سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): نعمت‌الله فاضلی، جامعه‌شناس در بررسی کتاب نشست نقد و بررسی کتاب «مسئله و ناخودآگاه متن در گفتمان پژوهشی ادبیات پایداری» گفت: چه اتفاقی می‌افتد که پژوهش‌های صورت گرفته درباره کتاب «دا؛ خاطرات سیده اعظم حسینی» مورد بررسی این مولفان کتاب «مسئله‌شناسی و متن ناخودآگاه» قرار می‌گیرد؟ برای اینکه به ما بگویند چرا پژوهشگرانی سراغ این خاطرات رفتند. اتفاقاً خیلی خوب توضیح می‌دهند که در اینجا تفکر قالبی و کلیشه‌ای وجود دارد که رهبر انقلاب درباره کتاب «دا؛ خاطرات سیده اعظم حسینی» تعریف و تمجیدی داشتند و حالا بقیه هم بر اساس همین تعاریف از خوبی این خاطرات گفتند. ضمن اینکه کتاب هم فروش زیادی داشته است.
او افزود: وقتی پژوهشی صورت واقعی و کاربردی به خود می‌گیرد که شما بگویید نسبت این خاطرات با واقعیت اجتماعی چیست؟ اگر این مهم صورت نگیرد، در واقع شما کاری نکردید. مولفان کتاب وقتی سراغ محتوای پایان‌نامه‌ها و مقالات می‌روند ناکامی محققان و مولفان این آثار را در ایجاد ربط با جامعه نشان می‌دهند. وظیفه یک محقق باید اینجا باشد که نسبت یک پژوهش را با موقعیت اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی جامعه نشان دهد.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: مولفان کتاب مسئله‌شناسی در ادبیات پایداری، این نقیصه فنی را در آثار مطرح شده درباره کتاب «دا؛ خاطرات سیده اعظم حسینی» نشان دادند. این‌طور نیست که فقط به نقص فنی اشاره کنند، اما اینکه محققان پایان‌نامه‌ها و مقالات نتوانستند چرایی بحث خودشان را توضیح دهند، نقص فنی نیست، بلکه نقص فکری است که این موضوع خودش ریشه‌هایی دارد. البته برطرف کردن این نقص چنین نیست که با افزودن یک پاراگراف حل شود. چون قصه از همین جا شروع می‌شود و اگر شما چرایی را توضیح دهید بعد بقیه قصه (یعنی روش‌شناسی، نحوه پیوندی که با متون دیگر برقرار می‌کند و منعفتی که این کار پژوهشی باید داشته باشد) تحت تاثیر این قصه که می‌گویید تغییر می‌کند.
نعمت‌الله فاضلی گفت: نوچو اردین، فیلسوف ایتالیایی در کتاب «این کار به چه درد می‌خورد؟» منعفتی را که علوم انسانی به جامعه می‌رسانند، توضیح داده است که در دنیای امروز چرا باید به چنین کاری بپردازیم. پژوهش حاضر از این حیث مهم است. حالا باید جزئیات را در کتاب بخوانید. نکته دیگر در کتاب نوچو اردین است و باید به آن اشاره کرد، نکاتی درباره منفعت که نشان می‌دهد سودمندی ادبیات، تاریخ، فلسفه، علوم اجتماعی و … همه به ارزش‌های ذاتی انسان برمی‌گردد.
او افزود: محققان در این کتاب بر آنند که قصه ادبیات پایداری یا پژوهش آن را به یک امر تکنوکراتیک حتی به یک جنگ تقلیل دهیم، چون این موضوع پیوندی با ارزش‌های وجودی انسان‌ها، جوامع و فرهنگ‌ها دارد. اگر نتوانید این پیوند را درک کنید دیگر آن پژوهش فایده ندارد. به این معنا که پژوهش پایداری مثل ادبیات پایداری در هر سرزمینی که باشد، بخشی از فرهنگ آن جامعه است و پژوهشگر پایداری این نگاه هستی‌گرایی را تا حدودی باید تجربه یا درک کرده باشد تا از وجودش چیزی بطراود، بجوشد و بخروشد. نمی‌توان این موضوع را به صورت بوروکراتیک (اداری) انجام داد. این چنین نگاهی به پژوهش ادبیات پایداری ما را دچار مشکل می‌کند.
