سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محمدامین بختیاری، کارشناس ادبیات کودک و نوجوان اندیشکده امید: در سال‌های گذشته وقتی که صحبت از حضور کتاب‌های کودک و نوجوان، در عرصه جشنواره‌ها و جوایز ادبی می‌شد، آن را بخشی فرعی و جانبی در کنار بخش‌های دیگر جوایز می‌دانستند که موجب به حاشیه رانده شدن ارزش مادی و اعتبار معنوی این‌دست از آثار در جشنواره‌ها می‌شد. این در حالی است که نیازها و تقاضای مخاطب کودک و نوجوان در سال‌های اخیر رشدی چشمگیر داشته است. به طوری که در نمایشگاه کتاب امسال، میزان فروش ناشران کودک و نوجوان در صدر جدول ارزش ریالی قرار داشت که نشان از افزایش اقبال مخاطبان به آثار حوزه کودک و نوجوان دارد.
وجود جشنواره‌ها و جوایز ادبی، یکی از راه‌های متداول اعتباربخشی به کتاب‌های تولیدشده در کشورهای مختلف دنیا است. در کشور ما نیز، سال‌های گذشته جشنواره‌ها و جوایز متفاوتی به همت گروه‌ها و نهادهای گوناگون مانند کانون پرورش فکری کودک و نوجوان، مجلات آموزشی رشد، شورای کتاب کودک و جایزه شهید حبیب غنی‌پور برگزار شده است. یکی از این جشنواره‌ها، جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی است است که از آن به عنوان بزرگ‌ترین جایزه حوزه کتاب در ایران یاد می‌شود. پیش از نخستین جشنواره ملی کتاب کودک و نوجوان، آثار حوزه کودک و نوجوان بخشی از جایزه کتاب سال به حساب می‌آمدند؛ اما به دلیل اهمیت مخاطب کودک و نوجوان، این بخش به صورت مستقل در آمد و از جایزه کتاب سال جدا شد. امید است جشنواره کتاب کودک و نوجوان در ادامه مسیر خود، متناسب با معیارهای فرهنگی و فعالیت‌های علمی و تخصصی رشد یابد و از گزند برخوردهای سلیقه‌ای و دیدگاه‌های مختلف سیاسی دور بماند.
هر چند که هر جشنواره‌ای در ابتدای تأسیس و دوره‌های اول خود اشکالاتی دارد و خالی از ضعف نیست؛ اما ماهیت تأسیس چنین جشنواره‌ای در حوزه کتاب کودک و نوجوان که هم‌ردیف جشنواره‌هایی چون کتاب سال و جایزه ادبی جلال آل‌احمد قرار می‌گیرد، اتفاقی مفید و امیدوار کننده است.
نگارنده بیم آن را دارد که در صورت ضعف یا نداشتن برنامه منسجم و شفاف پیرامون تقویت ادبیات کودک و نوجوان و بسنده‌کردن به جشنواره و جایزه، این حرکت‌ها منجر به ترویج نگاه دفعی و موقتی به تولید آثار ادبی در حوزه کودک و نوجوان شود. گستره کنش‌های ادبیات کودک و نوجوان به قدری است که مخاطب اصلی خود را تربیت می‌کند و او را برای آینده روشن آماده می‌سازد. بدون تردید، تربیت کودک و نوجوان در محفل ادبیات نیازمند استمرار، تدریج و کنش‌های فردی و جمعی است؛ در نتیجه شایسته است اعتباربخشی به محصولات فاخر ادبی در مسیر جشنواره تدریجی و پیوسته باشد و منحصر به آن نشود.
ضمن توجه به آسیب‌ها و ضرورت بررسی کارشناسی برگزاری اولین دوره، در ادامه یادداشت به عنوان یک دنبال‌کننده رویدادهای حوزه ادبیات کودک و نوجوان، به برخی از نقاط مثبت و سازنده‌ای که در این جشنواره به آن توجه شده است، می‌پردازم.
۱- توجه به دیدگاه نوجوانان به عنوان مخاطب فعال
این جشنواره با افزودن بخشی با عنوان «به انتخاب نوجوان» تعدادی از نوجوانان کتابخوان را دور هم جمع کرده که پس از طی‌کردن دوره‌های آموزشی به ارزیابی کتاب‌های نوجوان از دیدگاه خودشان می‌پردازند. وجود این بخش از جشنواره، نشان از اهمیت ویژه مخاطب نوجوان، به عنوان یک مخاطب فعال است. مخاطبی که توان نقد و تجزیه و تحلیل کتاب‌های خوانده‌شده را دارد. کتاب شعر «پنج و ده دقیقه» سروده طاهره شهابی از انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان، کتاب «قصه‌هایی که شهرزاد نگفت» نوشته داریوش عابدی از انتشارات قدیانی و مجموعه «یک پاورقی» نوشته امیرحسین زنجانبر و محمد دهریزی از انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آثار انتخاب‌شده در این بخش هستند.
