خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - کوثر سامانی: نسخ خطی در طول تاریخ نقش و جایگاهی ارزشمند داشته و دارند. پادشاهان ایران‌ زمین، برای تهیه این نسخه‌های گرانبها، خطاطان، مذهبان، نقاشان و هنرمندان زبردست را در دربار خود جمع می‌کردند و این هنرمندان نسخ نفیسی را کتابت می‌کردند و با ذوق و سلیقه خود این نسخه‌ها را تزیین می‌کردند.

دورۀ تیموریان، صفویان و قاجاریان اوج نسخه‌نویسی ایرانیان بود. از این سه دوره مهم تاریخی، نسخ ارزشمند و معتبری به یادگار مانده و تعدادی از آنها در کتابخانه‌های معتبر نگهداری می‌شود و بر اعتبار این مراکز افزوده است.

حفاظت و نگهداری از این گنجینه‌های ارزشمند و فهرست‌نویسی آنها ارزش و اهمیتی برابر با اعتبار نسخ خطی دارد. چراکه بدون وجود حافظان و حامیان نسخ خطی، این گنجینه نفیس برای نسل‌های بعد ناشناخته خواهد ماند و به فراموشی سپرده می‌شود.

قدردانی از افرادی که حفاظت از این گنجینه بی‌بدیل و معرفی آن به نسل جوان و جهانیان را وظیفه ملی خود می‌دانند، هرچند جوابگوی زحمات آنها دراین راه نیست اما حرکتی قابل تقدیر است. اقدامی که از سال 1379 به ابتکار موزه، کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی آغاز شد و تا کنون سیزده  (و امروز 8 دی چهارده) دوره آن برگزار شده است که از سال 1388 سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزاری این مراسم را برعهده گرفت.

در هر دوره، یکی از چهره‌های شاخص در احیای نسخ خطی مورد تجلیل قرار می‌گرفت و زندگی‌نامه، فعالیت‌ها و آثار چهره تقدیر شده در مجموعه مقالاتی با عنوان «حدیث عشق» منتشر می‌شد.

دوره نخست؛ دیدار صمیمانه نسخه‌پژوهان قدیم و جدید
خردادماه سال 1379 بود که نخستین آیین گرامیداشت حامیان نسخ خطی برگزار شد. همایشی که کتابخانه مجلس بانی و پایه‌گذار آن بود و به همین اعتبار تعداد بسیاری از صاحب‌نظران، سیاست‌گذاران و کارشناسان نسخ خطی  در آن شرکت کردند. «تجلیل از پاسداران میراث ارزشمند نسخ خطی» عنوانی بود که کتابخانه و مرکز اسناد مجلس برای نخستین دوره بزرگداشت حامیان نسخ خطی برگزید.

برگزارکنندگان این مراسم از همان دوره نخست اهدافی چون شناخت و بررسی نسخه‌های خطی، آموزش نسخه‌شناسی و فهرست‌نگاری، شناسایی گنجینه‌های نسخه‌های خطی در ایران و حفظ و نگهداری و ترمیم نسخ خطی را دنبال می‌کردند.

در این آیین، فقط  پژوهشگران و کارشناسان کتابخانه و کسانی که با کتابخانه در ارتباط بودند، نامزد دریافت جوایز بودند.  سید محمدعلی احمدی ابهری، رئیس وقت کتابخانه مجلس، شمس، معاون پژوهشی کتابخانه مجلس و دبیر علمی، مدیر مرکز پژوهش و آموزش کتابخانه، هیات علمی این دوره را تشکیل می‌دادند.

ارزشمندترین دستاورد این دوره از آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی آشنایی کارشناسان با یکدیگر و دیدار صمیمانه پیشکسوتان و نسل جدید این حوزه بود.

تجلیل از کتاب‌شناس و فهرست‌نگار برجسته

24 آبان‌ماه سال 1380  یعنی در آخرین روز هفته کتاب، دومین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی در عمارت قدیم مجلس برگزار شد. در این مراسم از استاد عبدالحسین حائری، کتاب‌شناس و فهرست‌نگار برجسته به پاس بیش از نیم قرن فعالیت در عرصه نسخ خطی و فهرست‌نویسی  تجلیل عمل آمد.

در این دوره نیز به برگزیدگان گروه‌های مختلف جوایزی اهدا شد. در گروه فهرست‌نویسی، احمد منزوی، تاریخ و جغرافیا؛ دکتر ابوالقاسم امامی، عرفان؛ سیدعلی اصغر میرباقری فرد، فلسفه؛ علی اوجبی، پایان‌نامه، دکتر جلیل نظری، مقاله، سید محمود شبستری، مجله؛ نادر مطلبی کاشانی، ناشر، اکبر ایرانی قمی، اهداکننده؛ احمدرضا رحیمی ریسه و فریدون نصیری و مرمتکار؛ حمید ملکیان جوایز را از آن خود کردند.

دوره سوم و تقدیر از محمدتقی دانش‌پژوه

سومین دوره آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی در سومین روز هفته کتاب سال 1381 در کتابخانۀ مجلس برگزار شد. در این مراسم از خدمات مرحوم محمدتقی دانش‌پژوه در زمینه تصحیح متون خطی و فهرست‌نویسی نسخ خطی تقدیر شد.

