به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، هدف اصلي پژوهش حاضر، رسيدن به پاسخ اين سوال است كه انديشه سياسي مرحوم طبرسي چه عناصري را در مباحث انديشه سياسي در خويشتن گردآورده و به ويژه نسبت به نظام سياسي در اسلام و حيات سياسي در عصر غيبت، چه مسائلي را مورد توجه جدي قرار داده است.

فقه اسلامي كه از لحاظ محتوايي مبنا و اساس اكثر رشته‌هاي علوم اسلامي محسوب مي‌شود، در سده‌هاي اخير رشد قابل توجهي كرده است. جامعيت موضوعي و گستردگي محتوايي آن تا حدي است كه همه يا اكثر مسائل را به طور مستقيم يا غير مستقيم تحت پوشش قرار مي‌دهد، اما در عين‌ حال، برخي عوامل باعث شده تا فقه نتواند جايگاه واقعي خود را در ميان دانش‌هاي جديد به خوبي باز كند، زيرا كليت و جامعيت آن كه زماني بسيار مهم تلقي مي‌شد، اكنون جذابيت كمتري دارد. رشته‌هاي علوم جديد، بسيار محدود، دقيق و متمركز عمل مي‌كند كه اين ويژگي در فقه كمتر به چشم مي‌خورد. براي جبران اين نقيصه، امروز رهيافت‌هاي جديدي در حوزه مطالعه فقه به وجود آمده كه در پربار ساختن بيش از پيش فقه مي‌كوشد بخش‌هايي از فقه را تحت عنوان موضوع يا رشته‌هاي علمي خاص مورد پژوهش و مطالعه قرار دهد تا با شكافته شدن همه زواياي آن، كارآمدي، روزآمدي و كارآيي آن را به عنوان يك علم پويا بيش از پيش فعال سازد.

وجود ايده مطالعاتي جديد در ميان متفكران معاصر، روزنه مطالعه در آثار و انديشه‌هاي فقهي عالمان گذشته را در حوزه‌هاي مشخصي گشوده است. در همين راستا، اثر حاضر نيز وظيفه خود دانسته كه با الهام از رهيافت مطالعات جديد، بخش خاصي از فقه را كه «فقه سياسي» يا «انديشه سياسي در فقه» ناميده مي‌شود، مورد پژوهش قرار دهد. اما گستردگي مطالب ايجاب مي‌كرد كه اين پژوهش تنها روي آثار يكي از نخبگان فقه كه از لحاظ تاريخي به قرن ششم تعلق دارد، متمركز شود. بنابراين پژوهش حاضر، انديشه سياسي امين‌الاسلام فضل‌بن حسن طبرسي را بررسي مي‌كند.

طبرسي كه در عرصه تفسير از نديشمندان صاحب نام به شمار مي‌آيد، در عرصه فقه نيز از توانايي برجسته‌اي برخوردار است، اما شهرت او در تفسير، تا حدودي مانع از شفاف شدن انديشه‌هاي فقهي او شده است. از اين‌رو، بسيار لازم به نظر مي‌رسيد كه انديشه فقهي او نيز دست‌كم در برخي محورها، مانند فقه سياسي، مورد توجه و تعمق محققان قرار گيرد.

طبرسي در عرصه فقه به طور عام و در فقه سياسي به طور خاص، نظريه‌هاي عميقي دارد كه توجه به آنها براي عصر حاضر بسيار قابل استفاده خواهد بود؛ به ويژه شرايط زماني خاص او كه وي را به اتخاذ استراتژي «تفاهم ديني» وادار كرد، براي عصر جديد كه از گفتمان تفاهم مذهبي و سياسي حمايت نشان مي‌دهد و جهان به سوي همكاري‌هاي بيشتر در حركت است، بسيار آموزنده خواهد بود.

امين‌الدين فضل‌بن حسن طبرسي بين سال‌هاي 468 تا 470 هجري به دنيا آمد. محله، شهر يا روستاي محل تولد وي به طور دقيق معلوم نيست. تنها گفته شده كه او در مشهد مقدس و در خانواده‌اي مومن و اهل علم متولد شده و اجداد او همگي از علما و اهل فضل بوده‌اند. زمانه وي با حكومت سلاجقه كه قدرت‌مندترين سلسله حاكم بر ايران را در دوره پس از اسلام تشكيل مي‌داد، مصادف بود. در اين دوره ايران از گسترش فوق‌العاده‌اي برخوردار بود و شاهان سلجوقي نيز قدرت و توان‌مندي زيادي داشتند.

