سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه خداوردی: تئاتر، هنری است که از دیرباز وجود داشته و بشر با آن زندگی کرده است؛ بنابراین، همواره تئاتر تصویرگر زندگی انسان‌ها بوده است. در تمامی جوامع بشری، تئاتر به‌عنوان آینه‌ای از فرهنگ و تفکر شناخته می‌شود و تجسم اعتقادات و آداب و رسوم است. بنابراین، حضور تئاتر در شکل درست آن به منزله حیات تفکر و اعتقادات یک ملت است و هنرمندان تئاتر به‌عنوان پیام‌آوران فرهنگ و تفکر جامعه محسوب می‌شوند.
شاید بپرسید که چه لزومی دارد افرادی که در آینده می‌خواهند شغل‌هایی نظیر آموزش، طبابت یا هر شغل دیگری به جز هنر را انتخاب کنند، تئاتر را جدی بگیرند؟ پاسخ روشن است: یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت و پیشرفت یک جامعه، این است که هر فرد بنا بر وظیفه‌ای که بر عهده دارد، از خود جوشش و ابتکار نشان دهد و هرگز در پی این نباشد که در انجام وظیفه کوتاهی کند یا به حقوق دیگران تجاوز نماید. بدون تردید، اگر چنین روحیه‌ای بر جامعه حاکم شود، آن جامعه موفق و سربلند خواهد بود.
تئاتر به‌طور غیرمستقیم به ما آموزش می‌دهد که باید نقش و مسئولیتی را که بر عهده‌مان گذاشته شده است - هرچند به ظاهر کوچک و حاشیه‌ای باشد- به درستی انجام دهیم؛ زیرا در غیر این صورت، زحمات دیگران نیز به ثمر نخواهد نشست. در تئاتر، هرکس نقش و وظیفه‌ای بر عهده دارد و به تناسب آن نیز مسئول است و حق ندارد خارج از آن عمل کند. حال اگر این روحیه در تمامی افراد جامعه تقویت شود، خواهیم دید که تأثیر مثبت آن تا چه حد خواهد بود. چنین روحیه‌ای حتی در ورزش، اجرای طرح‌های علمی یا سایر فعالیت‌ها نیز مؤثر است و در مجموع میان افراد جامعه هماهنگی و همخوانی به وجود می‌آورد؛ زیرا جمع یک گروه نمایشی الگوی کوچکی از جامعه است. بنابراین، نباید آن را دست‌کم گرفت و تنها به‌عنوان یک وسیله سرگرمی و تفریحی به آن نگریست.
مجموعه ۳۲ جلدی «نمایشنامه‌های مدرسه» که سال‌ها پیش در دهه ۸۰ با دبیری محمود فرهنگ به کوشش انتشارات مدرسه منتشر شد، این نیاز را به‌خوبی شناسایی کرده و پاسخی جامع به آن ارائه داده است. این مجموعه با تحقیق و پژوهش‌های گسترده گردآوری شده و برای هر سطح سنی از دانش‌آموزان طراحی شده است.
این مجموعه شامل ۳۲ نمایشنامه طراحی‌شده برای دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی است و توانسته نیازهای آموزشی را با تکیه بر ارزش‌های اخلاقی، فرهنگی و تربیتی برآورده سازد. در این مجموعه، پنج کتاب مناسب دانش‌آموزان دبستانی، پنج کتاب برای دانش‌آموزان راهنمایی و پنج کتاب برای دبیرستانی‌ها در نظر گرفته شده است. همچنین دو کتاب نیز به‌طور خاص برای دانش‌آموزان ابتدایی و راهنمایی و همچنین راهنمایی و دبیرستان طراحی شده است.
تفاوت نمایشنامه و داستان کودک در این است که نمایشنامه به‌واسطه ساختار خود، بر تعامل اجتماعی و تجربه عینی تأکید دارد؛ درحالی‌که داستان کودک بیشتر بر روایت و تخیل تکیه دارد. نمایشنامه به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد که با ایفای نقش، احساسات و تجربیات مختلف را به‌طور مستقیم تجربه کنند. این مسئله باعث می‌شود مفاهیم پیچیده به شکلی عینی‌تر و ملموس‌تر به دانش‌آموزان منتقل شود. به همین دلیل، تئاتر می‌تواند در آموزش مفاهیم اخلاقی و تربیتی از داستان‌های کودکانه مؤثرتر باشد.
