به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، وجود سوال‌ها، دغدغه‌ها و هدف‌های مشترک میان علم تفسیر و دانش هرمنوتیک، گفت‌وگوی آگاهانه این دو حوزه اندیشه‌ورزی را ضروری ساخته است. کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک» هم مبانی پنج روش اصلی تفسیر قرآن و انگاره‌های هشت تن از مشهورترین صاحب‌نظران عرصه هرمنوتیک کلاسیک را بررسی می کند تا به چنین گفت‌وگویی عینیت بخشد.

پیش از پرداختن به مطالب کتاب ضرورت دارد به یک سوال اساسی درباره موضوع محوری این اثر مکتوب پاسخ داده شود. از گذشته تاکنون برای بسیاری از صاحب‌نظران این پرسش مطرح بوده است که چه نسبت و رابطه‌ای می‌توان میان مباحث قرآن در حوزه مطالعات اسلامی و مباحث هرمنوتیک در حوزه اندیشه غربی برقرار کرد؟ برخی اصحاب اندیشه با تکیه بر غنای معارف اسلامی بر بی‌نیازی از این مباحث تاکید می‌ورزند، در حالی که گروهی دیگر از صاحب‌نظران به امکان ثمربخشی تعامل میان مباحث اسلامی و غربی معتقدند. تعاطی این دو محیط یعنی مباحث تفسیری در جامعه اسلامی و مباحث هرمنوتیکی در فلسفه و الهیات غربی، می‌تواند ما را به درک مناسب از محیط داوری و قضاوت هدایت کند.

از بخش‌های گوناگون این نوشتار برمی‌آید که اثر حاضر درصدد بررسی تطبیقی مبانی روش‌های تفسیر قرآن و انگاره‌های هرمنوتیست‌های کلاسیک است. مقصود از روش‌های تفسیر در این پژوهش، شیوه‌هایی است که مفسران در پیش می‌گیرند تا با استفاده از منابع تفسیری ‌به معانی و مقاصد آیات الهی برسند.

کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک» اثر علیرضا آزاد در چهار فصل به مقدمات و کلیات، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، انگاره‌های هرمنوتیست‌های کلاسیک و بررسی تطبیقی می‌پردازد. بهره بردن از رویکرد توصیف هرمنوتیک به جای رویکرد گزینشی یا منفعلانه، نکته قابل توجه در محتوای این اثر به شمار می‌آید.

فصل نخست این اثر مشتمل بر مقدمات و کلیات است. در بخش مقدمات به تبیین موضوع و بیان ضرورت و اهداف این پژوهش و پرسش‌ها و مدعاهای آن پرداخته شده است و نویسنده سعی کرده توضیحاتی را درباره پیشینه و روش تحقیق به مخاطبان ارایه کند. همچنین در این بخش به بیان اهداف مطالعات تطبیقی پرداخته شده است، طوری که رابطه هرمنوتیک و علوم اسلامی و به ویژه تفسیر قرآن را نمایان ساخته است. بخشی از این نوشتار نیز به دلایل مخالفان به کارگیری هرمنوتیک در عرصه قرآن‌پژوهی پاسخ می‌دهد.

در بخشی از نخستین فصل کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک» مولف معتقد است که ادیان ابراهیمی مبتنی بر وحی و کلام الهی‌اند و این امر سبب آن شده که این ادیان در ابعاد مختلف از متون دینی و تفسیر و فهم آن‌ها، تاثیرپذیرند. این پیوند عمیق میان فرهنگ دینی و مقوله تفسیر متون دینی موجب شده که ارایه نظریات جدید در زمینه تفسیر و فهم متون، شیوه رایج و مقبول تفسیر متن را به چالش بکشد و عالمان دینی را با پرسش‌های جدید روبه‌رو سازد و بر مقوله معرفت دینی تاثیر بگذارد. هرمنوتیک نه به قصد براندازی برداشت‌های سنتی از متن، بلکه به انگیزه نجات آن پدید آمده است و آن‌چه برانگیزاننده این موضوع است، بحران معنایی پدید آمده در دوران گذر به عصر جدید، به ویژه در زمینه دین بوده است. در حقیقت، هرمنوتیک برای میانجی‌گری میان متن دیروزین و خواننده امروزین به عرصه وجود پا نهاد. همین مطلب ضرورت و اهمیت پرداختن به هرمنوتیک در عرصه دین‌پژوهی را تبیین می‌کند.

فصل دوم این اثر پس از توضیح درباره معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر تاویل، به شرح اصول تفسیر قرآن در نزد مفسران اسلامی پرداخته و روش قرآن به قرآن، روایی، ادبی، عقلی و باطنی را شرح داده است. در این بخش آن دسته از مطالبی که در استخراج مبانی تفسیری از اهمیت بیشتری برخوردار بوده، مورد توجه قرار گرفته‌اند.

در این فصل از کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک» مباحثی مانند زبان قرآن، روش تفسیری ملاصدرا، رویکرد ادبی و روایی و عرفانی ملاصدرا، اهمیت روش تفسیر باطنی، مراتب فهم از قرآن و انواع کاربرد عقل در تفسیر قرآن، نمونه‌هایی از کاربرد روش تفسیر باطنی مطرح می‌شوند.

سومین فصل اثر حاضر با توضیحاتی درباره چیستی هرمنوتیک و سیری در تاریخچه آن آغاز شده است و ضمن تاویل در آموزه‌های هرمنوتیک کلاسیک، به تشریح آرا و انگاره‌های هشت تن از مهم‌ترین هرمنوتیست‌های کلاسیک نظیر هاور، کلادنیوس، ولف، شلایر ماخر، بوئک، درویزن و دیلتای توجه می‌شود. در تبیین اندیشه‌های آنان نیز مبناگرایی مورد توجه مولف بوده است.

در این بخش از کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک» سخن از تعریف، اهداف و اهمیت هرمنوتیک، هرمنتیک قرن بیستم، آینده هرمنوتیک، نقش زبان در فهم متن، تفسیر دستوری و تفسیر روان‌شناختی به میان می‌آید.

آخرین فصل این اثر به بررسی تطبیقی مبانی آورده شده در فصل‌های گذشته اختصاص دارد. مولف کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک» ابتدا مباحث عام تفسیر قرآن و هرمنوتیک کلاسیک در سه مرحله بررسی کرده و سپس به شرح مبانی مشترک و مختص آن‌ها پرداخته است.

علیرضا آزاد در بخشی دیگر از این فصل به واکاوی مبانی خاص یکایک روش‌های تفسیری با آرا و انگاره‌های هرمنوتیست‌های کلاسیک همت گمارده است تا با برشمردن مواضع خلاف و وفاق، زمینه رسیدن به درک بهتری از آن‌ها را فراهم کند.

در بخشی از کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک» نوشته شده است: «کتاب حاضر در پی مقایسه مبانی پنج روش اصلی تفسیر قرآن و دیدگاه‌های مطرح شده در هرمنوتیک است و نشان می‌دهد که علی‌رغم برخی پیش‌فرض‌ها و مبادی معرفتی متفاوت، شباهت‌هایی میان مبانی عام تفسیر قرآن و انگاره‌های برخی از هرمنوتیست‌های کلاسیک موجود دارد.»

نخستین چاپ کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک» با شمارگان 800 نسخه، در 344 صفحه و به بهای یکصد هزار ريال ویژه طلاب، دانشجویان، پژوهشگران و استادان حوزه و دانشگاه به تازگی از سوی انتشارات بوستان کتاب روانه بازار نشر شده است.