به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، نويسنده، اثر خود را براي يكي از منسوبان بايزيد كه مورد توجه سلطان محمد خدابنده اولجايتو ( 703 ـ 716 ه.ق ) بوده، فراهم آورده است. او انگيزه خود را براي نگارش «دستور الجمهور» پراكنده بودن سخنان بايزيد مي‌داند و مي‌نويسد كه به قصد استفاده گسترده‌تر خوانندگان، كتاب خود را به زبان فارسي نگاشته است. «دستور الجمهور» در سه مقدمه و هفت باب و يك خاتمه بخش‌بندي شده است. اين اثر از آنجا كه دربردارنده برخي نكات و فوايد ادبي و عارفانه است، ارزش و اهميت بسياري دارد. 

بايزيد بسطامي، كه كتاب «دستور الجمهور» در شرح حال اوست، در خانواده‌اي كه پدران آنها زرتشتي بودند و در محله موبدان شهر بسطام به دنيا آمد. نياي او موبد و پدربزرگش سروشان و پدرش عيسي نام داشتند. بايزيد جز در موارد اندك، همه عمر را در بسطام زيست و در همان شهر درگذشت و به خاك سپرده شد. 

سال تولد او، به گمان بسيار، در 161 و مرگ او در 234 قمري روي داده است. اين نيز گفتني است كه برخلاف آنچه در كتاب «دستور الجمهور» آمده است، بايزيد هيچ گاه همسري برنگزيد و همه عمر تنها زيست. آگاهي‌ها درباره بايزيد و رويدادهاي زندگي او پراكنده و آميخته با افسانه است. اما آنچه اهميت دارد جايگاه بلند و ممتاز او در عرفان ايراني است. همه عارفان هم‌عصر و پس از روزگار بايزيد، مقام و عظمت معنوي او را ستوده‌اند و كساني مانند جنيد، خرقاني، ابوسعيد ابوالخير، عطار، شمس تبريزي و مولانا از شيفتگان او بوده‌اند. 

تا پيش از انتشار متن ويرايش شده «دستور الجمهور» توسط ايرج افشار و محمدتقي دانش‌پژوه، تنها كتاب كهني كه در شرح حال بايزيد شناخته شده بود، متن عربي كتاب «النور» تاليف ابوالفضل محمد سهلگي بود. اين كتاب را دكتر محمدرضا شفيعي كدكني به نام «دفتر روشنايي» (انتشارات سخن ـ 1384) به فارسي ترجمه كرده است. اكنون با پيدا شدن كتاب «دستور الجمهور» آگاهي‌هاي ما درباره زندگي و سخنان بايزيد بسطامي دامنه بيشتري گرفته است. متن ويراسته «دستور الجمهور» شامل فهرست تفصيلي متن، پيشگفتار ايرج افشار درباره چگونگي ويرايش كتاب، متن و فهرست‌هاست. 

مصحح در پيشگفتار خود از تهيه دو نسخه خطي كتاب «دستور الجمهور» توسط شهريار عدل ياد مي‌كند و از نسخه سومي سخن به ميان مي‌آورد كه احمد منزوي شناسانده بود. بدين گونه مصححان به كار تصحيح و مقابله نسخه‌ها مي‌پردازند. پس از آن به درخواست دكتر محمدرضا شفيعي كدكني، نمونه‌هاي چاپي در اختيار او گذاشته مي‌شود تا مواردي كه نيازمند اصلاح است، توسط او به انجام برسد. همه آن تصحيحات به نام دكتر شفيعي كدكني در پانوشت صفحات آورده شده است. 

مصحح در مقدمه خود درباره بايزيد و مولف كتاب و بخش‌بندي مطالب او، گزارشي ارايه مي‌كند و از تاريخ تاليف كتاب و كتابت نسخه اساس، آگاهي‌هايي در اختيار خواننده قرار مي‌دهد. چون كتاب «دستور الجمهور» در زمان اولجايتو تاليف شده است، از توجه و علاقه اين ايلخان مغول سخن به ميان مي‌آورد و مي‌نويسد كه اولجايتو چنان احترامي براي بايزيد قائل بود كه دستور داد در محوطه مزار او بناهايي ساخته شود. 

