به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، عصر ديروز (7 آذر) مركز فرهنگي شهر كتاب شاهد برگزاري نشست بررسي كتاب «شهر خدا» نوشته سنت آگوستين با ترجمه حسين توفيقي بود. شهرام پازوكي، استاد اديان و عرفان موسسه حكمت و فلسفه ايران و پيروز سيار مترجم كتاب‌هاي عهد جديد و عهد عتيق نيز علاوه بر مترجم، در اين نشست سخنراني كردند.

حجت‌الاسلام توفيقي در ابتداي سخنانش گفت: از حدود پنجاه سال پيش وارد حوزه علمیه شده‌ام و در اين مدت به اموري كه در واقع فراحوزوي بودند مانند مسيحيت علاقه‌مند شدم و از همان ابتدا شروع به آموختن زبان عبري، لاتين و انگليسي كردم. تاكنون كتاب‌ها و مقالات كمي از من منتشر شده‌اند و از آن‌جايي كه اهل مصاحبه هم نيستند، فردي ناشناخته‌ام. 

وی افزود: معتقدم كه ترجمه مقدمه تاليف است كما اين‌كه تاكنون بسياري از كتاب‌هاي مهم به ويژه در حوزه اديان به فارسي ترجمه نشده‌اند. براي مثال کتاب بسيار مهم «شهر خدا» كه هزار و 600 سال پیش یعنی 200سال پیش از ظهور اسلام نوشته شده است تاکنون به فارسی ترجمه نشده بود. البته این اثر به لحاظ حجم، تنها یک دهم آثار آگوستین را شامل می‌شود.

توفيقي، سقوط رم در سال 410 میلادی را واقعه‌اي دانست كه منجر شد آگوستين كتاب «شهر خدا» را بنويسد. وي گفت: پس مسيحي شدن رومی‌ها در قرن چهارم میلادی، رم با هجوم «گوت‌ها» سقوط كرد و مسيحياني که هنوز به بت‌پرستی گرایش داشتند، چنين استدلال كردند كه رم به دليل دست برداشتن از بت‌پرستی و گرویدن به مسیحیت سقوط كرد.

وی افزود: آگوستین در پاسخ اين افراد کتاب «شهر خدا» را نوشت. این کتاب بیست و دو بخش را شامل مي‌شود كه 10 بخش نخست، به بي‌فايده بودن بت‌پرستي در دنيا و آخرت مي‌پردازد و 12 بخش دوم به شهر خدا و آخرت مي‌پردازد. علامه طباطبایی نيز در تفسیر آخرین آیه سوره آل عمران بحثی را مطرح می‌کند که نزدیک به بحث شهر خداست. آگوستین بيان مي‌كند كه شهر خدا در این دنیا وجود ندارد و تا وقتي که در این دنیای زندگي مي‌كنيم تا جايي كه به دينمان آسيبي نرسد باید از قوانین شهر زمینی تبعیت کنیم. همين تفكر، متعادل بودن آگوستين را نشان مي‌دهد.

توفيقي، آگوستین را نخستين كسي دانست كه فلسفه را وارد عالم مسیحیت كرد و گفت: با وجود تاكيدي كه از سوي متقدمان كليسا بر دوري از فلسفه وجود داشت، آگوستین و چند قدیس دیگر فلسفه را وارد مسیحیت کردند. «فکر می‌کنم، پس هستم» عقیده‌اي است كه نخستين بار آگوستین آن را مطرح كرد.

وی با اشاره به انس خود با آراي آگوستين گفت: من شب‌ها و روزهای خوبی را با آگوستین گذراندم. قبلا فکر می‌کردم او یک فیلسوف اسکولاستیک و اهل بافتن است. البته آگوستین مطالب غیر مهم و خرافات زیادی در اين كتاب دارد، اما با وجود این بسيار با نبوغ او مانوس شدم.

توفيقي افزود: من این اثر را از پنج ترجمه انگلیسی به فارسی برگرداندم و سپس آن را با متن اصلی لاتین نیز تطبيق دادم. از آن‌جايي كه آگوستین بسیاری از اصطلاحات فلسفی را برای نخستین بار با ترجمه آثار یونانی به لاتین، به دنیای غرب و مسیحیت وارد کرد سعی کردم تمام اصطلاحات مسیحیت را در متن حفظ کنم.

وي با اشاره به نظر آگوستين درباره امر به معروف و نهي از منكر گفت: آگوستین معتقد بود که انسان‌های خوب به اين علت مانند سایر انسان‌ها دچار گرفتاری می‌شوند که به فریضه نهی از منکر عمل نمی‌کنند.

توفيقي ادامه داد: نكته‌اي را درباره مفهوم صحیح نهی از منکر و امر به معروف بيان مي‌كنم كه اهميت زيادي دارد. هيچ يك از منابع ديني يعني قرآن، حدیث و فقه، به جای امر به معروف و نهی از منکر، امر به واجب و نهی از حرام نگفته‌اند، زیرا معروف و منکر دو امر انعطاف‌پذیر و متغیرند که در هر زمان و مکانی صورت خاص خودشان را پيدا مي‌كنند. برای مثال ازدواج دختران در سنین پایین و توصیه به خانه‌نشینی بانوان که متون ديني ما تاكيد بسیاري بر آن دارند، در دوره كنوني امر پسندیده‌اي نیست. 

