به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، پایتخت جهانی کتاب، عنوانی است که از سال 2001 میلادی به این سو، هر ساله از سوی سازمان یونسکو به شهری داده می شود که برای تقویت جایگاه کتاب و کتابخوانی کوشش قابل توجه کرده باشد. هدف یونسکو ایجاد شوق مطالعه در مردم است.

با توجه به تجربه خوب روز جهانی کتاب و کپی رایت (حق مولف) که برای نخستین بار در سال 1996، برگزار شد، یونسکو مفهوم پایتخت جهانی کتاب را هم ابداع و سپس در سال 2001 مادرید را برای پایتخت جهانی کتاب انتخاب کرد. به دنبال این تجربه موفقیت آمیز، کنفرانس عمومی در دوم نوامبر سال 2001، قطعنامه معرفی سالیانه پایتخت جهانی کتاب را به تصویب رساند.

یونسکو با کمک سه ارگان بین اللملی شامل انجمن ناشران بین المللی، (IPA-UIE)، فدراسیون بین المللی انجمن ها و موسسات کتابداری و فدراسیون بین المللی کتابفروشان، پایتخت سالیانه کتاب را انتخاب می‌کند. این سه انجمن بین المللی از آنجا که سه بخش عمده صنعت کتاب را نمایندگی می کنند به این سمت برگزیده شده‌اند.

در اولین کنفرانس عمومی توافق نامه‌ای میان اعضا به امضا رسید که پس از مادرید، در سال 2001، اسکندریه در سال 2002 و دهلی نو در سال 2003 به ترتیب پایتخت های جهانی کتاب باشند. به دنبال این کنفرانس، فراخوان های عمومی برای انتخاب پایتخت کتاب ادامه داشت و کمیته انتخاب در مقر یونسکو مستقر و شهر های زیر را به ترتیب برای سال‌های بعد انتخاب کرد: آنتورپ (بلژیک) 2004، مونترال (کانادا) 2005، تورین (ایتالیا) 2006، بوگوتا (کلمبیا) 2007، آمستردام (هلند) 2008، بیروت (لبنان) 2009، لیوبلیانا (اسلوونی)2010، بوینس آیرس (آرژانتین) 2011، ایروان (ارمنستان) 2012، بانکوک (تایلند) 2013 و بندر هارکوت (نیجریه) 2014.

اکنون، کمیته انتخاب، شهرستان اینچئون کره جنوبی را به عنوان پایتخت جهانی کتاب در سال 2015  انتخاب کرده است. علت این انتخاب، کیفیت برنامه های اینچئون و تاثیر آن بر تشریک مساعی جمعی در بین گروه های مختلف در راستای ارتقای کیفیت کتاب و کتابخوانی، دسترسی به کتاب و نوشتن برای شهروندان این شهر و به طور کلی شبه جزیره کره بوده است.
شهر منتخب هیچ جایزه نقدی دریافت نمی کند. اما انتخاب شدنش به این معناست که آن شهر بهترین برنامه های را برای ترویج کتاب و کتابخوانی ارائه داده است.

معیارهای نامزدی و برنامه ها
کمیته انتخاب، شهری را انتخاب می کند که برنامه هایش به تایید یا اجرای شهردار آن شهر رسیده باشد و برای گسترش و ترویج کتاب و کتابخوانی باشد. دوره انتصاب یک شهر به عنوان پایتخت جهانی کتاب، یک سال و از 23 آپریل (روز جهانی کتاب و کپی رایت) سال انتخاب تا 23 آپریل سال آینده است.
کمیته انتخاب، برنامه های نامزدها را بر اساس معیار های زیر بررسی و تمامی تلاش خود را می کنند تا تمامی مناطق جهان به نوبه خود در آن دخیل باشند.