اهميت و ارزش مندرجات «دستور الجمهور»
در پيشگفتار، درباره مآخذ و منابع مولف «دستور الجمهور» نيز اشاره‌هايي آمده است و نام كتاب‌هايي كه در متن آمده، ياد شده است. شمار آن كتاب‌ها به 17 مورد مي‌رسد. بحث ديگر مصحح درباره «فوائد دستور الجمهور» است. به باور او، اطلاعات تاريخي كه از اين كتاب به دست مي‌آيد؛ ضبط سخنان و كلمات بايزيد؛ ضبط شماري از عبارات و كلمات گويشي كه در منطقه قومش (سمنان و دامغان و شاهرود) كاربرد داشته است. 

آوردن اشعار در متن كتاب؛ جنبه‌هاي اجتماعي ناقدانه كلمات؛ وجود بعضي واژه‌هاي فارسي كم كاربرد در متن و نشانه‌هايي از وضع اجتماعي زمانه؛ از امتيازات كتاب «دستور الجمهور» است. افزون بر اين كه كتاب ياد شده، مي‌تواند در شناخت جغرافياي ناحيه بسطام، در قرن هشتم، نيز سودمند باشد. 

توضيح درباره نسخه‌هاي مورد استفاده، چگونگي و خط آنها و ديگر نكاتي كه لازم بوده است يادآوري شود، بخش ديگري از پيشگفتار ايرج افشار را شكل مي‌دهد. شيوه تصحيح و چاپ «دستور الجمهور» نيز با خواننده در ميان گذاشته شده است. 

زنده‌ياد افشار مي‌نويسد: «هدف شادروان دانش‌پژوه و من جز اين نبوده است كه متني آشفته حال را تا حدودي به طور قابل قبول عرضه كنيم تا پژوهشگران اين گونه مباحث بتوانند در موضوعات مختلف آن به آساني به تجسس پردازند». آنگاه ضمن برشمردن كارهاي پژوهشي كه بايد درباره «دستور الجمهور» انجام شود، افزوده‌ است: «وظيفه كتابدارانه ما در همين حدود بود كه توانستيم متني فراموش شده را به دوستداران رشته تصوف عرضه داريم» 

شرح مختصري درباره فهرست‌ها و شجره نامه‌هايي كه افشار تهيه كرده است و نكات چاپي متن، پايان بخش مقدمه پُراطلاع كتاب است. ضمن آن كه در پايان پيشگفتار، چندين منبع، كه در ساليان اخير درباره بايزيد بسطامي منتشر شده، معرفي شده است. 

«دستور الجمهور» به نثري ساده و روان نگاشته شده است و واژه‌هاي ديرياب و دشوار آن اندك است. عبارت‌هاي عربي متن، توسط مولف به فارسي ترجمه شده و در موارد متعددي، به اشعار فارسي استناد شده است. اين نيز گفتني است كه آنچه درباره بايزيد بسطامي در «دستور الجمهور» آمده است هر چند در خور اهميت است اما برخي از داستان‌هايي كه از رويدادهاي زندگي او آورده شده به ظاهر جنبه افسانه‌اي و خيال‌پردازانه دارد. نويسنده «دستور الجمهور» كوشيده است به استناد آن حكايت‌ها بر جايگاه معنوي بايزيد بيفزايد. 

ويرايشگران كتاب همه اختلاف نسخه‌ها را در پانويس صفحات آورده‌اند و گاه توضيحي مختصر درباره پاره‌اي از واژگان ذكر كرده‌اند. فهرست‌هاي متعددي كه براي «دستور الجمهور» فراهم شده است، استفاده از اين كتاب را براي محققان آسان‌تر ساخته است. آن فهرست‌ها شامل: آيات، احاديث، عبارت‌هاي عربي و سخنان عرفا، اشعار عربي و فارسي، كسان، خاندان بايزيدي، مكان‌ها (همراه با توضيحات)، قبيله‌ها، كتاب‌ها، واژگان و تركيبات فارسي و عبارت‌هاي گويشي است. 

چكيده‌اي از پيشگفتار نيز به زبان انگليسي، به ترجمه روحبخشان، در پايان كتاب آمده است. عكس صفحات نخست و پايان نسخه‌هاي خطي، به همراه «شجره نامه طايفه بايزيدي بسطام»، در پايان پيشگفتار ديده مي‌شود. 

«دستور الجمهور في مناقب سلطان العارفين ابويزيد طيفور»، متني بازمانده از سده هشتم، را مركز پژوهشي ميراث مكتوب با همكاري انجمن ايران‌شناسي فرانسه در ايران، با شمارگان 1500 نسخه و به بهاي 11 هزار تومان منتشر كرده است. ويرايش اين اثر توسط ايرج افشار و محمدتقي دانش‌پژوه انجام شده است.