کتاب «بریتانیا و انقلاب مشروطه ایران (1906 ـ 1911): سياست خارجی، امپرياليسم و اپوزيسيون»، تألیف منصور بنکداریان، ترجمه کاظم فیروزمند اثر شایسته تقدیر سی و دومین دوره جایزه کتاب فصل شناخته شد.
وی به جز این کتاب آثار متعددی را ترجمه کرده که مهم‌ترین این آثار عبارتند از «سیر اندیشه در غرب»(برنفسکی)، «کانت و گوته و روسو»(ارنست کاسیرر)، «زمین می‌لرزد»(مجموعه داستان)، «نظر بیگانگی»(کارل مارکس)، «زندگانی حضرت محمد»(ماکسیم ژونسن)، «شاخه زرین» (جیمز فریند)، «ایران بین دو انقلاب»(یرواند آبراهمیان)، «فرهنگ واژه‌نامه ادبیات و نقد»(تدوین)، «رومئو و ژولیت»(ویلیام شکسپیر).
آقای فیروزمند چرا سراغ ترجمه این کتاب رفتید؟ در این اثر مشروطه با محوریت انگلیس با چه دیدگاهی دنبال شده است؟
این کتاب را به پیشنهاد یکی از دوستان مطالعه و سپس برای ترجمه آن اظهار علاقه کردم و مشغول برگردان آن به زبان فارسی شدم. همچنین طرح اساسي کتاب نشان‌دهنده این است که انقلاب مشروطيت در جهان چه واکنشي ايجاد کرد و واکنش بريتانيا و روسيه به عنوان دو قدرت سياسی توسعه‌گرا، منافع‌نگر و استعماري، در برابر آن چه بود. سياست‌هاي بريتانيا با سياست‌هاي روسيه تزاري چه فرقي داشت و هر يک، انقلاب مشروطيت، سلطنت ايران و سپس دولت مشروطه ايران و مردم ايران را چگونه مي‌ديدند و چه رفتاري با آن داشتند.
از اين دو قطب سياسي جهان که بگذريم، کتاب به مردم جهان، به جنبش‌ها، سازمان‌های سياسيی و مذهبی و فرهنگي سرتاسر جهان مي‌نگرد و ارتباط‌ها و واکنش‌هاي آنان را با مشروطيت ايران و با مبارزان و روشنفکران داخلي مشروطه‌خواه دقيقا بررسي و تحليل مي‌کند. به اقدامات و همراهي‌هاي مسلمانان جهان با انقلاب ايران مي‌پردازد و نشان مي‌دهد که مثلا مسلمانان هند، که خود جزئي از مستعمرات بريتانيا و جزئي از امپراتوري در آن زمان به شمار مي‌آمدند، در مقابل انقلاب مردم ايران چه کردند، کتاب به آزاديخواهان ايرلند مي‌پردازد و نقش سازنده و شجاعانه آنها و نقش نمايندگان ايرلند در پارلمان بريتانيا را در کمک به آزاديخواهان ايراني روایت می‌کند. در مورد ديگر مناطق اروپا و جهان نيز همين شيوه کمابيش دنبال مي‌شود.
آیا مولف کتاب منصور بنکداریان از ترجمه شما راضی بود؟
بله، وی اکنون در تورنتو کاناداست. بعد از ترجمه و انتشار کتابش به ایران آمد و نسبت به ترجمه آن اظهار رضایت کرد.
ویژگی‌های کتابی که شما علاقه‌مند به ترجمه آن شدید، چیست؟
در کتاب تنوع منابع و نگاه روشمند نویسنده و تکیه به اسناد و اهل شعار دادن نیست و به نقش بریتانیا و روسیه بدون غرض نگاه کرده و برخوردهای دیپلماتیک را بررسی کرده در حالی که در بیشتر آثار تاریخی نقش بریتانیا و انگلیس در جریان نهضت مشروطه به طور یکسان تحلیل شده است اما در کتاب «بریتانیا و انقلاب مشروطة ایران (1906 ـ 1911): سياست خارجی، امپرياليسم و اپوزيسيون» نویسنده با تحلیل‌های دقیق نقش دو کشور را تبیین کرده و تفاوت نگاه این دو کشور را تفسیر و اهداف آنها را روشن می‌کند و توحشی را که در رفتار روس‌هاستبه خوبی نشان می‌دهد.
همچنین این کتاب وجوه مهم بسياري دارد، براي نمونه اين که نويسنده براي نخستين بار جنبش مشروطه را نه صرفا در چارچوب تاريخ ايران، بلکه در عرصه وسيع جهان آن زمان و در زمينه متلاطم سياست‌هاي دوَل بزرگ و ديپلماسي حفظ منافع و به طور کلي سياست‌هاي استعماري و امپرياليستي نگريسته و از سوي ديگر کنش‌ها و واکنش‌هاي ملت‌ها، سازمان‌ها، گروه‌ها، احزاب و تشکل‌هاي مبارز و آزاديخواه جهان را در برابر آن و براي دفاع از آن با دقتي انتقادي، نکته‌سنج و مبتني بر تاريخ‌نگاري مدرن امروز بررسي کرده است. در واقع این کتاب به نوعی تاریخ دیپلماسی انگلیس در دو قرن اخیر است و نویسنده انبوهی از منابع آرشیو بریتانیا را بسیار دقیق مشاهده و با نوآوری آنها را تحلیل کرده و در کتاب انعکاس داده است.
