به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) نشست تخصصي «مميزي كتاب(هست‌ها و نيست‌ها، بايدها و نبايدها)» شامگاه 15 اردیبهشت در بيست و هفتمين دوره نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران، با حضور استاد «احمد سميعي گيلاني»، نویسنده، مترجم و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دكتر «علي زارعي نجفدري»، دبیر کل اتحادیه ناشران مسلمان، دكتر «حسن بلخاري»، نویسنده و مدرس دانشگاه تهران و دكتر «حسن احدي»، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی در سراي اهل قلم برگزار شد.

در ابتداي اين نشست، زارعي نجفدري، به‌عنوان مديرمسوول انتشارات علمي و فرهنگي كه برگزاركننده اين نشست بود، درباره بحث مميزي اظهار كرد: در جامعه نشر ما مميزي مساله اصلي نيست، اگر مسايل اساسي حوزه نشر را برشمريم حتما مساله مميزي در رده‌هاي پايين قرار دارد، چون مساله اصلي ما نيست. مسايل گوناگوني چالش‌هاي حوزه نشر هستند كه بهتر است به آنها بپردازيم.

وي افزود: اما از آنجايي كه احساس مي‌شود در برخی مواقع اين مساله فرعي در حال تبديل شدن به مساله اصلي است و شبهاتي را در اذهان ايجاد مي‌كند، شايد لازم باشد براي رفع شبهه به مميزي پرداخته شود. 

ممیزی در طول تاریخ وجود داشته است
در ادامه اين نشست سميعي گيلاني، در جواب پرسشی مبني بر فلسفه مميزي كتاب عنوان كرد: در نفس مميزي كتاب هيچ حرفي نيست. در هيچ كشوري و در طول تاريخ سراغ نداريم كه مميزي وجود نداشته باشد و اصولاً اين امر لازمه حكومت است، منتها بعضي مواقع اين رويه كمي خشن بوده است. امروزه در همه كشورها اعم از مرامی، ايدئولوژيك و توتاليتر و حتي كشورهاي دموكراتيك مميزي وجود دارد.

وي افزود: مميزي و سانسور ممكن است رسمي يا غير رسمي باشد. مميزي يا همان نقد كتاب باعث مي‌شود در مواردي حتي كتاب بهتر به فروش برسد. در واقع نقد نوعي مميزي است، حتي مي‌توان گفت مخاطب هم به نوعي مميزي مي‌كند. كتابي كه كم فروش مي‌رود به نوعي از سوي مخاطب مميزي شده است. به طور كلي مي‌توان گفت آنچه از آن حرف به ميان مي‌آيد نفس مميزي نيست بلكه كيفيت مميزي است. 

بحث در مورد مميزي نوعي خودكشي در عرصه فرهنگ و ادب است
در ادامه بحث، دکتر حسن بلخاري درباره اين مبحث كه آيا مميزي داراي بار منفي است اظهار كرد: شايد بحث در مورد مميزي نوعي خودكشي در عرصه فرهنگ و ادب باشد. بايد درباره اين مساله خارج از تمام حب و بغض‌هاي سياسي صحبت كرد. در همه فرهنگ‌ها همه جوامع به اخلاق و مسايل فطري و پاسباني از اينها اعتقاد دارند و كسي مشكلي با نقد آثاري كه منافي اين ارزش‌ها باشد ندارد.

وي ادامه داد: شايد برخي خوششان نيايد كه آثارشان دست كساني بيفتد و كساني در مورد آثارشان نظر دهند كه در آن زمينه چيزي نمي‌دانند و تخصص ندارند، در اين صورت حق با اين افراد است اما اگر كار مميزي به خبرگان سپرده شود نويسندگان استقبال خواهند كرد.

مسايل اخلاقي و سياسي بايد در قلم رعايت شود اما كار بايد به اهلش سپرده شود. اگر نويسنده بداند كتابش را نخبگاني مي‌خوانند كه نقد آنها به تكميل كتاب كمك مي‌كند حتما از نقد استقبال مي‌كنند.

بلخاري ادامه داد: در مورد سپردن مميزي به دست ناشران هم نظر من اين است كه اصولاً مميزي بايد به دست كساني كه نويسنده به آنها اعتماد دارد سپرده شود اگر چنين كنيم مسلماً از بار منفي آن كاسته و از آن استقبال مي‌شود.

