نیز تاثیرات متعاملی روی انسان دارد و انسان‌ها نیز در مواجهه با آن با قدرت و ذکاوتی تازه به کار می‌گیرند. در قصه‌ها و افسانه می‌بینیم یک فرد با همان ویژگی‌های پیشین خود با پدیده‌های جدید مواجه می‌شود در حالی که ما انسان‌ها نیز همزمان با تغییرات فناورانه، شکل رفتارمان تغییر می‌کند. منظورم این است که با گسترش اخبار جعلی ما انسان‌ها هم منتظر نمی‌نشینیم که گول بخوریم و می‌بایست از خود همین ابزارهای هوشمند استفاده کنیم برای فهم جعلیات. البته در اینجا بحث سواد رسانه‌ای و به‌روزنگه‌داشتن سواد هوش مصنوعی بسیار مهم است. پس خودمان را برای گسترش اخبار جعلی و از آن مهمتر محتواهای جعل عمیق (Deep Fake) آماده کنیم و بدانیم از این به بعد قرار نیست هر محتوایی که از رسانه‌ها دریافت می‌کنیم «جعلی نباشد». پس این ما انسان‌ها هستیم که می‌بایست شک کنیم و هر چیزی را بدون بررسی نپذیریم.

- هوش مصنوعی به عنوان یک دستیار هوشمند چطور می تواند در خدمت رسانه درآید؟

پیرو بحث پیشن باید تاکید کنم مدت‌هاست که بحث رسانه معتبر تمام شده است. یعنی دیگر بر اساس مقیاس رسانه نمی‌توان قضاوت کرد که آن رسانه برون مرزی یا آن کانال خبری در یک نقطه دور افتاده کشور معتبر است یا خیر، اکنون هنگام آن است که ببینیم چقدر می‌توانیم در مواجهه با پیام‌های رسانه‌ای، خوانش انتقادی داشته باشیم. اینکه ما در مقابل پیام‌های رسانه‌ای خوانش انتقادی داشته باشیم یا به بیان دیگر خود را به سواد رسانه‌ای مجهز کنیم، تعیین می‌کند که کدام رسانه و پیام معتبر است یا دارای اعتبار نیست.

امروز این ادعا اصلاً گزاف نیست که هر روزنامه‌نگار، عکاس و طراح می‌تواند خود به تنهایی یک سازمان رسانه‌ای باشد اما نکته اینجاست که ما با پدیده‌ای مواجه هستیم که فاقد آگاهی و شعور است بنابراین باید به آن داده و اطلاعات درست تزریق کنیم. خیلی ها فکر می‌کنند هوش مصنوعی، چوب هری پاتر است که خب اگر چنین انتظاری وجود داشته باشد، استفاده مطلوب از آن امکان پذیر نیست و اگر گمان می‌شود که باید شاهد تعدادی خانم و آقای ربات نما باشیم، به زودی شاهد این پدیده نیز خواهیم بود اما واقعیت این است که با این انتظارات بشر کم کم به سمت انقراض پیش خواهد رفت.

هوش مصنوعی می‌تواند ما را به سمتی ببرد که محتوای رسانه‌ها را شخصی‌سازی کنیم به این نحو که با شناخت علایق مخاطبان، محتوای مدنظر آنها را در رسانه برایشان نمایش دهد.

یکی از پیشنهادات من این است که سایتی با دو پوسته بالا بیاوریم تا در یک سایت خبری بتوانیم طیف‌های متضاد را خوراک رسانه‌ای بدهیم و این شخصی‌سازی است که با هوش مصنوعی امکان‌پذیر است. هوش مصنوعی می‌تواند ابزاری به ما بدهد که رسانه‌های ما شخصی‌سازی نیز بشوند بنابراین می‌توانیم در آینده نزدیک به شرایطی برسیم که از یک رسانه واحد دو نفر با تضادهای فکری و سلیقه ای به دو برداشت متفاوت برسند.

امروز دیگر با شبکه ارتباطی مواجه نیستیم بلکه بلوک‌های ارتباطی در حال شکل‌گیری است و در این بلوک‌ها، بحث اعتماد بسیار حائز اهمیت است و رسانه اگر بتواند این مهم را پاسخ دهد، شاهد اتفاقات بزرگی با ورود هوش مصنوعی به رسانه‌ها خواهیم شد.

- روزنامه‌نگاری در ایران را باید یک امر اخلاقی تلقی کنیم ولی هوش مصنوعی نمی‌تواند اخلاقی عمل نکند زیرا ذات اخلاقی ندارد. با این تضادها چطور باید رفتار کنیم؟

باید برای هوش مصنوعی همه چیز را تعریف کنیم زیرا به نظر می‌رسد اکنون در این زمینه دچار سوگیری الگوریتمی شده‌ایم اما نباید فراموش کنیم که هوش مصنوعی یک ماشین است و هر چه به آن ارائه کنیم، دریافت خواهیم کرد.

تصمیم گیران باید در این حوزه ورود کنند زیرا اگر به موقع اقدام نکنند، معلوم نیست در آینده چه اتفاقاتی رخ می‌دهد. نه تنها در حوزه رسانه بلکه در تمامی حوزه‌های قضا، حقوقی، فرهنگی، پزشکی و … باید به مقوله هوش مصنوعی ورود کرد و با کسب اطلاعات کافی از این مهم، مانع بروز چالش‌های جدی در آینده شد.

- رسانه‌های ما هنوز هوش مصنوعی را درک نکرده‌اند، و به نظر می رسد که خود را با تحولات تکنولوژیکی سازگار نکرده اند و گویی هنوز اراده‌ای برای حرکت به این سمت وجود ندارد. این شرایط را چطور ارزیابی می‌کنید؟

(با لحن شوخی) ما اصلاً نیازی به روزنامه‌نگاری رباتیک نداریم. (می‌خندد) تلخی ماجرا اینجاست که همین حالا هم رسانه‌ها کارکرد واقعی خود را ندارند و حضور و فعالیت آنها نقش اساسی و جدی در ایجاد رفاه و آسایش مردم ندارد.

لازم است اول رسانه و خبرنگار در کشور ما به رسمیت شناخته شود تا بعد راجع به هوش مصنوعی صحبت کنیم اما هر رسانه‌ای که به این سمت بیاید، با حضور یک هوش مصنوعی می‌تواند خودش را بدون نیاز به هیچ نیرو و خبرنگار و طراحی اداره کند آنگاه شاهد یک شکاف بزرگ بین صاحبان رسانه و خبرنگاران خواهیم بود ولی با همه این اوصاف، آنچه باعث بیکاری خبرنگاران می‌شود، هوش مصنوعی نیست بلکه کسانی هستند که با هوش مصنوعی کار می‌کنند.

باید متخصصانی تربیت کنیم که راجع به موضوعات مختلف از هوش مصنوعی کمک بگیرند و مطالبی بنویسند که انسان‌ها متوجه آن شوند. اینکه بتوانیم در دستوراتی که به ماشین می‌دهیم، خواسته خود را به‌گونه‌ای تشریح کنیم که خروجی دقیقی از هوش مصنوعی بگیریم، این خود به هنر و حرفه ای بودن خبرنگار ارتباط پیدا می کند.

به بیان دیگر اگر نویسنده خوبی باشیم، می‌توانیم دستور خوبی به هوش مصنوعی بدهیم یا اگر طراحی بلد نباشیم، نمی‌توانیم استفاده مناسبی از هوش مصنوعی کنیم بنابراین اگر خبرنگار راه استفاده از هوش مصنوعی را بلد باشد، با ورود این ماشین، هرگز بیکار نخواهد شد.