موضوع کتاب عملکرد دو ابرقدرتِ روسيه و بريتانيا در برابر وقوع اين انقلاب در کشور ضعيف، کهن و عقب‌مانده‌اي مثل ايران بر پایه سند و مراجعه به آرشيوهاي رسمي نشان داده شده که در اين لحظه این دو کشور چه واکنشی نشان داده‌اند. بنابراين، منافع روسيه و منافع بريتانيا در منطقه را مشخص، و نيز ارتباط دو ابرقدرت با يکديگر را دقيقا بررسي مي‌کند و نشان مي‌دهد که هر کدام در ايران و در برابر انقلاب مشروطه چه روشي و سياستي در پيش گرفتند و چرا؟
با توجه به رشته تحصیلی شما چرا بیشتر سراغ ترجمه کتاب‌های تاریخی می‌روید؟
در ایران، ترجمه مثل هر کار فرهنگی دیگر یک نوع رسالت محسوب می‌شود و یک نوع فرهنگ‌سازی است و می‌تواند تا حدی جای نهادهای دموکراتیک و فرهنگی را پر می‌کند. به همین دلیل منزلت نوشتن و ترجمه فراتر از آن چیزی است که مثلا در اروپا برایش قائل می‌شوند. ترجمه در کشوری مثل ایران یک نوع نهضت و مأموریت ملی است و ادامه همان نهضت ترجمه‌ای است که برای تفسیر و برگردان فلسفه یونان در ایران شکل گرفته بود. در عصر مدرن و در عصر اطلاعات ما مجبوریم ترجمه کنیم. از طرفی بنده تاریخ را دوست دارم و از همین رو به پیشنهاد ناشران، ترجمه برخی کتاب‌های تاریخی می‌پردازم، اگرچه تحصیلات بنده در رشته ادبیات است.
در ترجمه کتاب «بریتانیا و انقلاب مشروطه ایران (1906 ـ 1911): سياست خارجی، امپرياليسم و اپوزيسيون» با چه مشکلاتی مواجه بودید؟
یکی از مسائلی که در ترجمه این کتاب وجود داشت این است که بیشتر نویسندگانی که از ایران مهاجرت کردند و زبان انگلیسی را به صورت زبان دوم انتخاب می‌کنند در نوشتن این زبان دوم بسیار ثقیل و ادیبانه می‌نویسند که با انتخاب این شیوه نگارش زبان انگلیسی سبب تولید جملات طویل می‌شود و زبان فارسی معمولا این گونه جملات فارسی را برنمی‌تابد. اگرچه نثر زیبایی دارد و مشکل بنده انعکاس این نوع جملات در زبان فارسی است و نویسنده این کتاب نیز از این امر مستثنی نبوده است.
در نقدی که بر این کتاب وارد شد به زبان ثقیل کتاب اشاره شده بود و من باید اینجا اشاره کنم که زبان ثقیل کتاب به دلیل نوع نگارش نویسنده کتاب است که بنده به عنوان مترجم تلاش کردم که زبان دقیق و نحوه نگارش نویسنده را تقلید کنم و به آن وفادار بمانم و کتاب را به همان شکلی که نوشته شده، به زبان فارسی برگردانم.
دیدگاه شما درباره سی و‌دومین دوره جایزه کتاب سال چیست؟
امیدوارم این جایزه‌ها اثربخش باشد و بیشتر به جوان‌ها بپردازد و بتواند جای خودش را در ایران و میان اهل قلم پیدا کند. در حال حاضر کشور ما به این جایزه‌ها نیاز دارد تا بهانه‌ای برای بررسی آراء و اندیشه‌های منعکس شده در کتاب‌ها باشد. به هر حال فلسفه این جایزه‌ها رشد فرهنگ جامعه و ایجاد امیدواری در نویسندگان و مترجمان است.
چه کتاب جدیدی در دست ترجمه دارید؟
بنده کم‌کم دارم به ماشین ترجمه تبدیل می‌شوم، اگرچه بیشتر دوست دارم رمان بنویسم اما تا کنون فرصتی برای این علاقه‌مندی رخ نداده است. با این همه در حال حاضر مشغول ترجمه اثری از پاتریشیا کرون درباره تاریخ ایران هستم که این اثر به ورود اسلام به ایران در قرن اول تا چهارم می‌پردازد. کرون، پژوهشگر، نویسنده، شرق‌شناس و تاریخ‌دان (تاریخ صدر اسلام) و هم‌اکنون استاد موسسه مطالعات پیشرفته دانشگاه پرینستون است. کتابی که اکنون مشغول ترجمه آن هستم بسیار استادانه به نگارش درآمده و پس از تکمیل ترجمه آن از سوی انتشارات نامک منتشر خواهد شد.
