به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اسفارالاربعه، مهمترين اثر فيلسوف بزرگ اسلامي، صدرالمتالهين شيرازي است كه در آن، انديشه‌هاي عميق فلسفي خود را به نگارش در آورد و اصول و اركان «حكمت متعاليه» را پي افكند.
اين كتاب از همان آغاز تاليف، مورد توجه اهل انديشه و فلسفه قرار گرفت و در حلقه‌هاي درس و بحث و مباحثه به عنوان متن درسي با استقبال شگفتي رو‌به‌رو شد.
از آن زمان تاكنون، فيلسوفان و عالمان اسلامي شرح‌هاي متعددي بر اين كتاب نوشته‌اند كه يكي از اين فيلسوفان معاصر، علامه آيةالله حسن‌زاده آملي است كه با تبحر كامل در فلسفه و عرفان اسلامي و چيره‌دستي در تبيين حكمت متعاليه و تامل و بحث و تحقيق و تشكيل حلقه‌هاي درسي چندين رساله، كتاب «اسفار» را شرح كرده است.
وي در بخشي از مقدمه كتاب درباره «حكمت» مي‌نويسد: «حكمت به معناي واقعي آن با پيدايش انسان پديد آمد و به همراه او تربيت و رشد و تعالي يافت، و همچنان با زندگي او درآميخته و هرگز از او دست برنخواهد داشت، زيرا كلمه‌هايي مانند چرا، به چه علت، براي چه، از چه، و اين چيست و...، هيچ‌گاه از انسان دست بر نمي‌دارد. پس اگر حكمت را كنار بگذاريم ديگر انسان نخواهيم بود؛ همان‌گونه كه دريافت‌هاي قلبي و الهامات و حدسيات و فرضيات نيز هميشه با انسان زندگي كرده است.
قرآن كريم، حضرت آدم و پدر همه را عالم به اسماء الهي يعني همان اسماء اشياء و حقيقت آنها معرفي كرد، كسي كه رمز و راز طبيعت را از راه قلب دريافت كرده و حقيقت را مي‌داند و اولين متعلم از مدرسه "علمك مالم تعلم" است. اديان الهي بر اين اتفاق دارند. تاريخ ملت‌هاي كهن از يونان و ايران نيز نشان مي‌دهد كه اولين حكما انبيا(عليهم‌السلام) بوده‌اند، معلم بشر و كسي كه علوم مختلف را تعليم داده "هرمس" به زبان يونانيان و "ادريس" به زبان اديان است. ايرانيان نيز كه تمدن هزاران ساله دارند معلمين نخستين بشر را انبيا(عليهم‌السلام) مي‌دانند و حكمايي را معرفي مي‌كنند كه از راه رياضت و روش قلبي و ارادت اشراقي به حقايق دست يافته‌اند.
معناي اين سخن انكار دريافت بشر از راه عقل نيست، چه اين كه انديشه و فكر به مثابه راهي براي فهم حقايق در اختيار همگان بوده و همه مي‌توانسته‌اند از آن براي فهميدن حقايق كمك بگيرند، بلكه مراد اين است كه هميشه ارادت اشراقي و رسيدن به حقايق از راه دل، اقدم از راه عقل بوده است طبيعي است كه بزرگان و حتي انبيا(عليهم‌السلام) براي بيان دريافت‌هاي خود بايد آن را در كسوت قياس‌هاي عقلي مي‌ريخته‌اند تا ديگران به دريافت آن نايل شوند. چگونه متعلمي كه مي‌خواهد قدم در راه رياضت بگذارد و به حقايق از راه اشراق دست‌رسي پيدا كند قانع مي‌شود كه مرارت و سختي‌هاي راه را تحمل كند؟ حسن ظن به استاد در كنار منطقي قوي و خردي نيرومند او را وادار مي‌سازد كه مسير ناهموار را طي كند اين چنين حكمت اشراقي با فكر و انديشه با هم آميختند.»
علوم تجربي نيز به روشي همانند روش مزبور به شكوفايي و توسعه رسيد. علماي رشته‌هاي مختلف بر اثر برخورد با موارد گوناگون از راه حواس و تكرار آنها و آزمايش و گرفتن نتايج مشابه، به مطالب و كليات عقلي رسيده‌اند، اين كليات همان قضاياي عقليه‌اند كه در علوم به عنوان «مبادي قياس» به كار گرفته مي‌شوند.
در حكمت نيز نظير چنين روشي به كار گرفته شده است. حكما و انبياي الهي، حقايق را از راه مكاشفات و دريافت‌هاي باطني دريافتند و در آنچه ديدند شكي نداشتند هميشه دريافت‌هايي كه از راه مشاهده خواه با حواس ظاهري و خواه با حواس باطني مي‌شود يقين‌آور است؛ يعني انسان هيچ شكي ندارد كه آنچه ديده همان است كه ديده يا آنچه بوييده و لمس كرده، همان است كه احساس كرده است.
