حجت‌الاسلام مهدي خداميان‌آراني در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، درباره محتواي اثرش اظهار كرد: «فهارس الشيعه» دربر دارنده مجموعه كتاب‌هاي فهرست قدماي شيعه است. سال 448 هجري قمري كه طغرل بيك، پادشاه سلجوقي، به بغداد حمله كرد، در آتش‌سوزي‌ ايجاد شده توسط سربازان وي، كتابخانه شيخ طوسي نيز در سايه پاره‌اي از اختلافات شيعه و سني، گرفتار اين آتش‌سوزي شد و از ميان رفت. 
 
نويسنده و پژوهشگر حوزه دين و حديث با بيان اين كه در آن حادثه قسمت زيادي از كتاب‌هاي حديثي شيعه از ميان رفت، گفت: «فهارس الشيعه» بعد از هزار سال مي‌خواهد تعدادي از آن كتاب‌هايي را كه نزد شيخ طوسي بودند و در آتش‌سوزي از بين رفتند احيا كند. «فهرست سعد‌بن عبدالله الاشعرى»، «فهرست عبدالله‌بن جعفر الحميرى»، «فهرست حميدبن زياد النينوائى»، «فهرست محمّدبن جعفربن بطّة»، «فهرست محمّدبن الحسن‌بن الوليد»، «فهرست جعفربن محمّدبن قولويه»، «فهرست الشيخ الصدوق» و «فهرست احمد بن عبدون» از جمله كتاب‌هاي اين مجموعه‌اند.

نويسنده كتاب «فریاد مهتاب» گفت: همه ما احاديث و سخنان فراواني را از روايات اهل‌بيت(ع) مي‌شنويم كه برخي از آنها صحيح و برخي غير صحيح‌اند و براي اين كه صحت، درسي و ضعيف بودن يا نبودن آن سخن را درك كنيم، نيازمند استعانت از علم رجاليم. اين علم بررسي مي‌كند چگونه مي‌توانيم تشخيص دهيم حديثي ضعيف يا قوي است. در اين كتاب، هشت كتاب از قدماي شيعه كه به بررسي صحت احاديث مي‌پردازند، بازسازي شده‌اند. 

وي با تاكيد بر اين كه ديگر هيچ نسخه خطي از اين هشت كتاب وجود ندارد، گفت: 1000 سال قبل كه اين آثار از ميان رفتند، هيچ نسخه خطي از آنها باقي نماند. در كتاب «فهارس الشيعه» پس از شش سال تلاش مداوم، مضامين اين آثار را از كتاب‌هاي معتبر و مستند با شواهد بسيار يافتيم و تا آنجا كه امكانپذير بود، اين آثار را بازسازي كرديم. در واقع، بعد از گذشت 1000 سال اين نخستين باري است كه اين كتاب‌ها مطرح مي‌شوند. اين كار تلاش بسيار زيادي مي‌طلبيد. البته با توجه به نرم‌افزارهاي موجود، زمان تدوين اين آثار بسيار كوتاه شد و اگر قرار بود اين كار به صورت پژوهش‌هاي دستي انجام شود، حدود 20 تا سي سال به طول مي‌انجاميد. 

پژوهشگر حوزه دين و حديث يادآور شد: بر اساس شواهد و آثار ديگر دريافتيم متوني كه در آن آتش‌سوزي از بين رفتند، چه ويژگي‌هايي داشتند. البته اين كار به طور قطع نواقصي دارد، اما تنها كاري بود كه براي بازسازي و احياي آن آثار مي‌شد انجام داد.

وي در پاسخ به اين پرسش كه اين اثر مي‌تواند چه تأثيري در تأليفات، شبهات و ارجاع منابع آتي داشته باشد، گفت: منبع علم فهرست كه در مقدمه نيز به آن اشاره شده، منهج علم رجال است. اين علم به تنهايي كاستي‌هايي دارد. كتاب «فهارس الشيعه» تكميل‌كننده منهج علم رجال است و اين سامانه بررسي احاديث صحيح از ضعيف را تقويت مي‌كند. اكنون يكي از هجمه‌هايي كه وهابيت به شيعه وارد مي‌كند، اين است كه بسياري از روايات شيعه ضعيف‌اند كه ما با كمك علم رجال و علم فهرست مي‌توانيم احاديث اعتقادي شيعه را نجات دهيم. 

