به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در هر عصر و هر جامعه و در هر رشته علمی افراد معدودی وجود دارند که با کارها و تلاش‌های خود بر مسیر جریان آن جامعه و آن رشته علمی تاثیر گذارند و تلاش آنها روند حرکت به سوی تکامل را سرعت می‌بخشند. دکتر حسین شکویی یکی از آن افرادی بود که تلاش‌های او تاثیر بسیار مثبت و سازنده‌ای بر علم جغرافیا و جامعه جغرافیدانان ایران گذاشته است.
وی از جمله استادانی است که سال‌های عمر خود را به مطالعه، پژوهش و تدریس دانشگاهی گذراند و نتیجه شیفتگی او به تحصیل و تدریس در رشته جغرافیا، ۴۴ سال سابقه تدریس در دانشگاه و انتشار ده‌ها کتاب و مقاله بود. با مروری کوتاه بر آثار ارزشمند این چهره ماندگار ﭘﻴﺸﺘﺎزی او ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﺎرح ﻋﻘﺎﻳﺪ، اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻣﻜﺎﺗﺐ ﺟﻬﺎنی در حیطه ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ در اﻳﺮان آشکار می‌شود؛ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪی ﻛﻪ ﺑﺮخی از آﻧﻬﺎ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻫﺮﮔﺰ در ﺟﻮاﻣﻊ علمی و داﻧﺸﮕﺎهی اﻳﺮان ﻣﻄﺮح نشده ﺑﻮدﻧﺪ.
ﺣﻀﻮر ﭘﺮﺷﻤﺎر ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻻﺗﻴﻦ آثار شکویی ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣاﺧﺬی ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﺴﺘﻨﺪ، در ﺟﺎیﺟﺎی ﻣﺘﻦ و ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ارﺟﺎع داده ﺷﺪه، ﻧﺸﺎن از آﮔﺎهی و ﺗﻮﺟﻪ دﻗﻴﻖ او ﺑﻪ آثار ﻛﻼسیک و روز ﺟﻬﺎن در حوزه ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ، اﺣﺴﺎس دﻏﺪﻏﻪ و مسئوﻟﻴﺖ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺮح دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎی ﺟﻬﺎنی در ﺟﺎمعه علمی اﻳﺮان آن روزﮔﺎر دارد.
ایبنا به مناسبت سالروز درگذشت این پژوهشگر برجسته نگاهی بر مهمترین تالیفات وی داشته است.
نخستین گام‌های شکویی در شرح مفاهیم بنیادین جغرافیا
دوره نخست ﺣﻴﺎت علمی و ﻓﻜﺮی دﻛﺘﺮ ﺷﻜﻮیی در ﺳﺎل 1349 ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب «فلسفه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ» آﻏﺎز می‌شود و در اداﻣﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر دو ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب «ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺷﻬﺮی» در ﺳﺎل 1352 ﭘﺎﻳﺎن میﮔﻴﺮد. «فلسفه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ» ﺟﺪا از آن‌که ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺘﺎب دﻛﺘﺮ ﺷﻜﻮیی اﺳﺖ، ﻣﻀﻤﻮن و اﻧﮕﺎرهاي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و همیشگی در ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪیشه او ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ، آﺧﺮﻳﻦ دﺳﺘﺎوردش در حیطه ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ «اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﻧﻮ در فلسفه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ» که در سال 82 منتشر شد، ﻧﺸﺎﻧﻪای روﺷﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ. دﻛﺘﺮ ﺷﻜﻮیی در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشت، ﺗﺼﻮﻳﺮي ﮔﻮﻳﺎ و ﻣﺸﺨﺺ از ﻣﻔﻬﻮم فلسفه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ ارائه داد.