از دیگر بخش‌های این دوره که با استقبال شرکت‌کنندگان روبه‌رو شد، برگزاری نمایشگاهی از آثار بررسی شده در سومین آیین تکریم حامیان نسخه‌های خطی اعم از آثار مصحح، فهرست‌های نسخ خطی، مجلات تخصصی، مقالات و پایان‌نامه‌ها بود.

در محورهای تصحیح متون، مقالات، مجلات، ناشران، اهدا، حفاظت و نگهداری، کتابداری، اطلاع‌رسانی نسخ خطی و با تشکیل گروه‌های علمی، کار داوری و ارزیابی آثار با مشارکت بیشتر و بهتر متخصصان فن انجام شد و در نهایت برگزیدگان هر گروه انتخاب شدند.

دوره چهارم؛ تکریم استاد مسلم  فهرست‌نگاری

بیستم آذرماه سال 1382 کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی میزبان چهارمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی بود. تجلیل و قدردانی از یکی از برجسته‌ترین فهرست‌نگاران ایرانی که عمرش را وقف تصحیح متون خطی و معرفی زوایای تاریک و ناپیدای تلاش‌های علمی عالمان شیعه کرد، مراسم ویژه این آیین بود. استاد احمد منزوی، محقق برجسته‌ای که راه تحقیق و پژوهش متون خطی را برای پژوهشگران هموار کرد.

دوره پنجم؛ تجلیل  از چهره درخشان عرصه نسخ خطی

گرامیداشت یاد و خاطره زنده‌یاد استاد دکتر علی اصغر مهدوی، آغازگر پنجمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی بود. استاد مهدوی عمر گرانبهای خود را در راه گردآوری، تصحیح، انتشار و معرفی آثار پیشینیان و تهیه و معرفی اسناد تاریخی گذراند.

معرفی آثار برجسته پیشینیان و شناساندن چهره‌های درخشان فرهنگی این مرزو بوم به جهانیان کار ارزشمندی است که تنها از عهده بزرگمردان فرهنگ‌دوستی چون استاد مهدوی برمی‌آید. استاد در راه تحقق این امر از هیچ تلاشی فروگذار نکرد و عمر خود را وقف تصحیح، تحقیق و آسیب‌شناسی متون کهن کرد و بهره‌گیری محققان از این آثار را فراهم کرد.

در این دوره نیز هیات داوران در بخش‌های مختلف به ارزیابی آثار ارائه شده به دبیرخانه پرداختند و در نهایت اسامی برگزیدگان اعلام شد.

دوره ششم؛ قدردانی از سال‌ها پژوهش یک میراث‌پژوه

دبیرخانه دائمی حامیان نسخ خطی با تشکیل 14 گروه داوری فعالیت خود را آغاز کرد و در بخش‌های مختلف از ادبیات و تاریخ گرفته تا پایان‌نامه و مقاله به داوری و ارزیابی آثار ارائه شده پرداخت. تا اینکه در سوم آذر سال 1386 ششمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی برگزار شد. در این آیین آثار و خدمات علمی و پژوهشی شماری از پژوهشگران و استادان حوزه نسخه‌های خطی معرفی شد.

مراسم ویژه این دوره به مانند دوره‌های قبل، تکریم یکی از فهرست‌نگاران و نسخه‌شناسان نامدار ایرانی بود. استاد حجت‌الاسلام و المسلمین سید احمد حسینی اشکوری از بزرگان و اندیشه‌ورزان عرصه میراث‌پژوهی که خدمات  ارزنده وی در این حوزه به حق قابل تقدیر و تجلیل است.

دوره هفتم؛ تجلیل از ابن سینای زمانه

هفتمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی با شکوه بیشتری نسبت به سال‌های قبل برگزار شد. مشارکت شبکه چهار سیما، شبکه رادیویی گفت‌وگو، سازمان میراث فرهنگی و بنیاد ریحانه ‌الرسول در برگزاری این همایش موجب هرچه باشکوه‌تر آن بود.

استاد سیدعبدالله انوار، کتاب‌شناس و نسخه‌پژوه سرشناس ایرانی شخصیت تجلیل شده این همایش بود. تدوین مطالب حرف «خ» و «کاف» در «لغت‌نامه» دهخدا، ترجمه 22 جلد کتاب «شفا» بوعلی سینا، شرح و ترجمه «شرح اشارات» خواجه نصیر، ترجمه «مقاصدالفلاسفه» غزالی، ترجمه شرح تلویحات شیخ اشراق، ترجمه و شرح«منطق الملخص» امام فخر رازی و شرح «موسیقی» فارابی برخی از مهمترین فعالیت‌های علمی استاد انوار را تشکیل می‌دهند. حاشیه‌نگاری‌های استاد بر کتاب‌ها موجب شد تا کامران فانی به او لقب ابن سینای زمانه را بدهد.