تنها تفاوت بين اين دو روش در متعلق اين ادراكات است. در دريافت حسي يك مورد جزيي به تماشا در مي‌آيد، سپس در اثر تكرار آن به قياس خفي و قاعده كلي مي‌رسد، ولي دريافت‌هاي دل هميشه وسيع و فراگير و به حقايق گسترده تعلق مي‌گيرد، لذا علاوه بر دريافت صوري و مثالي آن حقايق كليه و گسترده، حقايقي به دست مي‌آيد، كه اگر به زبان عقل درآيد قواعدي كلي است. گرچه تفاوت‌هايي در اين قواعد وجود دارد. لذا آن تعدادي كه قابل ترجمه به عقل بود و مي‌توانست به زبان عقل درآيد قواعدي كلي است. چنان كه از افلاطون نقل شده كه هزاران مساله دارم كه بر آن برهاني عقلي ندارم.
آيت‌الله حسن‌زاده آملي در بخشي از مقدمه مولف مي‌نويسد: «كتاب شريف اسفار، كتابي انسان‌ساز، و به تعبير بزرگان ما ـ‌رضوان‌الله عليهم‌ـ تفسير انفسي قرآن كريم است. مرحوم صدرالمتالهين، اسراري را از قرآن كريم جدا و دسته‌بندي كرده و آن را اسرارالآيات ناميده است. آنچه در كتاب اسرارالآيات به تفصيل آمده، در اين كتاب اسفار خوانده مي‌شود، و باز به تعبير استاد ديگرمان، اين كتاب، ام‌الكتاب كتب مرحوم آخوند ملاصدراست. مراد از ام‌الكتاب آن است كه وقتي درست هضم شود كتاب‌هاي ديگرش فهميده مي‌شود و به آنها مي‌رسند، خداوند درجات ايشان را متعالي كند. استاد ديگرمان مي‌فرمود: بكوشيد كه همين علم اعلا را ـ‌كه در كتاب ما در اين چاپ سنگي جلد اول است؛ يعني از ابتدا تا آخر اتحاد عاقل به معقول، كه به اول جواهر و اعراض اسفار مي‌رسد‌ـ را به درستي بفهميد و هضم كنيد كه مباني حكمت متعاليه با فهميدن آن به دست مي‌آيد. پس از خطبه، مرحله اول اسفار شروع مي‌شود: قسم اول پنج مسلك است و مسلك اول آن شش مرحله و قسم دوم در جواهر و اعراض است، پس از آن ده موقف و ده باب در الهيات و نفس و معاد است. با هضم اين مسائل در مسالك، يعني علم الهي اعم و علم اعلا، مباني مرحوم آخوند در حكمت متعاليه به دست مي‌آيد. با همين مباني در جواهر و اعراض و كتاب نفس پيشرفت بهتر و قوي‌تر و سريع‌تر خواهد بود، با دست‌يابي به اين سرمايه، تحقيق و تنقيب ممكن و ميسر مي‌گردد. پس اين كتاب ام‌الكتاب كتب و صحف ديگر مرحوم آخوند است.»
حضرت آيةالله حسن‌زاده آملي، در سال 1307 شمسي در ايراي لاريجان آمل به دنيا آمد. وي در سال 1329 به قصد تحصيل علوم حوزوي به تهران هجرت كرد و در محضر استادان سرشناس آن زمان نظير؛ علامه شعراني، حاج شيخ محمدتقي آملي، شيخ محمدحسين فاضل توني، حاج ميرزا احمد آشتياني، حاج ميرزا ابوالحسن قزويني و ميرزا مهدي الهي قمشه‌اي دانش آموخت. سپس به سال 1342 تهران را به قصد اقامت در قم ترك گفت و در اين شهر در محضر علامه طباطبائي و برادر بزرگوارش محمدحسن الهي (طباطبائي) و برخي ديگر از بزرگان حوزه، تلمذ كرد و از آن تاريخ تا سال‌هاي اخير به تدريس فلسفه، عرفان و رياضيات و نجوم اشتغال داشت.
وي آثار متعددي دارد كه موسسه بوستان تاكنون آثار زير را به صورت مجموعه آثار منتشر كرده است كه از جمله مي‌توان به الهي‌نامه، كلمه عليا، الحجج‌البالغه، اضبط‌‌المقال، دروس معرفةالوقت والقبله، النور المتجلي في‌الظهورالظلي، خيرالاثر در رد جبر و قدر، هزار و يك كلمه (تاكنون 6 جلد)، مجموعه مقالات، دروس هيئت (2 جلد) و تحقيق كتاب‌هاي: نفس شفا، الهيات شفا، شرح فصوص‌الحكم خوارزمي، شرح فصوص‌الحكم قيصري، شرح اشارات، خلاصه تفسير منهج‌الصادقين و اتحاد عاقل به معقول اشاره كرد.
جلد نخست چاپ دوم كتاب «شرح فارسي الاسفارالاربعه صدرالمتالهين شيرازي» در شمارگان 1500 نسخه، 736 صفحه و بهاي 140000 ريال راهي بازار نشر شده است.
پنجشنبه ۲۷ خرداد ۱۳۸۹ - ۰۹:۰۰
نظر شما