- برنامه فعالیت های شهر نامزد باید به طور خاص برای پایتخت جهانی کتاب تنظیم و در طول دوره یک ساله پایتخت بودن آن شهر به اجرا در آیند، با ذکر مزایای برنامه برای همکاران و جامعه در بلند مدت.
- برآورد کلی هزینه ها باید برنامه ریزی شده باشد و استراتژی برای شناسایی منابع مالی طرح ریزی شود.
- درجه مشارکت در همه سطوح از جمله شهری، منطقه ای، ملی و بین المللی مشارکت، و حتی مشارکت سازمان های حرفه ای و غیر دولتی – تاثیر گذاری بالقوه برنامه ها هم مهم است.
- دامنه و کیفیت فعالیت هایی که یکبار انجام شده و پایان می یابد و برنامه هایی که اجرای آن تداوم دارد و توسط شهر متقاضی با همکاری سازمان های تخصصی ملی و بین‌المللی که نماینده نویسندگان، ناشران، فروشندگان کتاب و کتابداران است و با توجه کامل به همه ذی نفعان، چرخه عرضه کتاب و جامعه علمی و ادبی تهیه و تدوین شده باشد.
- همسویی برنامه ها با اصول آزادی بیان، آزادی چاپ و انتشار اطلاعات، مطابق با موارد مذکور در اساسنامه یونسکو و مواد 19 و 27 اعلامیه جهانی حقوق بشر و مطابق با توافق نامه فلورانس در خصوص واردات مواد آموزشی، علمی و فرهنگی.

نامزدی ایران برای پایتخت جهانی کتاب
تهران یک بار در سال 2006 و و بار دیگر در سال 2011 برای کسب عنوان پایتخت کتاب جهان تقاضا داده است که هر دو تقاضا رد شده است. در سال 2006 نیز تهران با یک رای، این عنوان را به شهر تورین ایتالیا باخت.

هارکوت نیجریه پایتخت جهانی کتاب در سال 2014
http://portharcourtworldbookcapital.org
یونسکو بندر هارکوت نیجریه را برای کسب عنوان پایتخت جهانی کتاب در سال 2014 انتخاب کرده است. بدین ترتیب، بندر هارکوت، باید از 5 روز دیگر رسما، برنامه هایش را آغاز کند.فعالیت های یک ساله بندر هارکوت، به گونه ای طراحی شده تا تمامی ذی‌نفعان صنعت کتاب (ناشران، نویسندگان، کتابفروشان، کتابداران و خوانندگان)و عموم مردم در آن سهیم بوده و به طور کلی تاثیر مثبتی بر بهبود نرخ سواد، و ارتقای عادات مطالعه در این شهر و شهرهای اطرافش تا دلتای نیجر، کشور نیجریه و حتی کشورهای جنوبی صحرای آفریقا داشته باشد. در شروع برنامه ها پژوهش های پایه ای برای ارزیابی اثرات برنامه تا پایان سال صورت می گیرد.

برنامه های پیشنهاد شده نیجریه برای مراسم افتتاحیه عبارتند از:
مراسم افتتاحیه که  23 آوریل آغاز خواهد شد، به مدت یک هفته ادامه دارد و شامل سخنرانی رئیس جمهور نیجریه، برگزاری نمایشگاه ادبیات ملل، جشنواره کتابخوانی برای کودکان، اجرای موسیقی مخصوص پایتخت جهانی کتاب ، برگزاری نمایش های ویژه و تور گردش در بندر هارکوت است.
بانکوک، پایتخت سال گذشته باید در آغاز برنامه ها نماد پایتخت جهانی کتاب را به نیجریه اهدا کند. مهمانانی که در این جشن حضور دارند عبارتند از رئیس جمهور، مقامات و فرمانداران نیجریه، مقامات یونسکو، نویسندگان مشهور بین المللی، پیشروان صنعت کتاب، سفیران پایتخت جهانی کتاب و دیگر مقامات محلی و بین المللی.

انتظار می رو دکتر گودلاک جاناتان ابل، در مراسم افتتاحیه به عنوان اقدامی نمادین برای پررنگ کردن اهمیت کتاب و کتابخوانی در توسعه فردی و ملی، برای کودکان حاضر در مراسم کتاب بخواند. همچنین 5 بازیگر مشهور، طی دو روز در مکان ها مختلف از جمله مراکز اجتماعی، کتابخانه ها و مدارس حاضر می شوند تا برای کودکان کتاب بخوانند.

دیگر برنامه هایی که بندر هارکوت تا کنون تدارک دیده است عبارتند از :
1- بازگشایی مرکز کتاب بندر هارکوت
2- حضور بازیگران مشهور و رهبران ملی در مراسم و کتاب خواندن برای کودکان
3- برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب، فرهنگ و هنر
4- سمپوزیوم سه روزه و میزگرد بررسی فرهنگ، سنت و رنسانی ادبی آفریقا با حضور نویسندگان جوان آفریقایی
5- اجرای نمایش هایی درباره تاریخ کتاب و فرهنگ مطالعه در نیجریه
6- برنامه های گردشگری، بازدید از بندر نیجریه و صنعت ساخت قایق های زورقی.