او می‌نویسد: «ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ از ﻋﻤﻮمیﺗﺮﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎن و ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺖوﮔﻮ دارد. ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ، ﻓﻠﺴﻔه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ، ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﻬﺎن‌بینی ﺧﺎص از رواﺑﻂ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎنی و ﺷﺮاﻳﻂ محیطی، ﭘﻴﻮﻧﺪ واﻗﻌﻴﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺟﻬﺖ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ وﺣﺪت و ﺗﺠﺎﻧﺲ ﻧﺎﺣﻴﻪاي و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﺻﻮل و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎن و ﻣﺤﻴﻂ. ﻣﺜﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ فلسفه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ از وﺣﺪت ﻧﻈﺎمﻳﺎﻓﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﻛﺜﺮت از وﺣﺪت و ﺗﺠﺎﻧﺲ ﻻزم ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ اﺳﺖ.»
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن، ﻣﺤﻮر اصلی و ﻋﻤﺪه ﺑﺤﺚ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ارائه ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎتی راﻫﮕﺸﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﭘﺎﻳﻪای و اﺳﺎسی ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺳﺖ؛ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻧﻈﻴﺮ، ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ، ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی، واﺣﺪﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی، ﻧﺎﺣﻴﻪ، ﻛﺎﻧﻮنﻫﺎی ﻧﺎﺣﻴﻪ، ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﻧﺴﺒﺖ آن ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی انسانی.
به بیانی دیگر، میﺗﻮان ادعا کرد که دﻏﺪغه اصلی شکویی در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻼشی اﺳﺖ برای رسیدن ﺑﻪ ﻣﻌﺮفی و ﺷﺮح ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ و البته اﻧﺘﺰاعی ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ ﻛﻪ در ورای ﺗﻤﺎمی اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎی ﻛﺎرﺑﺮدی و عملی از اﻳﻦ ﻋﻠﻢ، ﻗﺮار میﮔﻴﺮﻧﺪ.
ﻛﺘﺎب دوم شکویی «ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺷﻬﺮی»، ادامه ﻫﻤﺎن ﺗﻔﻜﺮ و دﻏﺪﻏﻪ، اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر در ارﺗﺒﺎط و ﭘﻴﻮستگی ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻬﺮ اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻜﻞ و ﺳﻴﺎق رواﻳﺖ، از ﻧﻈﺮ اﻫﺪاف، اﺻﻮل و روش ﻛﺎر در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب، ﺑﻪ مانند اثر قبلی اﺳﺖ.
ﺟﻠﺪ اول ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﻣﻌﺮفی و ﺷﺮح ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎسی ﻧﻈﻴﺮ ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺷﻬﺮی، ﻋﻠﺖ وﺟﻮدی ﺷﻬﺮﻫﺎ، اﻛﻮﻟﻮژی ﺷﻬﺮی، ﻧﻘﺶ ﺷﻬﺮﻫﺎ آﻏﺎز و در اداﻣﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرسی وﺿﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ، ﭘﻴﭽﻴﺪگی و ﻣﺸﻜﻼت کلان‌شهرهای اﻣﺮوزی، ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻘﻮﻻت عینی و ﻣﻠﻤﻮس ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﺷﻬﺮﻫﺎ، ﻧﻘﺶ وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎطی در ﺷﻬﺮﻫﺎ، وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎزارﻫﺎ، ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰی ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻧﻴﺰ ﺣﻮﻣﻪهای ﺷﻬﺮی و زاﻏﻪﻫﺎ میﭘﺮدازد.
ﺟﻠﺪ دوم این ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻌﺮفی و ﺷﺮح ﻧﻈﺮﻳﺎتی ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻮسعه ﺷﻬﺮﻫﺎ آﻏﺎز و ﺑﺎ ﺑﺮرسی ﺷﺮح آرا و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﺟﻐﺮافی‌داﻧﺎن و ﺷﻬﺮﺳﺎزانی ﭼﻮن ﻫﻮﻣﺮ ﻫﻮﻳﺖ، راﺑﺮت دﻳﻜﻨﺴﻮن، اﺑﻨﺰرﻫﻮارد، ﻟﻮﻛﻮرﺑﻮزﻳﻪ، ﭘﺎﺗﺮیک ﮔﺪس و ﺷﻤﺎری دﻳﮕﺮ، ﺑﻪﻣﻘﻮله‌هایی ﻧﻈﻴﺮ ﻃﺮح و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪریزی ﺷﻬﺮی، ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده از زﻣﻴﻦﻫﺎی ﺷﻬﺮی، ﺗﺮاﻛﻢ و ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺟﺪاییﮔﺰینی ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮی ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﺎ ﺷﺮح و ﺑﻴﺎن ﺧﺼﻴﺼﻪﻫﺎی ﺷﻬﺮی در ﻧﻮاحی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی به پایان می‌رسد.