دبیرخانه حامیان نسخ خطی از اردیبهشت ماه سال 1385 و پس از گردآوری آثاری که از مهرماه سال 84 به بعد به چاپ رسیده بود، کار داوری و اجرایی خود را شروع و برگزیدگان گروه‌های مختلف را تعیین کرد.

دوره هشتم؛ تکریم احیاکننده میراث مکتوب اسلامی- ایرانی
هشتمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی با تجلیل از مصصح برجسته میراث مکتوب شیعه، زنده‌یاد استاد میرجلال‌الدین محدث ارموی برگزار شد. زنده‌یاد محدث ارموی در حفظ، احیا و معرفی میراث مکتوب اسلامی- ایرانی نقش به‌سزایی داشت.

تصحیح کتاب «النقص» شاخص‌ترین اثر استاد محدث به‌شمار می‌رود. «النقص» کلامی جدی در دفاع از تشیع محسوب می‌شود که به قلم عبدالجلیل قزوینی رازی در برابر شبهه‌های کتاب «فضائح الروافضم» به زبانی ساده و قابل فهم به نگارش درآمد که  تصحیح این اثر ازسوی استاد محدث سرمایه‌ای بزرگ برای زبان و ادبیات فارسی است.

دوره نهم، بزرگداشت مؤلف «الذریعه»

سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، میزبان نهمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی بود. هجدهم مردادماه سال 1388 برابر با یکصدمین سال آغاز نگارش کتاب «الذربعه» و چهلمین سال درگذشت نویسنده آن،  آیت‌الله محمد محسن منزوی معروف به شیخ آقا بزرگ تهرانی بود. به همین مناسبت در این دوره، از شخصیت این عالم بزرگوار تجلیل به عمل آمد.

شیخ آقا بزرگ تهرانی عالمی بزرگ، محدثی سختکوش، کتاب‌شناسی برجسته و پژوهشگری پرتوان و از مفاخر ایرانی –  اسلامی به شمار می‌رود. که آثار وی چراغ راه پژوهشگران و محققان نسل جوان است.

دوره دهم؛ تجلیل از عالم برجسته جهان اسلام

دهمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی 29 آبان ماه  سال 1389 با گرامیداشت یاد مرجع عالیقدر مرحوم آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی از سوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد. زنده‌یاد مرعشی نجفی90  سال از عمر گرانقدر خود را در راه کسب و نشر علم و احیای میراث عالمان و دانشمندان پیشین وقف کرد.

محققان و عالمان برجسته و صاحب نامی نزد او به کسب علم پرداختند و راه استاد را ادامه دادند. افزون براین میراث گرانب‌ها،  یادگار ارزشمند دیگری از این استاد عالیقدر برجای مانده است؛ کتابخانه‌‌ای که در عالم اسلام همچون دُر می‌درخشد و منبع و مرجع اسلام‌پژوهان است.

دوره یازدهم؛ تکریم حامیان نسخ خطی دیار خراسان

بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی ایستگاه یازدهم آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی بود. در این آیین به مانند دوره‌های پیشین از حافظان و حامیان نسخ خطی تقدیر شد. استاد کاظم مدیر شانه‌چی استاد فقید رشته فهرست‌نگاری دانشگاه فردوسی مشهد، فاضل مطلق یزدی، استاد برجسته رشته فهرست‌نگاری دانشگاه فردوسی مشهد، مهدی ولایی، استاد صاحب‌نام  حوزه تصحیح نسخ خطی و متون و عبدالله نورانی استاد رشته نسخه‌شناسی حامیان نسخ خطی دیار خراسان بودند که در این مراسم تکریم شدند.

تنديس يازدهمين آیين بزرگداشت حاميان نسخ خطي به بارگاه ملكوتي حضرت علي بن موسي الرضا (ع) اهدا شد.

دوره دوازدهم؛ بزرگداشت حافظان نسخ خطی در شهر شعر و ادب

در دوازدهمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی که در آبان‌ماه سال 1391 در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار شد از آیت‌الله دکتر محمدباقر حجتی، آیت‌الله رضا استادی مقدم (تهرانی) و زنده‌یاد ضیاءالدین بن حاج شیخ یوسف، نسخه‌شناسان و فهرست‌نویسان برجسته نسخ خطی تقدیر به عمل آمد.

آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی در ایستگاه سیزدهم

آیین بزرگداشت سیزدهمین حامیان نسخ خطی 28 آبان ماه سال 1392 با حضور روسای وقت کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی وسازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و برخی از پیشکسوتان عرصه نسخ خطی در سالن همایش‌های کتابخانه ملی برگزار شد.

تجلیل از خدمات علمی مرحوم آیت‌الله عبدالعزیز طباطبایی و سید محمد دبیر سیاقی برنامه ویژه این همایش بود. در آیین بزرگداشت سیزدهمین حامیان نسخ خطی همچنین از برگزیدگان در حوزه‌های کتاب، پایان‌نامه، مقاله، مرمت و بازسازی نسخ خطی، نشریات و نیز اهداگران نسخ خطی و پیشکسوتان فهرست‌نویسی نسخ خطی تجلیل به عمل آمد.