به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، هشتاد و يکمين نشست مرکز پژوهشي ميراث مكتوب، عصر دوشنبه (20 تيرماه) با عنوان «ميراث مکتوب زبان فارسي در شبه قاره و ضرورت تدوين فهرست مشترک آنها» برگزار شد. سخنران اين نشست دکتر عارف نوشاهي نسخه‌پژوه، محقق و مصحح پاکستاني از اهميت و ضرورت تدوين يک فهرست مشترک سخن گفت و اين که چگونه مي‌توان اين طرح و فکر را عملي کرد. 

دكتر عارف نوشاهي در ادامه سخنانش گفت: شبه قاره از لحاظ وجود نسخه‌هاي خطي يكي از بزرگترين مناطق جهان است. نه تنها در آنجا نسخه‌هايي به زبان‌هاي فارسي و عربي، بلكه به زبان‌هاي محلي نيز نسخي وجود دارند. از اين رو شبه قاره رقيبي براي نسخ خطي تركيه، ايران و ازبسكتان به شمار مي‌آيد.

وي افزود: اين كه شبه قاره چه نقشي در پديد آوردن آثار زبان فارسي دارد، موضوع واضحي است كه هر كس با تاريخ ادبيات فارسي سر و كار داشته باشد، نقش آن را مي‌داند و نيازي به يادآوري آن نيست اما مي‌توان گفت كه شبه قاره از لحاظ وجود نسخه‌هاي خطي يكي از بزرگترين مناطق جهان است. 

وجود  8 هزار نسخه خطي به زبان سانسكريت در دانشگاه پنجاب
وي افزود: در دانشگاه پنجاب 8 هزار نسخه خطي به زبان سانسكريت نگهداري مي‌شوند. شايد بتوان گفت كه شبه قاره رقيبي براي نسخ خطي تركيه، ايران و ازبكستان مي‌تواند باشد. حتي اگر به روستاهاي پاكستان هم برويد، باز امكان دارد كه نسخه‌اي خطي پيدا كنيد. ذكر دو خاطره، مقصود من را روشن تر خواهد كرد. 

وي افزود: حدود 40 سال پيش مركز تحقيقات ايران و پاكستان قصد داشت كتابي به نام «جواهر الاولياء» را كه آقاي غلام سرور تصحيح كرده بود، چاپ كند. در همان زمان متوجه شديم كه نسخه‌اي از اين كتاب در يكي از روستاهاي پاكستان نگهداري مي‌شود. بعدها اين نسخه به دست آمد. 

منظور اين است كه دهات دور دست پاكستان هم جايي براي يافتن نسخه‌هاي خطي فارسي است. يا هنگامي كه در مركز تحقيقات با استاد منزوي كار مي‌كردم، اسم روستايي به ذهنم رسيد كه در نزد يكي از ساكنان آن نسخه‌اي خطي يافت مي‌شد. 25 سال بعد كه به آن روستا مراجعه كردم، نسخه را يافتم. پس مي‌توان گفت كه از لحاظ وجود نسخ خطي، پاكستان و هند منطقه‌هاي پُرباري به شمار مي‌روند. 

وي افزود: علاوه بر آن، دو فهرست يادداشت‌هاي متفرقه از نسخه‌هاي پراكنده در پاكستان تهيه كرده‌ام. در اين يادداشت‌ها، 25 هزار نسخه جديد شناسايي شده اند. سازمان مخطوطات اسلامي در كمبريج از اين طرح استقبال كرد. آنها خواستند جلدي كه متعلق به علوم اسلامي است، در آنجا منتشر شود. 

اين مصصح پاكستاني يادآور شد: اين فهرست كه شامل علوم قرآني است، در سال 2011 به پايان مي‌رسد و  تمام كار در 4 يا 5 جلد تدوين مي‌شود. روش من همان روش استاد منزوي است؛ با اين تفاوت كه به كتاب‌هاي مكرر نپرداخته‌ام. 

نوشاهي خاطرنشان كرد: پس از چاپ 14 جلد فهرست منزوي، حدود 85 هزار نسخه خطي فارسي در پاكستان شناسايي شده اند. اين آمار نشانگر آن است كه زبان فارسي در پاكستان، چه حضور موثر و فراواني داشته است. من به عنوان يك پاكستاني، به اين ميراث افتخار مي‌كنم. 

هند امروز يكي از بزرگترين مراكز نسخ خطي در جهان است
وي افزود: اما در هند نيز كه بخش اعظمي از شبه قاره است، نسخ خطي فراواني يافت مي‌شوند. در واقع هند امروز، يكي از بزرگترين مراكز نسخ خطي در جهان است و كتابخانه‌هاي آنجا نفيس‌ترين آثار خطي را نگهداري مي‌كنند. خوشبختانه فهرست اكثر كتاب‌هاي هند تهيه شده است اما تاكنون به فكر تهيه فهرست مشتركي از نسخ خطي نيفتاده‌اند. 

وي افزود: به نظر من تدوين فهرست مشترك نسخ خطي هند بايد در دو مرحله صورت گيرد؛ در مرحله نخست بايد تمام فهرست‌هاي خود هند فراهم شود و چند مترجم كاردان به اين كار گمارده شوند. در مرحله دوم بايد به فكر فهرست‌نگاري نسخه‌هاي باشيم كه تاكنون فهرست نشده‌اند. من پيشنهاد مي‌كنم كه نام چنين مركزي را «مركز تدوين فهرست‌نگاري مشترك شبه قاره» بگذاريم. 

عارف نوشاهي به يادكرد از دو استاد در گذشته،  علي نقي منزوي و استاد ايرج افشار، پرداخت و درباره ايرج افشار گفت: درگذشت استاد افشار نه تنها براي ايران، بلكه براي جهان يك نقصان علمي بزرگ است. استاد افشار پُلي ميان ايران و جهان ايران‌شناسي بودند. ايشان پشتيبان استادان شبه قاره بود و در موسسه موقوفات دكتر محمود افشار، 6 جلد كتاب و 3 پايان نامه را منتشر كرد.
 
وي تصريح كرد: من نمي‌دانم كه بعد از ايشان آيا موقوفات دكتر افشار همچنان به پشتيباني از ايران‌شناسان خارج از ايران ادامه خواهد داد يا خير؟ اميدواريم كه مركز پژوهشي ميراث مكتوب كه زير نظر دكتر ايراني اداره مي‌شود، به ادبيات شبه قاره توجه خاصي داشته باشند.