از «شهرک‌های جدید» تا «حاشیه‌نشینان شهری»
دوره بعدی ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی علمی- ﻓﻜﺮی دﻛﺘﺮ ﺷﻜﻮیی ﺑﺎ ﻧﮕﺎرش ﭼﻬﺎر ﻛﺘﺎب «ﺷﻬﺮکﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ» (1353)، «ﻣﻘﺪﻣﻪای ﺑﺮ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدی» (1354)، «ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺷﻬﺮی» (1355) و «ﺣﺎﺷﻴﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﺷﻬﺮی» (1355) آغاز می‌شود.
تفاوتی که این آثار با دو اثر قبلی دارد در این است که در این چهار اثر ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و آﻣﻮزهﻫﺎی انتزاعی جای خود را به مفاهیم عینی، اﻧﻀﻤﺎمی و ﻣﻠﻤﻮس می‌دﻫﺪ. ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و مفاهیمی همچون ﺷﻬﺮکﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ، ﻣﺤـﻴﻂ زﻳﺴﺖ، ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدی، ﺣﺎﺷـﻴﻪنشینی و زاﻏﻪنشینی. از اﻳﻦ دوره ﺑﻪ ﺑﻌﺪ او ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻌﺮفی و ﺷﺮح ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ، ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻧﻘﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ میﭘﺮدازد.
ﺷﻜﻮیی دیدگاهش را درباره شهرک‌های جدید این‌گونه بیان می‌کند: «اﻳﺠﺎد ﺷﻬﺮکﻫﺎیﺟﺪﻳﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﺗﺎزه‌ای در ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻧﺴﺎنی اﺳﺖ. اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺗﺎزه، اﻧﺴﺎنﻫﺎی ﺳﺎﻛﻦ در ﻛﻼﻧﺸﻬﺮﻫﺎ و ﺟﻬﺎﻧﺸﻬﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﮔﻮنه ﻛﺎﻣﻼ ﺟﺪﻳﺪ ﭘﺮورش می‌دﻫﺪ. در اﻳﻨﺠﺎ همه ﮔﺮوهﻫﺎی سنی حتی ﻛﻮدﻛﺎن و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻧﻴﺰ جای ویژه ﺧﻮد را می‌یاﺑﻨﺪ. ﺷﻬﺮکﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ را در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎی ﻛﻮچک ﺑﺎ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎی دوست‌داشتنی و دﻟﭙﺬﻳﺮ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ آشتی داده و همه اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺷﻬﺮهای ﺑﺰرگ را در اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺴﺎن‌های خسته ﻗﺮن ﻣﺎ ﻗﺮار می‌دﻫﺪ.»
این کتاب ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻣﻘﻮﻻتی مانند ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻫﺪاف ﺷﻬﺮکﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ، اﻫﻤﻴﺖ ﺷﻬﺮکﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم در اﻳﺠﺎد آﻧﻬﺎ، تاﺳﻴﺴﺎت، وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎطی، ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﻣﺮاﻛﺰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﻬﺎ و ﻧﻴﺰ دو ﻣﺼﺪاق واقعی از اﻳﻦ ﺷﻬﺮکﻫﺎ یعنی ﺷﻬﺮک ﻛﻠﻤﺒﻴﺎ در آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﻬﺮک ﺗﺎﭘﻴﻮﻻ در ﻓﻨﻼﻧﺪ ﻣﻲﭘﺮدازد.
