دکتر  آذرشب در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، اظهار کرد: اسلام و ادیان الهی و به طور خاص قرآن با هدف تمدن‌سازی نازل شده‌اند به این دلیل که قرآن هدف اسلام را احیاء به معنای زنده کردن می‌داند. خداوند رحمان در قرآن می‌فرماید:« یا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَجِيبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُم لِمَا يُحْيِيکُمْ» در واقع، هدف خداوند از نازل شدن قرآن احیاء و زنده کردن مردم است. زمانی که موجودی زنده می‌شود تکامل پیدا می‌کند و اگر انسان در راه تکامل گام بردارد، می‌تواند تمدن‌ساز باشد. 

این استاد دانشگاه تهران احیای انسان و انسانیت را از مهم‌ترین دلایل نازل شدن قرآن دانست و گفت: احیای انسان‌ها توسط قرآن می‌تواند مهم‌ترین دلیل تحقق تمدن اسلامی و قرآنی باشد. تمام کسانی که در طول تاریخ به دعوت الهی پرداخته‌اند، با عنوان احیاگر از آن‌ها یاد می‌شود و حرکتی که در جهان اسلام برای زنده کردن اسلام آغاز شده است، بیداری اسلامی نام دارد. بیداری به معنای بیدار شدن از خواب غفلت و حرکت کردن به سمت تکامل انسان‌ها و در نتیجه تمدن‌سازی است.

وی با بیان این‌که قرآن مولفه‌هایی را برای احیای انسان‌ها و تمدن‌سازی مطرح می‌کند، گفت: یکی از مهم‌ترین مولفه‌هایی که قرآن برای تمدن‌سازی در نظر گرفته است، «تَعارُف» است. این واژه در زبان فارسی معنایی سطحی دارد اما تعارف در قرآن معنایی گسترده دارد. خداوند در قرآن می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا» تعارف در زبان عربی از باب «تفاعل» به معنای کار مشترک انجام دادن است. به این معنا که در جامعه اسلامی باید افراد در زمینه معرفت‌سازی کار مشترکی انجام دهند. 

رییس موسسه مطالعات فرهنگی ایران و عرب مبادله معرفتی را از مهم‌ترین تاکیدات قرآن در راه تمدن‌سازی دانست و گفت: یکی از مهم‌ترین تاکیدات قرآن مبادله معرفتی میان افراد جوامع است. به عبارتی دیگر، بین مرد و زن و بین ملت‌ها باید مبادله معرفتی صورت بگیرد. به عبارت دیگر، هر تمدنی از تعارف ملت‌ها به وجود آمده است. 

آذرشب اظهار کرد: در قرآن بیان شده که تمدن‌ها بر اساس هجرت به وجود آمده‌اند و هجرت به معنای قرار گرفتن دو ملت در کنار یکدیگر است. تمدن اسلامی در درجه نخست از تعارف بین مردم عرب و مردم ایران به وجود آمده است. با مطالعه تاریخ تمدن‌ها به این نتیجه می‌رسیم که به طور کلی تمدن بعد از هجرت به وجود می‌آید و مهاجرت هم زمینه‌ساز مبادله معرفتی است.

این استاد دانشگاه تهران «عزت» را از دیگر مولفه‌های تمدن‌سازی قرآنی دانست و گفت: زمانی که انسان خود را به عنوان موجودی بزرگ و خلیفه خداوند روی زمین بشناسد، به عزت دست پیدا کرده است. به عبارت دیگر، انسان عزیز، زنده است و انسان ذلیل، مرده است. مساله عزت از منظومه‌های مهم تمدن سازی درقرآن است. به همین دلیل می‌توان ادعا کرد که تمام پیام کربلا در عبارت «هیهات من‌الذله» خلاصه شده است، به این معنا که عزت، زنده بودن جهان اسلام و ذلت، مرده بودن جهان اسلام است. قرآن در آیات متعددی تلاش می‌کند روحیه عزت را در انسان‌ها به وجود آورد. زمانی که خداوند می‌فرماید: «انی جاعل فی‌الارض خلیفه» قصد دارد با بیان این عبارت انسان را به اوج عزت برساند.

نویسنده کتاب «نهج‌العاشقین» اظهار کرد: می‌توان ادعا کرد تمامی محورهای تبلیغاتی علیه جهان اسلام در ذلیل کردن اسلام خلاصه می‌شود. عزت، اصلی از اصول دین است که باید در مسایل فرهنگی، تربیتی و حکومتی با عنوان مساله مهم در نظر گرفته شود.

آذرشب از «طاغوت‌زدایی» به عنوان دیگر مولفه‌ تمدن‌سازی قرآنی یاد کرد و گفت: هر بازدارنده‌ای را که مقابل تکامل معرفتی انسان قرار می‌گیرد، می‌توان طاغوت نامید. یکی از بزرگترین طاغوت‌ها طاغوت نفس است. به عبارت دیگر، هدف از شنیدن پیام قرآن طاغوت‌زدایی است. اگر چنان‌چه طاغوت نفس وجود داشته باشد، انسان‌ها توان شنیدن کلام دیگران را نخواهند داشت، چون طاغوت نفس، انسان را از ‌شنیدن ندای الهی باز می‌دارد.

نویسنده کتاب «تاریخ ادبیات عرب» سنت را در کنار قرآن از منابع مهم تمدن‌ساز دانست و گفت: سنت تبلور قرآن است، نه تنها سنت، بلکه تمام کسانی که کلام آن‌ها از قرآن سرچشمه گرفته است، از قرآن الهام گرفته‌اند.

وی افزود: عقل در قرآن به معنای قوه‌ای است که انسان را به سمت کمال هدایت می‌کند. همچنین شعور، عاطفه و فکر مجموعه‌ای برای پی بردن به حقیقت و واقعیت هستند که در قرآن با عنوان عقل‌گرایی از آن یاد شده است. عقلانیت شامل تفکر، شعور، احساس، عاطفه و تمام نیروهایی است که منجر به تکامل انسان می‌شود. نبود این عقلانیت انسان را به بیراهه هدایت می‌کند که در واقع همان کفر است.