این جامعه‌شناس بیان کرد: محققان در این پژوهش ابتدا توضیح می‌دهند که درست است گفتمان پایداری یا دفاع مقدس پیوندی ناگسستنی با کل حکومت پیدا کرده و کل تاریخ معاصر ایران. اگر این نکته را محققان پژوهش پایداری خوب درک کرده باشند آن موقع می‌توانند مطالبی درباره آن روایت و مسئله‌هایی را صورت‌بندی کنند که فراتر از اصول بروکراتیک است چه محقق دانشگاهی چه پژوهشگری که در یک سازمان اداری در این زمینه تحقیق و پژوهش می‌کند.
فاضلی گفت: آنچه در پژوهش‌های پایداری مشکل ایجاد کرده، گسستی است که محقق یا دانشجو با این تاریخ، جغرافیا و فضایی که در رابطه با جنگ در درون خودش دارد.
او ادامه داد: این کتاب از این حیث مهم است که راهنمایی عملی است. چون تفکر مشخصی دارد و مطلب قالبی، کلیشه‌ای از این ور و اون ور به گوششان نخورده است که مانند همه باشد. تفسیر مکانیکی دانش در آن نیست که این روزها خیلی رایج است. این نگاه از درون تجربه شخصی پژوهشگران کتاب برخاسته که به این حوزه تعلق خاطر داشتند و با مجموعه مطالعات گسترده درباره معرفت‌شناسی علم و پژوهش به این نتیجه رسیدند که دال مرکزی هدایت‌کننده آن تفکر در فرایند پژوهش مساله است.
این پژوهشگر عنوان کرد: به نظرم اگر محققی بتواند مسئله‌ای را صورت‌بندی کند، توانسته نظریه‌ای را خلق کند. خوشبختانه در این چند سال اخیر در آکادمی ایران فضاهایی به وجود آمده که عده‌ای سراغ فهم مسئله‌شناسانه علوم انسانی می‌روند. بیش از دو دهه است که بحث نظریه در ایران مطرح شده که بخش زیادی از آن بوروکراتیک و کاسبکارانه، اما برایند دیگرش رسیدن به مساله است که اگر به آن برسیم، مسئله‌شناسی است.
فاضلی گفت: پژوهش پایداری نیازمند پیوندی است که میان فضای مفهومی شده و تئوریک شده اتفاق بیفتد در مقام پژوهش نه در مقام ادبیات. اگر چنین اتفاقی در این پژوهش بیفتد این هم برای جامعه خوب است هم نظام سیاسی. چون در اینجا چند نکته مطرح است؛ در بررسی که از ۳۱ پایان‌نامه و ۲۶ مقاله بیرون آمده، سعی کردند به نویسنده پایان‌نامه‌ها و مقالات کمک کنند و بگویند شما مسئله داشتید اما نتوانستید بر اساس آن مساله‌ها راه را درست بروید.
او افزود: در بخشی از این کتاب به روایت زنانه اشاره شده، اما این روایت زنانه از کجا آمده است؟ چه مساله‌ای است؟ فقط صرف اینکه در ادبیات پایداری رایج شده از آن بحث شده و چطور به حوزه ادبیات پایداری راه پیدا کرده است؟ اگر بتوانید پاسخی برای این پرسش‌ها بیابید راه را درست رفته‌اید اگر نه به بیراه.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: بخش مهمی از مساله به این برمی‌گردد که کتاب «دا، خاطرات سیده اعظم حسینی» چه جنسی دارد، خاطره یا داستان؟ هر کدام از قالب‌ها را هم انتخاب کنید تبعات، معرفت‌شناسی و الزامات اخلاقی و سیاسی دارد. هر کدام را انتخاب کنید باید به شکلی باشد که بحث درباره آن انسجام حداقلی را داشته باشد. در هیچکدام از پایان‌نامه‌ها و مقالات تقریباً قادر نیستند که بگویند کتابی که درباره آن بحث می‌کنند که از نظر آنها چه قالبی دارد؟ در برخی سطور موضعی گرفتند که در چند صفحه بعد این هم نقض شده است.
فاضلی گفت: دانشجویانی که پایان‌نامه یا مقاله نوشتند حتی این تفاوت را درنیافتند که خاطره یا داستان بودن کتاب «دا؛ خاطرات سیده اعظم حسینی» تفاوت ایجاد می‌کند و در بعد سیاسی یا فرهنگی دلالت‌هایی ایجاد می‌کند. محققان کتاب «مسئله و ناخودآگاه متن در گفتمان پژوهشی ادبیات پایداری» این دلالت‌ها را بیان کردند و قواعد اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را شرح دادند. اگر این ابعاد را بیان نکنند، پژوهش مساله را درست متوجه نشده است. این مشکل برای فقر مساله‌ای است که در پژوهش درست فهم نشده است.
نظر شما