در شرایطی که دغدغه‌ای برای آموزش تئاتر در مدارس وجود نداشت و البته هنوز هم ندارد، تولید این مجموعه نشان‌دهنده اهمیت و ضرورت تئاتر به‌عنوان ابزاری مؤثر برای آموزش مفاهیم اخلاقی و تربیتی است. هنر تئاتر و گسترش آن در مدارس می‌تواند در ایجاد حس همکاری، دوستی و دیگر خصلت‌های پسندیده در دانش‌آموزان کمک بسزایی داشته باشد. کارشناسان بر این باورند که آموزش نمایش باید از پایه ابتدایی تا دبیرستان بدون وقفه ادامه یابد؛ زیرا این امر می‌تواند به رشد و پیشرفت فردی دانش‌آموزان کمک کند.
کتاب‌های مجموعه «نمایشنامه‌های مدرسه» در دو ویژگی مشترک‌اند: اول، کوتاه‌بودن نمایشنامه‌ها که این کوتاهی به شما اجازه می‌دهد آنها را در یک زمان کوتاه به اجرا درآورید؛ دوم، نمایشنامه‌های انتخاب‌شده در این مجموعه را می‌توان با کمترین امکانات در مدارس به شکل کارگاهی و گروهی به اجرا درآورد تا به این وسیله میزان خلاقیت‌های فردی دانش‌آموزان در کارهای جمعی افزایش یابد. اگر قرار باشد ما اهداف صحیحی را در امر تعلیم و تربیت با ابزاری چون نمایش دنبال کنیم، باید به این مسئله ایمان داشته باشیم که نمایش آن‌قدر سازمان‌یافته و ارزیابی‌شده است که بتواند در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان و در هر شرایط سنی پذیرفته شود. ازآنجاکه تئاتر جنبه آموزشی دارد، در بسیاری از مواقع درک مفاهیم دشواری را برای دانش‌آموزان آسان‌تر می‌کند.
نمایش، مقوله‌ای است که در کشور ما هنوز به‌طور کامل به‌طور همگانی از آن استقبال نشده است؛ اما روند پیوسته، درست و منطقی آن می‌تواند تأثیر بزرگ و عمیقی بر کیفیت و مناسبات نسل آینده از نظر تربیتی، اخلاقی و آموزشی بر جای گذارد.
از اثرات تشکیل گروه‌های نمایشی و اجرای نمایش در مدارس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تقویت همکاری و دوستی در دانش‌آموزان؛
- تقویت نظم و انضباط فردی و گروهی؛
- رشد و توسعه اعتمادبه‌نفس در کودکان و نوجوانان؛
- ایجاد لذت و خلاقیت در کارهای گروهی؛
- افزایش مشارکت در فعالیت‌های گفتاری دانش‌آموزان؛
- اثرات تربیتی عمیق بر روح و روان دانش‌آموزان به‌طور غیرمستقیم؛
- ایجاد و تقویت روحیه مسئولیت‌پذیری در دانش‌آموزان؛
- دست‌یافتن به تجربیات تازه دست و شناخت بهتر شخصیت‌های مختلف از طریق ایفای نقش در نمایش؛
- کمک به توجه و تمرکز دانش‌آموزان و انتقال مفاهیم درسی به‌گونه‌ای مؤثر؛
- یکی از بهترین و سالم‌ترین شیوه‌های پُر کردن اوقات فراغت.
این نکات نشان‌دهنده اهمیت و ارزش نمایش در فرآیند یادگیری و تربیت دانش‌آموزان است.