حسن احدي، ديگر سخنران اين نشست تخصصي با بيان اين‌كه در جوامع بايد مميزي با توجه به گروه‌هاي سني و اقتضائات مربوط به هر گروه اعمال شود گفت: يك سري آثاري داريم كه با مباني اخلاق و فرهنگ اسلامي و ايراني ما متضاد است اما اگر يك ناشري قبلا اشتباهي در اين زمينه كرده نبايد براي هميشه او را از كار منع كرد. اما از آن سو نيز نبايد هر كتابي را خوراك فكري نوجوانان خود كنيم. 

سپردن مميزي به افكار عمومي مكانيسم اجرايي ندارد
 زارعي نجفدري در ادامه اين نشست در تشريح نظريات مختلفي كه درباره بحث مميزي در كشور وجود دارد اظهار كرد: يكي از نظريات در بحث ممیزی اين است كه مميزي را به افكار عمومي بسپاريم، يعني اينكه مميزي نداشته باشيم. اما بايد پرسيد كه اين كار با چه مكانيسمي انجام مي‌شود؟ اين حرف در حوزه فرهنگ پشتوانه منطقي ندارد يعني هرچه را مي‌شود توليد كرد و پس از انتشار ببينيم كه بازخورد جامعه چيست، سپردن مميزي به افكار عمومي مكانيسم اجرايي ندارد و نتيجه آن نيز آنارشيسم فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و امنيتي است.

وي ادامه داد: نظريه ديگري كه درباره بحث مميزي مطرح است اين‌كه مميزي در مرحله پس از توليد، چاپ و نشر اعمال شود. اما بايد ديد كه چگونه مي‌توان كتاب را در اين حالت مميزي كرد. اين هم پشتوانه منطقي ندارد واحساس مي‌شود برخي از اين حرف‌ها بيشتر بار اجتماعي و سياسي دارند.

سميعي گيلاني در پاسخ به اين پرسش كه آيا مميزي به روح اثر آسيب مي‌رساند يا نه توضيح داد: مميزي بايد شرايط و كيفيتي داشته باشد كه البته اين هم يك حكم كلي ندارد زيرا مردم كشورها در يك سطح فرهنگي نيستند. در يك كشور با يك سطح فرهنگي بالا ممكن است انواع واژه‌ها و جملات ناروا نيز تبعات منفي در پي نداشته باشد. ولي در كشوري كه رشد فرهنگي پاييني دارد هضم اينگونه حرف‌ها برايش ثقيل است. مميزي در كشورهاي با سطح فرهنگ پايين بايد خيلي غليظ باشد. 

ممیزی مانند داوری است
این مترجم و نویسنده پیشکسوت، در ادامه عنوان كرد: مميزي مانند يك داوري است كه قاضي آن بايد عادل و داراي علم و قدرت تميز باشد.
سميعي ادامه داد: مورد ديگري كه مطرح است توجه به روح اثر و نه جزئيات آن است، مميز بايد روح اثر را ببيند. در يك جامعه مدرن آراي مختلف بايد آزاد باشد و وقتي بين آرا يك جامعه اصطكاك ايجاد شود جامعه رو به جلو حركت مي‌كند. پس نبايد به جاي توجه به بحث كيفيت، اصل موضوع مميزي را زير سوال برد. 

در عالم كتاب، تربیت با نقد امکان‌پذیر است
وي در ادامه با اشاره به اين موضوع كه مميزي براي انضباط و ايجاد ارتباط است گفت: بزرگان ما گفته‌اند كه انضباط وسيله تربيت نيست بلكه نتيجه تربيت است. در عالم كتاب تربیت با نقد امکان‌پذیر است و اين تربيت انضباط ايجاد مي‌كند. ما بايد از اين راه آثاري توليد كنيم كه ذائقه مخاطب سالم تربيت شود و در اين حالت ديگر كتاب‌هاي بنجل فروش نمي‌كنند.

در ادامه بحث، بلخاري با تاكيد بر اين موضوع كه اگر معرفت يك جامعه و قدرت نقد يك جامعه بالا رود طبيعتاً خود مخاطب انتخاب مي‌كند و ديگر احتياج به دخالت حكومت نيست گفت: مثلاً در قرآن زينت‌كردن براي زنان تا يك سني منع شده است اما از يك سني به بعد خود قرآن اين منع را برمي‌دارد. در مورد مميزي و نقد كتاب هم اين مساله صدق مي‌كند. تا رسيدن به فضاي آرماني بايد برخي ضوابط وجود داشته باشد كه البته كيفيت اجراي ضوابط بسيار مهم است. با يك مديريت خوب مي‌توان آن‌را از حالت تهديد خارج و به فرصت تبديل كرد.