نگاهی به کتاب «بریتانیا و انقلاب مشروطه ایران»
این کتاب در واقع بررسی عمیقی از تلاش‌های بریتانیا در حمایت از انقلاب مشروطیت ایران و مساعی ملی ایرانیان در سال های 1906 تا 1911 میلادی است. «بریتانیا و انقلاب مشروطه ایران» تصویرگر تضادها و رویارویی‌های سیاسی بریتانیا با مداخلات استعماری روسی - انگلیسی در ایران بوده است.
«پیدایش میراثی گران»، «آغازهای نو»، «مراسم قربانی و عزم مقاومت»، «سازمان یافتنِ مخالفت
عزم و پیروزی»، «مسائل نگران‌کننده»، «تشدید فشار انگلیس و روس و اندک نور امید»، «فصل تراژدی»، «حاصلِ تلخ»، «خشم و نومیدی»، «فرجام»، «پی نوشت‌ها»، «کتابنامه» و «نمایه» بخش‌های مختلف کتاب را تشکیل می‌دهند.
نویسنده برای نخستین‌بار جنبش مشروطه را نه صرفاً در چارچوب تاریخ ایران، بلکه در عرصه وسیعه جهانِ آن زمان و در زمینه متلاطمِ سیاست‌های دول بزرگ و دیپلماسی حفظ منافع و به طور کلی سیاست‌های استعماری و امپریالیستی نگریسته و از سوی دیگر کنش‌ها و واکنش‌های ملت‌ها، سازمان‌ها، گروه‌ها، احزاب و تشکل‌های مبارز و آزادی‌خواه جهان را در برابر آن و برای دفاع از آن با دقتی انتقادی، نکته سنج و مبتنی بر تاریخ نگاری مدرن امروز، بررسی کرده است.
یکی از امتیازات این کتاب اعتنا و اتکای آن به ارائه سند، مراجعه به آرشیوها در سطح جهان در هر اظهارنظر، و اخذ نتیجه‌هاست و موضع مترقی و عدالت خواهانه وی نه براساس گرایش‌های شخصیِ عقیدتی، که بر مبنای نص صریحِ اسناد و شواهدِ گویای تاریخی ارائه می‌شود.
کتاب حاضر طرحی وسیع در تاریخ دیپلماسیِ بریتانیا در سال‌های مورد بررسی، و پژوهشی روشنگر و بدیع در آرایش حزبی و دسته‌بندی‌های پارلمانی آن کشور و کنش‌ها و واکنش‌های دولت و پارلمان بریتانیا، مخالفانِ پارلمانی و برون پارلمانی بریتانیا با سیاست رسمی دولت در قبال انقلاب ایران است.
از سوی دیگر نویسنده ضمن ترسیم منظره‌ای کلی از اوضاع حساس اروپا، مواضع و منافع دولت‌های بزرگ، نقش خاص و تجاوزگر روسیه تزاری و خصومت انگلیس و آلمان به عنوان مقدمه و تدارکی برای جنگ جهانی اول و ارتباط آن با انعقاد قراردادی که به تقسیم ایران در دو حوزه نفوذ انجامید، نشان می‌دهد که جنبش مشروطه ایران در آن زمان موجی از حمایت و همبستگی در میان گروه‌های آزادی‌خواه جهان بسیج کرد که از نخستین طلیعه‌های انترناسیونالیسم بود و دستاورد مهم نهضت مشروطیت همین بود.
جان گرنی از پژوهشگران موسسه شرق‌شناسی دانشگاه آکسفورد درباره این کتاب آورده است: «برای نخستین بار پیچیدگی‌های جامعه سیاسی بریتانیا در این دوره توسط کسی مورد بررسی قرار گرفته که دانش دقیقی درباره انقلاب مشروطیت ایران داشته است. بنکداریان از طریق روایات بسیار دقیق و متوازن در این زمینه به تاثیر و تاثر متقابل میان ملیون ایران و حامیان ایشان درخارج از کشور به ویژه در لندن و در وست مینستر پرداخته است. در عین حال از خلال مباحث مطرح شده، تلویحا بررسی انتقادی، دقیق و بجایی از دیدگاه‌های ادوارد سعید شرق شناس غربی ارائه کرده که از این رهگذر، دستاوردهای ارزشمندی در اختیار خواننده می‌گذارد.»
چاپ نخست کتاب «بریتانیا و انقلاب مشروطه ایران (1911-1906) سیاست خارجی، امپریالیسم و اپوزیسیون» نوشته منصور بنکداریان با ترجمه کاظم فیروزمند در 760 صفحه، شمارگان یک‌هزار و 100 نسخه و بهای 36 هزار تومان به صورت مصور از سوی انتشارات نامک منتشر شده است.
نظر شما