در ﻛﺘﺎب «ﻣﻘﺪﻣﻪای ﺑﺮ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدی»، ﻛﻠﻴﺎت مساله ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدی، ﻣﺤﻮر ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺪمهﻛﺘﺎب آﻣﺪه است: «ﺿﻤﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻮرﻳﺴﻢ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی و ارائه وﺿﻊ کلی ﭘﺮاﻛﻨﺪگی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻮرﻳﺴﻢ، اﺻﻮل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی ﺗﻮریستی و ﻋﻮاﻣﻞ و ﻣﺴﺎیل و ﻣﺸﻜﻼت ﺗﻮرﻳﺴﻢ را که ﻃﺒﻌﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮی راهﺣﻞ دﺷﻮاریﻫﺎ و ﻣﻌﺮفی ﺷﺮاﻳﻂ مناسب برای گسترش طبیعی این صنعت است، مطرح می‌سازد.»
در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺘﺎب «ﺷﻬﺮکﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ» در ﻛﻨﺎر ﺑﺨﺶ ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮی، ﺑﻪ ارائه ﻣﺼﺎدیقی عینی از ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدی در ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن مانند اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن، آﻣﺮﻳﻜﺎ، ﺷﻮروي، اﻳﺮﻟﻨﺪ و ﻣﺼﺮ ﭘﺮاﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
ﻛﺘﺎب «ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ ﺷﻬﺮی» شکویی، ﭘﮋوهشی اﺳﺖ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴﺎیل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ ﺷﻬﺮی. او در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﺧﺮد ﻛﺮدن ﻣﻮﺿﻮع اصلی در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎی ﺟﺰیی‌تری ﭼﻮن آب‌وﻫﻮای وﻳﮋه ﺷﻬﺮﻫﺎ، آﻟﻮدگی ﺻﻮتی و ﺿﻌﻒ ﺷﻨﻮایی ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎ، ﭘﺎرکﻫﺎ و ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺑﺎز ﺷﻬﺮی، اﻣﺮاض ﺷﻬﺮی و ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﺑﻪ راه‌های ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺧﻄﺮات ﻧﺎشی از اﻳﻦ آﻟﻮدگیﻫﺎ و ﻧﺎرﺳﺎییﻫﺎ، سعی در ﺷﺮح و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺷﻬﺮی دارد.
«ﺣﺎﺷﻴﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﺷﻬﺮی» دیگر اثر این استاد برجسته جغرافیا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ اﺛﺮ قبلی، جنبه تحلیلی پررنگ‌تری دارد. اﻳﻦ ﻛﺘﺎب درحقیقت ﻣﺒﻴﻦ ﻧﻈﺮ و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎی او در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻘﻮله ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس ﺣﺎﺷﻴﻪنشینی و زاﻏﻪنشینی اﺳﺖ.
تقابل جغرافیای نو و جغرافیای سنتی
دوره ﺳﻮم زﻧﺪگی و ﺣﻴﺎت علمی ـ ﻓﻜﺮی دﻛﺘﺮ ﺷﻜﻮیی ﺑﺎ ﺣﺠﻢ اﻧﺒﻮهی از کتاب‌ها و ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺘﻌﺪد، همراه است. از اﻳﻦ ﭘﺲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی فلسفی، ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎی ﺳﻴﺎسی، اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻴﺎسی و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎعی ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻧﻮ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی سنتی، دﻏﺪغه اصلی شکویی در ﻣﺴﻴﺮ و ﺳﻔﺮی ﻃﻮﻻنی و دراز میﺷﻮد. ﺳﻔﺮی ﻛﻪ از ﻛﺘﺎب «ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻛﺎرﺑﺮدی» آﻏﺎز و ﺑﻪ ﻛﺘﺎب «اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﻧﻮ در فلسفه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ» ﺧﺘﻢ میﺷﻮد.
ﻛﺘﺎب «ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻛﺎرﺑﺮدی و ﻣﻜﺘﺐﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی» به عقیده مولف: «ﺷﺎﻳﺪ ﻧﮕﺎهی ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ، اﺻﻮل و ﻧﮕﺮشﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻛﺎرﺑﺮدی و ﻣﻜﺘﺐﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی ﺑﺎﺷﺪ.» اﻧﺪﻳﺸﻪ و دﻳﺪﮔﺎه اصلی ﺷﻜﻮیی در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻮعی ﻫﻢﭘﻴﻮﻧﺪی ﻧﺰدیک ﻣﻴﺎن ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻛﺎرﺑﺮدی و ﻣﻜﺘﺐﻫﺎی فلسفی اﺳﺖ.