حجت‌الاسلام خداميان افزود: براي نمونه، يكي از مسايلي كه نزد ما(شيعيان) خيلي مشهور است، درباره شبهاي قدر است كه «روح‌الامين» بر امام زمان(عج) نازل مي‌شود. اين روايت يكي از اعتقاداتي است كه خيلي از شيعيان دارند. اگر بر اساس علم رجال اين روايت را بررسي كنيم، از ضعيف‌ترين روايات شناخته مي‌شود. چنانچه برخي از علماي ما نيز در كتاب‌هاي رجالشان بيان كرده‌اند، اما همين روايت را شخصي به نام احمد بن محمدبن عيسي اشعري نقل مي‌كند. با بررسي زندگاني او در مي‌يابيم وي كسي است كه وقتي در قم بود، اگر كسي حديث ضعيفي از اهل‌بيت(ع) نقل مي‌كرد، او را از اين شهر اخراج مي‌كرد. وقتي نام چنين شخصيتي در سند روايتي كه عنوان شد، قرار مي‌گيرد، براي ما شاهدي بسيار قوي مي‌شود كه اين روايت نزد احمد بن محمدبن عيسي اشعري مورد قبول بوده، شخصيتي كه تا اين حد به نقل حديث ضعيف و صحيح دقت داشته است.  

وي ادامه داد: در مسلك فهرستي به جمع جميع شواهد تاريخي براي بررسي يك حديث مي‌پردازيم و تنها به يك شاهد اكتفا نمي‌كنيم. علم رجال مي‌گويد فلان شخصيت مورد اطمينان هست يا خير. در مسلكي كه در اين كتاب بنيان‌گذاري شده است، تمام شواهد تاريخي، اجتماعي، سياسي و ... را جمع و در مجموع آنها نتيجه‌گيري مي‌كنيم كه آن روايت مورد اعتماد است يا خير. 

حجت‌السلام خداميان درباره اين كه «آيا پيش از اين هم در اين زمينه چنين اقداماتي انجام شده است؟» يادآور شد: اين منهج فكري متاثر از آموزه‌هاي استادم، آيت‌الله سيد احمد مددي است كه در دروس خارج فقه‌شان به آن اشاره داشتند. پيش از اين و در زمينه‌هاي تاليفي به عنوان مسلك فهرستي استفاده از اين روش را در كتابي به نام «آداب اميرالمومنين» داريم كه نمونه‌اي از منهج فهرستي است، اين اثر سال 1385 توسط موسسه دارالحديث چاپ شد. در آن كتاب نمونه‌هاي از منهج فهرستي را ارايه كرده بودم. در اين كار جديد نيز هشت فهرست از آثار و منابع قدماي شيعه بازسازي شده‌اند. 

مدير موسسه انديشه سبز شيعه گفت: در اين اثر دو يا سه سطر از متن اصلي در صفحات كتاب آمده و بقيه صفحه، پاورقي‌هايي در توضيح و تشريح اثرند؛ همراه مستنداتي كه عنوان مي‌كند به چه دليل اين متن استظهار شده است و اين كه 1000 سال قبل چنين كتاب و متني بوده است. نوشتار حاضر، پاورقي‌هاي فراواني دارد و نكات فني و علمي براي آوردن مستندات در آن ذكر شده‌اند تا هر كسي كه اين كتاب به ويژه پاورقي‌هاي عربي را مي‌خواند، دريابد به چه دليل اين استظهارات انجام شده‌اند. 

وي درباره اين كه آيا امكان دارد بعدها نيز منابع و مطالب ديگري به متن اين هشت كتاب اضافه شوند، عنوان داشت: براي دستيابي به حدي از اين متون كه امكانپذير بود، تمامي كتاب‌ها شيعي را جست‌وجو كرديم تا ببينيم چه گزارش‌هايي به عنوان «فهرست» موجود است. به عنوان نمونه، در هر اثر كهني كه در آن عنوان «كتاب فهرست» در تاريخ شيعه نقل شده بود، متن را بر پايه شواهد متعددي استخراج كرديم. بنابراين بعيد مي‌دانم مورد ديگري را به عنوان فهرست بتوان به متن اين آثار اضافه كرد. 

پژوهشگر حوزه حديث معتقد است: طرحي با نام «اجازات الشيعه» كه تكميل كننده اين «فهارس الشيعه» است، در دست تدوين دارم كه انجام اين طرح نيز پنج تا شش سال زمان مي‌برد و اگر آن اثر هم منتشر شود، تكميل كننده كار فهارست خواهد بود.