محمود فرهنگ، سرپرست طرح مجموعه ۳۲ جلدی «نمایشنامه‌های مدرسه» در نشستی که در خبرگزاری ایبنا برگزار شده بود، درباره این مجموعه گفت: «در دوره مدیریت حسین مظفر در آموزش و پرورش، حدود ۲۰ نمایشنامه آماده برای چاپ داشتیم؛ اما امکان چاپ آنها فراهم نشد. پس از آن من به وزارت ارشاد رفتم و با مهدی کاموس که خود از نمایشنامه‌نویسان و کارگردانان تئاتر و فردی صاحب‌نظر در حوزه ادبیات بود، آشنا شدم. ما کارهای قدیمی را که از سال ۶۰ شروع کرده بودیم و به نتیجه نرسیده بود ادامه دادیم و بعد از آن به آموزش است استان تهران رفتیم و با برگزاری جشنواره‌ها کار را گسترش دادیم.»
او افزود: «در سفر به اوکراین، در موزه لنین، جایی که یکی از نمایش‌هایم را اجرا می‌کردم، یکی از ایرانیان ساکن اوکراین نزدیک آمد و به من گفت که جایزه‌ای که سال‌ها پیش در ایران و تالار وحدت از من دریافت کرده، زندگی و مسیر موفقیتش را تغییر داده و اکنون دو کارخانه در اوکراین و برنامه‌هایی برای راه‌اندازی کارخانه در ایران دارد. این موضوع نشان می‌دهد که نمایش‌ها تا چه اندازه می‌توانند بر زندگی افراد تأثیرگذار باشند.»
فرهنگ در ادامه بیان کرد: «مهدی کاموس در این مسیر کمک شایانی کرد. او که مسئولیت بزرگی در حوزه ادبیات نمایشی داشت، توانست مجموعه‌های زیادی در ادبیات نمایشی چاپ و منتشر کند. در تاریخ ۱۵۰ ساله تئاتر ایران به‌ویژه از انقلاب، این دستاوردها بی‌سابقه بود. در ۴۵ سال گذشته، هیچ‌کس چنین مجموعه‌هایی را منتشر نکرده بود. ما با همکاری شورای متخصص، ۳۴ مجموعه نمایشنامه شامل ۴۹ اثر از دو هزار نمایشنامه ارسال‌شده از سراسر کشور تولید کردیم که در هر مجموعه ۵ تا ۷ نمایشنامه وجود داشت. این نمایشنامه‌ها موضوعات متنوعی داشتند: از قصه‌های قرآنی و احادیث گرفته تا دفاع مقدس، تربیتی و آموزشی، ائمه معصومین (ع)، انقلاب اسلامی و آرمان‌های ملی. در دهه ۵۰ دو عنوان برجسته نیز به این مجموعه‌ها اضافه شد. موضوعات شامل نمایش‌های خیابانی، نمایش‌های سنتی به زبان علمی و حتی تئاترهای کودک و نوجوان با مضامین علمی و فرهنگی بود. برای مثال، یکی از آثار مهم «فاطمه فاطمه بود» که به زندگی حضرت فاطمه (س) پرداخته است. همچنین آثاری درباره قصه‌های قرآنی و موضوعاتی که مورد توجه و نیاز بچه‌ها بودند، به نمایشنامه تبدیل شدند و همه این‌ها چاپ و منتشر شد. بعد از پژوهش‌ها، ما به عنوان داور برای دیدن کارها دعوت شدیم.»
در ادامه این گزارش، عناوین مجموعه ۳۲ جلدی «نمایشنامه‌های مدرسه» به تفکیک گروه سنی مخاطبان کتاب قرار گرفته است:
نمایشنامه‌های مدرسه / ویژه دانش‌آموزان ابتدایی
- «دوست‌دارم برگردم زمین»
نویسنده: منوچهر اکبرلو
فهرست: «دوست‌دارم برگردم زمین!»، «من می‌خوام یه کار خوب انجام بدم!»، «این خورشیده یا قابلمه؟!»، «اجازه می‌دی پیشت بمونم؟»، «توپِ پُر دردسر!»، «یه راز!»، «آخه بنده کُمُدم!»، «یه روز، یه سیب فرار می‌کرد!»، «بدجوری به من چسبیده!»، «سگ گله، برگرد به خونه‌ات!»، «مارمولکِ بَد ادا!»، «یه پسر، یه درخت، یه پیرمرد!».
- «اسب سفید بالدار»
نویسندگان: علی غلامی، منوچهر اکبرلو
فهرست: «اسب سفید بالدار»، «چشمه و سنگ سخت»، «کارِ کی جالب‌تر است؟»، «کوزه بدجنس!»، «پسری که خیلی شجاع بود!»، «نمایش دارد شروع می‌شود!»، «مداد سخنگو».