وي ادامه داد: در اين زمينه هدايت درست مساله مميزي، بسيار مهم است. ما طوري اين قضيه را اجرا مي‌كنيم كه بيشتر مساله برانگيز مي‌شود. 

ممیزی باید در حد معقول صورت گیرد
احدي، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه اين بحث درباره تاثير مميزي بر روح اثر گفت: برخي تغييرات و چيزها دست ما نيست و نبايد خيلي سختگير باشيم كه حتي مولف در هنگام نوشتن اثر دستش بلرزد يا ناشر با ترديد به چاپ و انتشار اثر اقدام كند، اما حتما بايد جلو برخي مسايل و مشكلاتي كه با مساله اخلاق و عرف ما متضاد است گرفته شود. مميزي بايد در حد معقول صورت گيرد اما به نظرم در مورد كتاب‌هاي مخصوص گروه سني كودكان بايد بيشتر دقت كرد. 

در کشور ما بحث ممیزی بسیار غلیظ عنوان شده است
دبير كل اتحاديه ناشران مسلمان درباره مقايسه وضعيت مميزي كتاب در ايران و ساير كشورها اظهار كرد: در جامعه ما اين بحث بسيار شديد و غليظ عنوان شده ولي از اصل آن خبري نيست يا بسيار ناقص است، اما در بسياري كشورها مميزي به اشكال مختلف به‌صورت غليظ وجود دارد ولي فضاي جامعه را به گونه‌اي پيش می بردند كه مميزي اصل جامعه نيست.

وي ادامه داد: در جامعه ما تصور مي‌شود كه همه كتاب‌هايي كه به چاپ مي‌رسد در زير تيغ تيز مميزي مثله مي‌شوند. دستگاه متولي مميزي جامعه ما نه به لحاظ ساختاري، نه به لحاظ روش و نه كارشناسي ظرفيت مميزي ندارند. در كشور ساليانه بين 65 تا 70 هزار عنوان كتاب مطرح منتشر مي‌شود كه با اين كارشناسان، ساختار و روش‌ها امكان مميزي هزار كتاب هم در سال وجود ندارد.

نجفدري در ادامه با اشاره به اين نكته كه در كشور ما مميزي در چند كليد واژه خلاصه شده و اگر اين موارد در كتابي بود حتما شامل مميزي مي‌شود در حالي كه اين كليدواژه‌ها تنها بخشي از مميزي هستند كه تازه احتياج به اصلاح هم دارند گفت: ما در روش مميزي مشكل داريم. مميزي يك اصل عقلايي، منطقي و عرفي در تمام جوامع است. هيچ كشوري نمي‌تواند ادعا كند كه مميزي ندارد منتها تفاوت در اين است كه برخلاف جوامع اروپايي كه مميزي در آنها مانند ديوار بتوني است در جامعه ما مميزي در برخي موارد با توصيه هم قابل حل است.

وي ادامه داد: در ايران مميزي يك اصل پذيرفته شده است چون نظامي است براساس عقلانيت و قابل دفاع، اما اين نظام عملا انجام نمي‌شود. 

تدوین نظام‌نامه ممیزی از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی
دبير كل اتحاديه ناشران مسلمان در پايان سخنانش به ارايه پيشنهادي در زمينه بهبود وضعيت مميزي در كشور پرداخت. وي گفت: اين پيشنهاد در چند مرحله قابل اجراست. اول اينكه دولت در سطوح اجرايي مميزي، اعمال مميزي كتاب را به ناشران و تشكل‌هاي معتبر، قانوني و متعهد بسپارد و آنها را بر اجراي درست مميزي كتاب موظف كند و بر فرايند اعمال مميزي نظارت كارآمد داشته باشد. از سوي ديگر شوراي عالي انقلاب فرهنگي نيز بايد نظام‌نامه‌اي درباره مميزي كتاب تدوين و ناشران و تشكل‌هاي قانوني و متعهد را موظف به اجراي اين نظام‌نامه کنند.

وي ادامه داد: اين روش در يك بازه زماني يك يا دو ساله به‌صورت پايلوت اعمال شود و پس از آن بازخورد گرفته شود و سپس يك نظام‌نامه نهايي از سوي شورا تهيه و به همه فعالان حوزه نشر ابلاغ شود و خود شوراي عالي انقلاب فرهنگي و دولت بر اين فرايند نظارت مستمر و كارآمد داشته باشند. در اين صورت مميزي بهتر و وسيع‌تر در كشور اجرا شده و بسياري از شبهات و شايعات از بين مي‌رود.