وي درباره دشواري‌هاي اين كار گفت: در ابتداي راه گردآوري حتي بخشي از هشت كتابي كه متن يا نسخه خطي از آن در اختيار نبود، بسياري نامعقول مي‌نمود، از اين جهت كه نمونه چنين كاري تاكنون انجام نشده بود، اما با استفاده از نرم‌افزارهاي حديثي شيعه و بيان شواهدي در پاورقي‌ها، به اين نوشتار دست يافتيم. البته متني كه به دست آورديم، تمام متن كتاب‌هاي اصلي نيست، بلكه آن چيزي كه براي ما بعد از 1000 سال امكان جمع‌آوري‌اش ميسر بود را در اين اثر ارايه كرديم. 

نويسنده كتاب «حقيقت دوازدهم» با تاكيد بر اين كه اين كتاب، اثري فوق‌ تخصصي است، افرادي نظير دانشجويان علوم حديث و حوزويان را در شمار مخاطبان اصلي اين اثر خواند و گفت: طرحي از سوي برخي از كارشناسان مطرح شده كه بر اساس آن قرار است «فهارس الشيعه» به عنوان اثري مرجع براي دكتراي رشته علوم حديث تدريس شود. اين اثر كمك مي‌كند شيوه و روش قدما را در بررسي احاديث احيا كنيم. در اين اثر براي هر كتابي مقدمه‌اي نوشته شده است كه به تفصيل درباره شخصيت نويسنده‌ آن، ساير آثار وي و اين كتاب، توضيحاتي را عنوان مي‌كند. اين اثر همچنين پاورقي‌هاي زيادي درباره مستندات دربر دارد.

مدير موسسه انديشه سبز شيعه گفت: نكته جالب اين كه از اين هشت نفر مولف منابع تراث شيعه، پنج نفرشان از اهالي قم بودند و جا دارد حوزه علميه قم افتخار كند كه قدماي ما به ويژه در قرن‌هاي چهارم و پنجم كه اين آثار متعلق به آنهاست، از اين شهر برخاسته‌اند و به بررسي صحت احاديث اهتمام مي‌ورزيدند و هر حديثي را نقل نمي‌كردند. 

وي در پاسخ به اين سوال كه «استفاده از اين رويكرد در بازسازي و احياي آثار گذشتگان در حوزه پژوهش چه باب‌هايي را باز مي‌كند؟» گفت: بسياري از اصحاب ائمه نظير امام صادق(ع) در بحث عصر ذهبي (عصر طلايي) نگارش حديث به تدوين احاديثي از امامان(ع) پرداختند. نگارش اين احادث و مكتوب كرده آنها به تاكيد امام صادق(ع) شروع شد؛ آن هم در زماني كه اهل سنت نوشتن حديث را حرام مي‌دانستند.

حجت‌الاسلام خداميان تصريح كرد: در زماني كه علماي اهل سنت نوشتن حديث را تحريم كرده ‌بودند، عصر طلايي براي نوشتن حديث در ميان شيعه آغاز شد. اين كتاب‌ها را اصحاب ائمه(ع) تا قرن چهارم حفظ و بعدها در قرن چهارم كتابي نظير «كافي» احاديث مهم را در متن خود گردآوري كردند و آثار قبلي فراموش شدند و از ياد رفتند. اميدوارم اين كتاب‌ها نمونه‌اي باشند براي اين كه تا حدي كه مي‌توانيم آثار ياران امام صادق(ع) را زنده و بازسازي كنيم. درست است كه نسخه خطي از آنها از ميان رفته‌اند، اما در لابه‌لاي كلمات علماي شيعه از آنها ياد شده است تا بتوانيم مجموعه ميراث حديثي شيعه را آن گونه كه در قرن‌هاي سوم و چهارم بوده، بازسازي كنيم. اين اقدام مي‌تواند اثرات فراواني در فقه و اعتقادات و بحث‌هاي كلامي ما داشته باشد. 

وي درباره اين كه «آيا در زمينه‌هاي ديگر هم مي‌توان چنين كاري انجام داد؟» گفت: در حوزه فقه، تفسير، كلام، مباحث علم رجال نيز مي‌توانيم بر اين اساس، منابع اوليه را بازسازي كنيم. بازسازي و احياي اين آثار، فوايد زيادي دارد و مي‌تواند بسياري از شبهات دگرانديشان را از ميان بردارد يا پاسخ متقني به آنها ارايه دهد.

تدوينگر كتاب «فهارس الشيعه» اظهار كرد: بازسازي اين مجموعه كه قدم نخست است، مي تواند زمينه‌هاي بازسازي ساير متون قدماي شيعه را فراهم كند. 

كتاب دو جلدي «فهارس الشيعه» را موسسه كتاب‌شناسي شيعه در قطع وزيري، 1600 صفحه و به زبان عربي به چاپ رسانده است.