- «خودنویس طلایی»
نویسندگان: علی غلامی، مهستی نادرتبار، مژگان بابامرندی
فهرست: «خودنویس طلایی»، «ماجرای دوستی کوچول و موچول»، «جینقیلی و فینقیلی»، «من پلنگم».
- «رنگ، رنگ، نقاشی»
نویسندگان: سیمین امیریان، عباس دوست قرین
فهرست: «افسانه کلاغ»، «کی باهوشه؟»، «رنگ، رنگ نقاشی»، «روزِ قشنگ سارا»، «درسی برای مینا».
- «یک سبد صبوری»
نویسندگان: محمود فرهنگ، مرجان امیرارجمند
فهرست: «جایزه»، «یک سبد صبوری»، «شاخک نقره‌ای»، «دوستی»، «باغ پرماجرا».
نمایشنامه‌های مدرسه / ویژه دانش‌آموزان راهنمایی
- «انتخاب»
نویسنده: عبدالحی شماسی
فهرست: «خودکرده را تدبیر نیست»، «مهمانی»، «کسب بی‌حاصل»، «انتخاب»، «کار سخت»، «راه»، «فرعون».
- «مار زنگی»
نویسندگان: زهرا نوری، داوود کیانیان، سیدحسین فدای حسین، محمدحسین ناصربخت
فهرست: «مار زنگی»، «گمراه»، «کارآگاهان مدرسه»، «عطرِ خوشِ یمنی».
- «این منم طاووس»
نویسنده: اسماعیل همتی
فهرست: «این منم طاووس»، «دوستان و دشمنان».
- «خاصیت هر چیز»
نویسندگان: سیدحسین فدای حسین، ژاله راستانی، شاهد پیوند، مهران تیزکار
فهرست: «خاصیت هر چیز»، «مینا و خنگله»، «روباه حیله‌گر و خرس زودباور»، «ببعی و آش بربری»، «ماجرای موش جنگل و شیر تنبل»، «آرش و جادوگران تورانی».
- «قاصدک»
نویسندگان: محمود فرهنگ، عبدالرضا فریدزاده، سعید تشکری، ایرج اللهیاری
فهرست: «صد افتاد گره بر تار مویی»، «گاوها»، «قاصدک»، «همکلاسیها».
نمایشنامه‌های مدرسه / ویژه دانش‌آموزان دبیرستان
- «آخرین معرکه»
نویسنده: علی‌اصغر خطیب‌زاده
فهرست: «سحر مار افسای»، «آخرین معرکه».
- «دورترین مرغ جهان می‌خواند»
نویسندگان: محمدمهدی خاتمی، روح‌الله مغلی
فهرست: «دورترین مرغ جهان می‌خواند»، «روزی که کلید، در قفل شکست!».
- «معجزه نزول باران»
نویسنده: علی اکبر حلیمی
فهرست: «معجزه نزول باران»، «کشتی حضرت نوح (ع)»، «حضرت یونس (ع)».
- «فاطمه، و باز هم فاطمه»
نویسنده: حسین جعفری
فهرست: «وقت اول / طناب»، «وقت دوم / هیچ آدمی از اول بد نمی‌شه»، «ضمائم».
- «نی‌لبک جادویی»
نویسنده: حسن کریمی، عباس دوست قرین
فهرست: «نی‌لبک جادویی»، «پرواز کاغذی».
نمایشنامه‌های مدرسه / ویژه دانش‌آموزان ابتدایی و راهنمایی
- «خنده و گریه»
نویسنده: علیرضا شمّاسی
فهرست: «خنده و گریه»، «بابانوئل و عمو نوروز»، «تلفن خراب»، «ماه‌بانو و خورشیدخانم»، «پلیس و دزد»، «آرایشگر خسیس».
نمایشنامه‌های مدرسه / ویژه دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستان
- «یک کاسه شیر»
نویسندگان: آتسا شاملو، هلن خان‌زاده
فهرست: «یک کاسه شیر»، «رویا گمشده».
نظر شما