آشتي عقل و ايمان را در اثر آگوستين
در ادامه نشست، شهرام پازوكي گفت: همت آقاي توفيقي در ترجمه اين اثر كه حدود هفت سال براي آن وقت گذاشتند، ستودني است. البته به نظر من بهتر بود مترجم كتاب مقدمه جانانه‌تري برای آن مي‌نوشت.

وی با اشاره به ارزش ادبی و الهیاتی اين كتاب گفت: آگوستین جزو نخستین مترجمانی است که کتاب‌های یونانی را به لاتین برگرداند و مقدار زیادی از اصطلاحات مسیحیت را برای نخستين بار مطرح کرد. به همین دلیل کتاب «شهر خدا» از حیث ادبی مهم است و در تاریخ ادبیات غرب یکی از مهم‌ترین آثار به شمار می‌آید. همچنين آگوستین موسس الهیات مسیحی است که توانست میان عقل و ایمان نسبت برقرار کند. جمله مشهور آگوستين «ایمان بیاور تا بفهمی» جمله‌ای است که آگوستین در سراسر زندگی‌اش به آن باور داشت. این جمله یک شعار نیست، بلکه اصلي آگوستینی است که در سراسر قرون وسطی تکرار شد.

پازوکی ادامه داد: آگوستین ملاک سنت و بدعت در دنیای مسیحیت است. كتاب «شهر خدا»ي او به نوعي در حوزه فلسفه سياسي است البته نه به معناي امروزي آن و شايد عنوان‌هاي سیاست الهی یا الهیات سیاسی براي آن بهتر باشد. در واقع این اثر، نخستین کتابی است که تفکر سیاسی را در مسیحیت مطرح کرد. مسیحیت بیشتر دینی شخصی است تا مدنی و از این حیث، کتاب شهر خدا نخستین اثری است که مفاهیمی مانند جامعه کلیسا را مطرح کرد.

اين مدرس اديان و عرفان به انگیزه آگوستین در نوشتن این اثر اشاره كرد و گفت: او با نوشتن اين كتاب مي‌خواست به افرادي پاسخ دهد كه سقوط رم را نتيجه مسيحي شدن آن مي‌دانستند. او در اين كتاب سعي كرد ميان آسمان و زمين و در واقع ميان انسان‌هاي مومن و غيرمومن نسبتي را برقرار كند. کتاب «پادشاهی» توماس آکوئینی نيز ادامه تلاش آگوستين در كتاب «شهر خدا» است. توماس آکوئینی نسبتی را که آگوستين میان عقل و ایمان برقرار كرده بود به تعادل رساند.

وی سپس با ريشه‌يابي واژه سياست بيان كرد كه مقصود از سیاست همان سیاست مدن یا تدبیر شهر است و این‌که شهر چگونه باید اداره شود. وي گفت: شهر جایی است که انسان در آن آرام و قرار می‌گیرد و به سکون و آرامش می‌رسد. شهر خدا مکانی جغرافیایی نیست، اما آگوستین شهری مانند اورشلیم را مثال می‌زند که می‌تواند ویژگی‌های شهر خدا را داشته باشد.

عضو هيات علمي موسسه حكمت و فلسفه ايران افزود: اورشلیم به معنای دارالسلام است. سلام نيز به معناي سکونت، آرامش و صلح نیز وجود دارد. سلام از واژه‌های دقیق قرآنی است که معادلی ندارد. آگوستین «بابل» را نمونه شهر انسانی، هابیل را نمونه ساکن شهر خدا و قابیل را نمونه ساکن شهر انسانی می‌دانست. البته شهر خدا یک ساکن دارد که انسان کامل است و دیگران با توجه به نسبتی که با این انسان دارند ساکن این شهرند. 

شهر خدا در اين دنيا غريب است
سپس پیروز سیار به گسترش شناخت اديان در ايران دهه اخير اشاره كرد و گفت: بسیاری از کتاب‌های این حوزه نیز از سوی انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب منتشر شده‌اند.

وی با بيان اين‌كه ايده دو شهر نزد آگوستين تنها به كتاب «شهر خدا» اختصاص ندارد گفت: کتاب‌های قبلی آگوستین مانند «رساله‌ای در باب اختیار» و «دین حقیقی» از مفهوم دو شهر سخن می‌گوید و این نشان می‌دهد که او از قبل طرح این کتاب را در ذهن داشته است.

اين مترجم افزود: به نظر آگوستین شهر زمینی بر محبتی بنا شده که نوعی بت‌پرستی است. شهر خدا نيز با صلح، حکمت، مشیت و عدل الهی مرتبط است اما هیچگاه به اين مفاهيم محدود نمي‌شود. شهر خدا در زمین صورت بسته اما همیشه در آنجا غریب است. اهالی شهر خدا از وظایف مثبت ساکنان شهر زمینی معاف نیستند و هیچ امتیازی از این نظر برای آن‌ها در نظر گرفته نمی‌شود.

سيار ادامه داد: از نظر من آگوستین در اين كتاب تنها در پی طرح یک شهر این جهانی برای انسان نيست، بلكه بيشتر قصد دارد یک پیکار درونی انسان را تبيين كند. او اين مفهوم را در كتاب «اعترافات» نيز مطرح كرده بود، مفهومي كه به عشق به خویشتن انجاميد.