۲- استقبال ناشران از جشنواره
در بخش شعر ۲۲۵ کتاب، بخش داستان کوتاه ۲۱۲۵ کتاب، بخش داستان بلند و رمان ۱۶۰ کتاب، بخش کلیات ۵۵۶ کتاب و بخش پژوهش ۴۰ کتاب برای جشنواره فرستاده شده است و از طرفی دیگر، ۳۱۰۶ کتاب در بخش تصویرگری داوری شده است. ارسال این تعداد کتاب با حضور ۷۴۶ ناشر، نشان از این دارد که با وجود نخستین دوره برگزاری جشنواره کتاب ملی کودک و نوجوان، ناشران اقبال خوبی به آن داشته‌اند.
۳- نبود دیدگاه مرکزگرایی و استفاده از ظرفیت سایر استان‌ها
یکی از آسیب‌هایی که در کمین جشنواره‌های ملی قرار دارد، تمرکز کمیته برگزاری جشنواره در تهران و توجه‌نداشتن به ظرفیت‌های سایر استان‌ها است؛ اما وجود اعضای غیرتهرانی در میان اعضای هیئت علمی و هیئت داوران و همچنین برگزاری نشست‌های پژوهشی همایش در شهرهایی مانند قم و تهران، موجب تقویت وجه ملی این جشنواره شده است.
۴- توجه فرآیند تولید کتاب در داوری آثار
تولید کتاب‌های کودک و نوجوان به‌دلیل ویژگی‌های شناختی مخاطب خاص خود، دارای ظرافت‌ها و حساسیت‌های گوناگونی است. بنابراین در ارزیابی کتاب کودک و نوجوان علاوه‌بر متن، عوامل مختلفی مانند طراحی جلد، تصویرگری، هویت بصری، نوع چاپ و صحافی و… دارای اهمیت است. به همین علت در بخشی از بیانیه هیئت داوران به این نکته اشاره شده است: «همچنان تصاویر روی جلد، عنوان، قلم و اندازه قلم، کیفیت چاپ و کتاب‌سازی و البته قیمت کتاب برای ما بسیار مهم است.».
۵- توجه ویژه به ادبیات تألیفی
هرچند که دیدگاه افراطی درباره ترجیح کتاب‌های تألیفی نسبت به ترجمه صحیح نیست و کتاب‌های ترجمه‌شده نیز بخش مهمی از دانش بشری را تشکیل می‌دهند؛ اما توجه ویژه به کتاب‌های تألیفی در انتخاب آثار برگزیده در جشنواره‌های ملی، اقدام مثبتی در جهت اعتباربخشی به آثار و تشویق نویسندگان داخلی است. مسئله توجه به ادبیات تألیفی، از مسئله‌هایی است که داوران این جشنواره به آن اهمیت داده‌اند و در بیانیه هیئت داوران چنین آمده است: «هر چند ما کتاب‌های ترجمه هم می‌خوانیم؛ ولی همچنان برای کتاب‌هایی که به فرهنگ و اسطوره‌های ملی می‌پردازند، ارزش بسیار قائلیم.».
ضمن تشکر از عوامل و دست‌اندرکاران نخستین جشنواره ملی و بین‌المللی کتاب کودک و نوجوان، شایسته است همان‌طور که آغاز این‌گونه برنامه‌ها با جریان‌سازی بین فعالان و کنشگران ادبیات کودک و نوجوان انجام می‌شود، در ادامه نیز ارتقا یابد و دستاوردهای ارزشمندی برای مخاطبان اصلی ادبیات کودک و نوجوان به ارمغان آورد. رصد مستمر اتفاقات نشر، شناسایی و حمایت از نویسندگان جوان و مستعد، هم‌افزایی بین دستگاهی و ارائه ره‌آوردهای به‌دست‌آمده از اولین جشنواره به نهادهای سیاست‌گذار و تصمیم‌گیر، می‌تواند نویدبخش آینده درخشان کتاب کودک و نوجوان باشد.
نظر شما