او در ﻫﻤﻴﻦ ارﺗﺒﺎط میﻧﻮﻳﺴﺪ: «اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی فلسفی در اﻳﺠﺎد ﻣﻜﺘﺐﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی تاﺛﻴﺮات ﺑﺴﻴﺎری داﺷﺘﻪاﻧﺪ. ﭼﻨﻴﻦ به‌نظر می‌رﺳﺪ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی فلسفی، در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻛﺎرﺑﺮدی ﺑﻴﺶ از ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻣﺤﺾ موثر ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻜﺘﺐﻫﺎی فلسفی، ﺗﻌﺒﻴﺮﻫﺎی ﺗﺎزه‌ای، ﺑﺮاي زﻧﺪگی ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ. از ﻃﺮفی، ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻛﺎرﺑﺮدی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻣﺤﺾ، ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ حقیقی، علمی و ﺳﻮدﻣﻨﺪ زﻧﺪگی درﮔﻴﺮ اﺳﺖ. از اﻳﻦ رو، ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻛﺎرﺑﺮدی دارای ﻣﺎﻫﻴﺖ فلسفی اﺳﺖ و ﺑﺎر فلسفی سنگینی را ﺑﻪ دوش میﻛﺸﺪ.» ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎه، در ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎتی همچون ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﺳﻴﻢ منطقی، ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﻣﻜﺘﺐ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﻴﺴﻢ، ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﻣﻜﺘﺐ ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮایی و ﻣﻮاردی از اﻳﻦ دﺳﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
ﻛﺘﺎب «ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی اﺟﺘﻤﺎعی ﺷﻬﺮﻫﺎ، اﻛﻮﻟﻮژی اﺟﺘﻤﺎعی» شکویی ﺷﺮحی اﺳﺖ تحلیلی اﻧﺘﻘﺎدی ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﻮری اﻛﻮﻟﻮژی ﺷﻬﺮی. وﺿﻌﻴﺖ ﮔﺘﻮﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎبه آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺑﻮمﺷﻨﺎسی ﺷﻬﺮی، ﺷﻬﺮﻫﺎی اﺳﺘﻌﻤﺎرزده، اﻟﺠﺰاﻳﺮ ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب، ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﻘﻼب ﭼﻴﻦ در وﺿﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎ، آﭘﺎرﺗﺎﻳﺪ و ﺷﻬﺮ، ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻬﺮﻫﺎی اروﭘﺎی ﺷﺮقی و ﺷﻮروی در ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای دﻗﻴﻖ ﻣﻮرد ﻛﺎوش و ﺑﺮرسی ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ.
ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ، ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی اﺳﺖ
ﻧﮕﺎرش ﻛﺘﺎب «دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎی ﻧﻮ در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺷﻬﺮی» در اواﻳﻞ دهه 1370 ﻧﺸﺎن از ﺗﻮﺟﻪ دوﺑﺎره و اﻟﺒﺘﻪ ﺟﺪيﺗﺮ دﻛﺘﺮ ﺷﻜﻮیی ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺷﻬﺮی اﺳﺖ. ﻛﺘﺎب، دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎی ﻧﻮ در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺷﻬﺮی را ﻣﻄﺮح میﻛﻨﺪ و اﺛﺮی ﺟﺎﻣﻊ، اﻧﺘﻘﺎدی و تحلیلی در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎی ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻘﻮله ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺷﻬﺮی و ﺑﻪ ﻃﻮر کلی ﺷﻬﺮﻫﺎﺳﺖ.