طبرسي دوران جواني خود را در مشهد گذراند و در جوار بارگاه امام رضا(ع) به رشد عقلي و فكري خود نائل شد. وي در اين شهر از محضر بزرگان و علماي دين، درس‌هاي علوم ديني و ادب را فرا گرفت و به تكامل نفس و طي مراحل كمال نفساني و روحاني رسيد. وي در اكثر علوم زمانه‌اش مانند فقه، اصول، ادبيات عرب، تفسير، كلام و الهيات سرآمد بود. اين مدت در حدود 50 سال از زندگي وي را دربرمي‌گيرد كه بهترين دوران رشد و شكوفايي و دوران بالندگي و كمال او به شمار مي‌آيد. از اين دوره زندگي وي اطلاع چنداني در دست نيست.

مهاجرت به سبزوار
طبرسي پس از 50 سال زندگي در مشهد مقدس و كسب كمالات عقلي، علمي و معنوي، ظاهرا به درخواست سادات شيعي سبزوار به اين شهر رفت و در آن جا سكنا گزيد تا بدين وسيله سادات شيعه از وي بهره ببرند. در همين دوران، بسياري از آثارش مانند مجمع‌البيان، جوامع‌الجامع و چند كتاب ديگر را تاليف كرد.

او در اين شهر به كار تدريس و تربيت شاگردان و هدايت مردم مشغول بود تا آن كه به سال 548 هجري در همين مكان بدرود حيات گفت. پس از وفات، جنازه‌اش به مشهد انتقال يافت و در مكاني به نام «مسجد قتلگاه» به خاك سپرده شد. سنگي كه روي قبرش قرار دارد، تاريخ مذكور را در مورد وفات او تصديق مي‌كند.

درباره علت وفات او، اقوال مختلفي وجود دارد. برخي گفته‌اند شهيد شده است و برخي هم وفات او را به مرگ طبيعي مي‌دانند، اما در اين كه وي را باطنيان به وسيله سم به شهادت رسانده‌اند، مستندات تاريخي محكمي وجود ندارد. تنها نكته‌اي كه وجود دارد، اين كه بعضي گفته‌اند طبرسي نيز از جمله كساني بود كه در فتنه‌اي كه در همان سال (548 هجري قمري) از سوي تركمن‌هاي طايف غزّ در بلخ و خراسان عليه سلطان سنجر برپا شده بود، به شهادت رسيد. اين قول به نظر صاحب كتاب مفاخر اسلام (مرحوم علي دواني)، قريب به واقع تلقي شده است.

مهمترين مفهومي كه در اين پژوهش جلب توجه مي‌كند، مفهوم «حكومت عادل» است كه منظور از آن، عالي‌ترين نهاد قدرت و مديريت است كه صلاحيت امر و نهي و تدبير امور جامعه را در دست دارد. «حكومت عادل» حكومتي است كه روش اعتدال را بر مبناي قوانين شريعت تحت رهبري فرد عادل عالم معصوم در پيش گرفته باشد.

به منظور دست‌يابي به پاسخ سوال اصلي و روشن شدن ابعاد انديشه سياسي انديشمند مورد نظر، در اين كتاب كوشش به عمل آمده تا مطالب مرتبط با انديشه سياسي او، در ضمن شش فصل مورد بررسي قرار گيرد: فصل نخست، به زندگي‌نامه و عصر سياسي مرحوم طبرسي پرداخته است. فصل دوم، به كليات مرتبط با انديشه سياسي مي‌پردازد كه اغلب متمركز بر مباني است. فصل سوم، به حيات سياسي در عصر غيبت مي‌پردازد و فصل چهارم، به حكومت؛ فصل پنجم، به كاركرد، وظايف و اختيارات دولت و فصل ششم، به دولت جائر و تعامل با آن پرداخته است. سرانجام با يك جمع‌بندي و نتيجه‌گيري، پژوهش حاضر خاتمه مي‌يابد.

لازم به ذكر است كه روش پژوهش، توصيفي ـ تحليلي است كه با گردآوري مطالب مستند از آثار انديشمند، نويسنده به تجزيه و تحليل آنها پرداخته است.

چاپ دوم كتاب «انديشه سياسي طبرسي» در شمارگان 1300 نسخه، 128 صفحه و بهاي 21000 ريال راهي بازار نشر شد.