او ﺧﻮد در ﻣﻘﺪمه ﻛﺘﺎب میﻧﻮﻳﺴﺪ: «در تاﻟﻴﻒ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب سعی ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎعی و اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖﻫﺎی ﺷﻬﺮی ﻣﻄﺮح ﺷﻮد؛ اﻟﺒﺘﻪ ﻃﺮح اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﭘﺬﻳﺮش همه آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ. ﻫﺪف ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در یک ﻛﺘﺎب داﻧﺸﮕﺎهی همه ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد.»
ﻛﺘﺎب در 12 ﻓﺼﻞ و مبتنی ﺑﺮ آرا و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﻣﺘﻔﻜﺮان و ﺟﻐﺮافی‌داﻧﺎن ﺟﻬﺎنی ﺑﻪ ﺑﺮرسی و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدی چون ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﺷﻬﺮی، ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺷﻬﺮی، زﻧﺪگی ﺷﻬﺮی، ﻣﺎدر ﺷﻬﺮﻫﺎ، ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎی ﺷﻬﺮی، وابستگیﻫﺎی ﻓﻀﺎیی و رواﺑﻂ ﺷﻬﺮ و روﺳﺘﺎ میﭘﺮدازد.
ﻛﺘﺎب «اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﻧﻮ در فلسفه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ» ادامه همان ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ طرح شده در آﺛﺎری چون «فلسفه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ» و «ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻛﺎرﺑﺮدی و ﻣﻜﺘﺐﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی» است.
ﺟﻠﺪ دوم این ﻛﺘﺎب باﻋﻨﻮان «ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎی محیطی و ﻣﻜﺘﺐﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی» ﻛﻪ در ﺳﺎل 1382 ﺑـﺮای ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﻨﺘﺸﺮ شد، ﺟـﻤﻊﺑﻨﺪی ارزﺷﻤﻨﺪی اﺳﺖ ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و اﻓﻜﺎر دﻛﺘﺮ ﺷﻜﻮیی ﺗﺎ زمانی که در ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎت ﺑﻮد. او ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ «ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ، ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی اﺳﺖ» ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻳﺖ ﻗﺮار دادن ﻣﻜﺎﺗﺐ و ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎی ﻓﻜﺮی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی از دﻳﺮوز ﺗﺎ اﻣﺮوز، بحثی تحلیلی ـ اﻧﺘﻘﺎدی را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ﻣﻄﺮح و ﻟﺰوم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ را برای همه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻳﺮانی ﺿﺮوری می‌داند.
مردی از دیار قهرمانان ملی
در سال 1312 در محله راسته كوچه تبريز در ديار ستارخان و باقرخان كودکی به دنيا آمد كه نام او را حسين گذاشتند. حسین دوران كودکی را تا دبيرستان در اين محله سپری كرد، محله‌‌ای كه یکی از كانون‌های مبارزه در دوره مشروطیت بود و همين امر موجب شد تا او وارد فعاليت‌های سياسی شود. به‌طوری‌كه در دوره ملی شدن صنعت نفت به گروه جوانان نهضت پيوست.
او پس از اخذ دیپلم، وارد رشته تاریخ و جغرافیا در دانشگاه تبریز شد و در این مقطع نیز یکی از دانشجويان فعال به‌شمار می‌رفت. شکویی پس از اتمام دوره كارشناسی در سال 1377 شغل دبيری را برگزيد و تا پایان مقطع کارشناسی ارشد در دبيرستان‌هاي شهرستان اسكو، تبريز و تهران به تدريس پرداخت تا اين‌كه پس از دريافت درجه كارشناسی ارشد در جغرافيای انسانی با درجه ممتاز به دانشگاه تبريز منتقل شد و سرانجام مدرک دکترای تخصصی خود را در رشته جغرافیای انسانی از دانشگاه استانبول دریافت کرد. وی در سومین دوره جایزه ملی چهره‌های ماندگار ایران، به عنوان چهره ماندگار جغرافیا برگزیده شد.
این پژوهشگر صاحب‌نام پس از سال‌ها تلاش علمی در 28 شهریورماه ۱۳۸۴ در بیمارستان مهرداد تهران دار فانی را وداع گفت و چهره در نقاب خاک کشید.
نظر شما